Indiana Jones en het geheim van zijn succes: waarom een oude archeoloog al veertig jaar lang onze harten steelt

1. DE MAKERS

Dat Indiana Jones uitgroeide tot een cinematografische superster mag eigenlijk amper verwonderen. De avontuurlijk aangelegde archeoloog is immers het liefdeskind van twee heren die met respectievelijk Star Wars en Jaws twee van de succesvolste en meest iconische films aller tijden achter hun naam hebben staan.

Al kwam de samenwerking tussen George Lucas en Steven Spielberg eerder toevallig tot stand. We schrijven 1977. Aan de rand van het zwembad in een of ander luxueus resort op Hawaï lopen Lucas en Spielberg elkaar tegen het lijf. Lucas komt er even uitblazen na het draaien van Star Wars. Spielberg moet bekomen van het inblikken van Close Encounters of the Third Kind.

Ze raken aan de praat en uiteraard gaat het al snel over het draaien van grote Hollywood-films en de miserie die daarbij komt kijken. Lucas begint een klaagzang over de altijd haperende robots die in Star Wars de show stelen, Spielberg heeft het dan weer helemaal gehad met de weinig bedrijfszekere mechanische haai uit Jaws die niet alleen de bioscoopbezoekers maar ook de regisseur nachtmerries bezorgde.

Spielberg vertelt dat hij wel eens iets simpelers wil doen. Een Bond-film bijvoorbeeld. Die heeft Lucas niet in de aanbieding. Maar hij heeft op zijn bureau wel nog een script liggen voor iets dat – naar eigen zeggen – veel beter is dan de avonturen van de Britse spion. Raiders of the Lost Ark, een film over een archeoloog die toen nog Indiana Smith heette en waarvoor tot groot jolijt van beide heren amper mechanische kunstgrepen nodig waren.

De twee slaan de handen in elkaar, geven het hoofdpersonage een andere, minstens even banale familienaam en de rest van het verhaal kennen we. Vier films later, geschreven door Lucas en met Spielberg in de regisseursstoel, is Indiana Jones een van de grootste filmhelden aller tijden.

Groot was dan ook de verbazing toen bleek dat beide heren voor de grote finale, de allerlaatste film met hun held in de hoofdrol, kozen voor een rol op de achtergrond. Produceren wilden ze nog wel doen, schrijven of regisseren liever niet. Over de reden lopen de verklaringen uiteen: van ‘geen tijd’ over ‘te oud’ tot ‘niet tevreden over de artistieke lijn’.

Gelukkig zijn hun vervangers niet aan hun proefstuk toe. Scenarist David Koepp bekommerde zich in het verleden over de verhaallijn van Jurassic Park, Spider-Man en Mission Impossible. Regisseur James Mangold bewees met Logan dan weer dat hij ouder wordende superhelden waardig met pensioen kan sturen.

2. DE TUNE

“Die verdomde muziek achtervolgt me overal. Telkens wanneer ik op of van een podium stap, wordt dat melodietje gespeeld. Zelfs toen ik onlangs voor een colonoscopie in het ziekenhuis moest zijn, stond het op in de operatiekamer.”

Wanneer Harrison Ford in 2016 tijdens de uitreiking van de Lifetime Achievement Award van de American Film Industry het podium wordt opgeroepen om daar een laudatio te houden voor componist John Williams gebeurt dat – uiteraard – onder begeleiding van de ‘Raiders March’. Dat riedeltje, ontsproten uit het muzikale brein van diezelfde Williams maakt van Indiana Jones – alvast op muzikaal vlak – de herkenbaarste actieheld aller tijden.

Dat Williams met een minimum aan noten een maximum aan effect kan bereiken bewees hij al met Jaws. In die film had hij aan twee noten genoeg om een acuut gevoel van dreiging op te roepen. In het Indiana Jones-deuntje wisselen vier noten elkaar af. Meer dan genoeg voor Williams om een oorwurm te creëren die na één luisterbeurt voor eeuwig in je muzikale geheugen gebeiteld zit.

