Na de Wagneropstand in Rusland: wat betekent dit voor de oorlog in Oekraïne en lijdt president Poetin nu gezichtsverlies?

"Ik had dit zo niet zien aankomen", zegt defensie-expert Peter Wijninga. Afgelopen weekend kwam het bijna tot een coup in Rusland. De leider van het Wagner-huurlingenleger, Jevgeni Prigozjin, had vrijdagavond opgeroepen tot muiterij.

Hij beschuldigde het Russische leger dat het zijn manschappen had gebombardeerd. Daarop trok hij de Russische stad Rostov aan de Don met zijn Wagnertroepen binnen en wat later vertrok ook een konvooi naar Moskou.

Op 200 kilometer van de Russische hoofdstad maakten Prigozjin en co plots rechtsomkeer. De Wit-Russische president Alexander Loekasjenko zou voor een akkoord tussen Prigozjin en Poetin hebben gezorgd. Wagner trok zich terug, Poetin liet alle klachten vallen en Prigozjin moest vertrekken naar Wit-Rusland. 

Alleen dat laatste feit roept al vragen op. Heeft Loekasjenko echt dat akkoord tot stand gebracht? Zowel Wijninga als correspondente in Wit-Rusland Franka Hummels zijn het erover eens dat er erg veel onduidelijkheden zijn. "Het is nog te vroeg om de gevolgen hiervan in te schatten", zegt Wijninga. "Ik heb alleen maar meer vragen dan ik antwoorden heb", reageert Hummels. We lijsten de grootste vraagstukken op:

De opstand heeft nog geen directe gevolgen gehad op wat er aan het front gebeurt, zegt Wijninga. Dat was ook de conclusie van ons ministerie van Defensie nadat de Nationale Veiligheidsraad bijeen was gekomen. 

Volgens Wijninga heeft het de Oekraïners wel motivatie gegeven. "Die is volgens de Oekraïense woordvoerders sterker geworden. Ze hebben de zwakte van het Russische leger en het politiek-militaire bestel gezien. Het is duidelijk gebleken dat Poetin niet alles onder controle heeft."

Volgens Wijninga heeft Poetin gezichtsverlies geleden in eigen land. "Dat zoveel manschappen tot op 200 kilometer van Moskou konden komen in 24 uur tijd, is een zorgelijk punt voor Poetin."

Daarnaast liet Poetin de aanklacht tegen Prigozjin vallen. Of daar leek het aanvankelijk toch op. Ondertussen maakte het Kremlin bekend dat het strafrechtelijk onderzoek naar de rol van Prigozjin in de opstand toch doorgaat.

Dat kon ook bijna niet anders, want een stopzetting van het onderzoek kon als zwak worden gezien. De Wagnerleider had niet alleen een opstand gepland, maar ook duidelijk aangegeven hoe hij naar de oorlog kijkt, zegt Wijninga. Prigozjin zei vrijdag op Telegram dat Rusland de oorlog was begonnen uit eigenbelang van de Russische oligarchen en de top van defensie. 

Opvallend was ook dat de Wagnertroepen en Prigozjin veel steun genoten van de bevolking en van delen van het Russische leger. "Zo is Sergej Soerovikin duidelijk een sympathisant van Prigozjin", zegt Wijninga. "Hij is een van de Russische bevelhebbers in Oekraïne."

Veel leiders in het Wagnerleger zijn voormalige Russische officieren, benadrukt hij. "Ze hebben nog steeds een goed netwerk binnen het Russische leger. Onder de Russische soldaten kan er dus ook onvrede zijn over hoe het leger geleid wordt. Men is sowieso ontevreden dat er zo veel verliezen zijn. Dat kan nog dooretteren." 

Zowel Prigozjin als de Wagnerstrijders die hebben deelgenomen aan de opstand zouden niet worden vervolgd. Prigozjin moet Rusland nu wel verlaten en naar Wit-Rusland verhuizen. Sinds die beslissing is hij niet meer in het openbaar gezien, al heeft hij wel al van zich laten horen in een audioboodschap. 

Wijninga stelt zich wel vragen over zijn veiligheid in Wit-Rusland. "Het militair apparaat in Wit-Rusland is volledig in handen van Russische militairen. Er zou van alles kunnen gebeuren met Prigozjin."

Of hij een bepaalde rol zal bekleden in Wit-Rusland is voorlopig onduidelijk, zegt Hummels. "Het lijkt me onwaarschijnlijk dat hij als een soort banneling zal leven. Dat is niet hoe we hem kennen."

Prigozjin staat graag in de kijker, zegt Wijninga. "Hij is zeer kritisch over de oorlog en de Russische legerleiding, maar hij noemt Poetin nooit bij naam. Het is ook opmerkelijk dat Poetin Prigozjin niet bij naam heeft genoemd tijdens zijn boze speech. Er is misschien toch een soort loyaliteit naar elkaar toe."

Alexander Loekasjenko, de autocratische president van Wit-Rusland, zou een akkoord hebben onderhandeld tussen Prigozjin en Poetin. Al trekt Hummels dat sterk in twijfel. "Ik geloof daar niets van", zegt ze in "De ochtend". "Zowel Poetin als Prigozjin nemen hem helemaal niet serieus."

Het lijkt Hummels waarschijnlijker dat Poetin en Prigozjin onderling een akkoord hebben bereikt. "Een ander verhaal is dat de gouverneur van de regio Toela de onderhandelingen heeft gedaan. Maar we weten niet wat er achter de schermen is gebeurd, benadrukt ze. 

Nu lijkt het dat Wit-Rusland Rusland helpt. "Poetin laat nu wel zien dat hij nog vrienden heeft, maar het schaadt toch Poetin zijn imago", zegt Hummels. Normaal zijn de rollen omgedraaid. "Westerse waarnemers zien Wit-Rusland vaak als een vazalstaat van Rusland. Bij de verkiezingen van 2020 hielp Poetin Loekasjenko nog om een opstand neer te slaan. Die opstand kostte Loekasjenko bijna zijn leiderschap."

Bovendien is het opvallend dat de Wagnerleider verbannen wordt naar Wit-Rusland, vindt Hummels. "In 2020 had Loekasjenko heel wat mensen van de Wagnergroep opgepakt. Ze kregen toen een soort vreemde amnestie en dat is ook nooit opgehelderd."

Volgens Wijninga eigenlijk niet zoveel. "Tenzij westerse inlichtingendiensten beter geïnformeerd zijn, weten zij ook niet meer dan wat wij weten. De situatie is instabiel en dat brengt onzekerheid met zich mee en onzekerheid is ook onveiligheid. Het zal zeker een topic zijn op de NAVO-top in Vilnius. Door die instabiliteit in Rusland kan alles gebeuren. Daar moet je als westerse landen goed rekening mee houden."