Het "privéleger van Poetin" dat zich nu tegen hem keert: wie zijn de Wagner-huurlingen?

De Wagner Group is een Russische paramilitaire privé-organisatie. Het bedrijf PMC Wagner is in handen van de Rus Jevgeni Prigozjin, een zakenman en oligarch die nauwe banden heeft met de Russische president Vladimir Poetin. In het verleden stond hij aan het hoofd van een cateringbedrijf dat aan het Kremlin leverde. Hij werd daarom vaak de "privékok" van Poetin genoemd.

De Wagner Group werd opgericht door Dimitri Oetkin. Hij behoorde zelf jarenlang tot de Russische elite-eenheden van de geheime dienst. De Wagner Group werd genoemd naar de roepnaam die Oetkin koos als militair: "Wagner", naar de Duitse componist Richard Wagner. Het benadrukt de extreemrechtse sympathieën die hij had voor Adolf Hitler en het Derde Rijk.

Dat de Russische president Vladimir Poetin banden heeft met een extreemrechtse militie die Hitler-sympathieën heeft, is enigszins bizar. Het is namelijk Poetin zelf die Oekraïne verwijt samen te werken met extreemrechtse groeperingen. De voornaamste reden voor de inval in Oekraïne voor Poetin was, naar eigen zeggen, de "denazificering" van het land.

De Wagner Group had tot voor kort erg nauwe banden met het Russisch leger. De privémilitie rekruteert actief leden bij het leger. De rekruten mogen ook gebruikmaken van legerterreinen die in handen zijn van de Russische troepen. Sommige experten menen dat Wagner zo sterk verstrengeld is met het Russische leger, dat het bedrijf niet als onafhankelijk beschouwd kan worden.

De Russische wet laat geen paramilitaire organisaties toe. Volgens de experten is de Wagner Group een verdoken vertakking van het Russische leger, een soort "privéleger van Poetin". De Wagnergroep kan hierdoor opereren zonder dat ze rekening hoeven te houden met een wettelijk kader en dat leidt tot massale mensenrechtenschendingen in de gebieden waar ze actief zijn.

De gesneuvelde huurlingen hoeven ook niet in de officiële statistieken opgenomen te worden. Ze maken immers geen deel uit van het "echte Russische leger". Daardoor kan de situatie aan het front iets rooskleuriger voorgesteld worden.

Sinds het conflict in Oekraïne rekruteren ze steeds actiever in gevangenissen: gedetineerden krijgen gratie in ruil voor een contract bij Wagner. Hun aantallen zijn daardoor de laatste tijd enorm toegenomen: van enkele honderden leden in 2014 tot naar schatting enkele tienduizenden nu.

De Wagner Group is - met zekerheid - voor het eerst actief in 2014. Op dat ogenblik wordt de privémilitie ingezet in de Oekraïense regio's van Loegansk en de Krim tijdens de oorlog in de Donbas. Ze strijdt daar zij aan zij met het Russische leger. Onder meer de Europese Unie, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk stellen sancties in tegen zowel Prigozjin als Wagner.

Tussendoor duikt de Wagnermilitie ook op in andere conflicthaarden. Zo worden de huurlingen ook gespot in Syrië, waar Rusland de Syrische president Bashar al-Assad steunt. De Wagner Group wordt ook daar van oorlogsmisdaden beschuldigd. In 2017 duikt bijvoorbeeld een video op waarin Wagnerleden een man onthoofden die vermoedelijk een gevangengenomen militant van de terreurgroep IS was.

Ook in Afrika duikt de Wagner Group geregeld op. Onder meer in de burgeroorlog in Soedan, vechten de huurlingen aan de zij van dictator Omar al-Bashir. Ook in de Centraal Afrikaanse Republiek en Mali duiken ze op. Zelfs in Libië zet Wagner basissen op. Ze bieden er steun aan sterke man Khalifa Haftar die met steun van onder meer Egypte vruchteloos probeert om de macht te grijpen in Libië.

Wagner is en blijft een huurlingenleger. En die willen natuurlijk betaald worden. Voor zijn militaire bijstand in die Afrikaanse landen zou Wagnerbaas Prigozjin bijvoorbeeld de controle hebben verworven over belangrijke economische activiteiten, zoals mijnen en olie- en gaswinning.

Het voorbije jaar was de privémilitie vooral actief in Oekraïne in een poging het tij in het Russische voordeel er te doen keren. En dat lukt met wisselend succes. De Wagnerhuurlingen lijken op het terrein meer te bereiken dan het Russische leger. Zo claimen ze onder meer de inname van de stad Bachmoet, waar maandenlang om gevochten werd.

De samenwerking tussen Wagner en het Kremlin verloopt een stuk moeilijker nu de situatie van Rusland aan het front steeds penibeler wordt. En mogelijk komen daarmee ook de financiële winsten van Prigozjin in gevaar.

Prigozjin mag dan wel begonnen zijn als vertrouweling van Poetin, hun innige vertrouwensband lijkt al even verleden tijd. Van aan de frontlinie in Oekraïne weerklinkt al maandenlang het ene na het andere verwijt, gericht aan de Russische legerleiding, maar - tussen de regels door - ook aan Poetin.

Op dagelijkse basis verschijnen er filmpjes op de socialemediakanalen van Wagnerbaas Prigozjin. De laatste tijd steekt hij zijn kritiek niet onder stoelen of banken.

In mei bijvoorbeeld duikt een opvallende video op waarin hij vanuit een weide vol gesneuvelde Wagnersoldaten uithaalt naar de Russische legerleiding. Hij hekelde ermee de munitieaanvoer vanuit Rusland.

Daarna zijn er incidenten waarbij Wagnertroepen Russische officieren gevangen nemen en opvoeren in video’s en zijn er geruchten dat Prigozjin strategische informatie zou lekken aan Oekraïne.

In een videoboodschap gisteren beschuldigt de Wagnerbaas nu de Russische legerleiding ervan bewust een van zijn basissen te hebben aangevallen met raketten. Daarbij zouden veel strijders van Wagner om het leven gekomen zijn. Hij dreigt met vergelding tegen "het kwaad van de Russische legertop".

In wat een openlijke oorlogsverklaring aan het Russische leger lijkt, zegt Prigozjin dat iedereen die wil, zich bij hen kan voegen om de chaos te stoppen. Het gaat niet om een militaire staatsgreep, zegt hij, maar om een "mars voor gerechtigheid". De volgende dag blijken Wagnertroepen Rusland te zijn binnengevallen en hebben ze een belangrijk militair hoofdkwartier in de stad Rostov in handen.

Het verbale conflict tussen Prigozjin en het Kremlin lijkt daarmee helemaal ontspoord.