De verklaring daarvoor zit volgens Robin Broos, filmmuziekkenner en auteur van het boek The Original Soundtrack, in de ontstaansgeschiedenis van de ‘Raiders March’.

“Het straffe aan die ‘mars’ is dat het niet één maar twee muzikale thema’s bevat. Williams wilde een herkenbaar thema schrijven voor het personage Indiana Jones. Elke keer als acteur Harrison Ford op zijn paard springt of iets heroïsch doet, moest dat thema klinken. Alleen kon hij niet kiezen tussen de twee melodieën die hij had geschreven. Dus vroeg hij aan Spielberg: welk wil je? En die antwoordde: allebei.”

Wat maakt dat de ‘Raiders March’ uit twee thema’s bestaat die elkaars oorwurmgehalte enkel versterken.

3. DE HELD

Een archeoloog. Met hoogtevrees en schrik voor slangen. Die bovendien niet over een superkracht die naam waardig blijkt te bezitten. Toen Indiana Jones begin jaren tachtig zijn entree maakte als actieheld op het witte doek leken de sterren niet echt gunstig te staan. Superhelden waren in dat tijdsgewricht van het onkreukbare soort. Met Superman als archetype. Fysiek onverwoestbaar en moreel onwrikbaar. Zowat alles wat Indy niet was.

Maar net dat maakt volgens Harrison Ford waarom het personage zo’n succes is. “Indy liegt, steelt en is soms onbetrouwbaar”, vertelde hij aan The New York Times. “Je mag hem ook zien tijdens een slechte dag, wanneer hij er helemaal geen zin in heeft. Of wakker wordt in een luie stoel met een fles alcohol in zijn handen. Hij is iemand met gebreken en die hebben we allemaal.”

Een eigenschap waar in de nieuwe film uitdrukkelijk mee gekoketteerd wordt. Zo zit er bijvoorbeeld een weinig flatterende scène in de film waarin te zien is hoe een duidelijk oudere Indiana in zijn ondergoed en met een leeg glas in de hand plots wakker schiet. Een tafereel dat Ford er zelf absoluut in wilde, zo blijkt. “Ik wilde mijn personage op een dieptepunt laten zien, om hem nadien weer op te bouwen.”

Het is ook te danken aan dat allesbehalve perfecte imago dat Indiana Jones, meer dan veertig jaar na zijn debuut, nog kan opdraven als actieheld. Een overjaarse Superman, met alle bijbehorende kwaaltjes en gebreken, zou het publiek hoogstwaarschijnlijk niet pikken. Maar dat de snelheid van Indy is afgebot en zijn stunts wat minder halsbrekend ogen wordt bij een sowieso al niet foutloze actieheld met de mantel der liefde toegedekt.

4. DE SIDEKICKS

Elke held heeft een sidekick nodig. Ook een atypisch exemplaar als Indiana Jones. Door de geschiedenis van de franchise heen is er dan ook steeds meer aandacht uitgegaan naar het vinden van de juiste acteurs om Hollywoods favoriete archeoloog te ondersteunen.

In Raiders of the Lost Ark rustte die taak op de schouders van de toen nog nobele onbekende Karen Allen, die Marion Ravenwood, de love interest van Indy, gestalte moest geven. Zij kreeg daarbij de hulp van John Rhys-Davies, die de rol van Sallah, de Egyptische vriend en collega-archeoloog van Indy, voor zijn rekening nam.

Ondanks het succes van de eerste film ging de vrouwelijke hoofdrol in de prequel Temple of Doom opnieuw naar een beginnende actrice. Kate Capshaw haalde het in de audities van meer dan honderd andere actrices. Een prestatie die haar niet alleen de rol van Willie Scott, maar ook de aandacht van regisseur Steven Spielberg opleverde. Die was zo onder de indruk van Capshaw dat hij haar niet veel later ten huwelijk vroeg.

Voor The Last Crusade ging de lat op vlak van naamsbekendheid van de cast meteen een fors stuk hoger. Indiana Jones kreeg er met Sean Connery een wereldberoemde vader bij. Zijn jongere zelf werd dan weer gespeeld door de betreurde River Phoenix, op dat moment een van de grootste talenten in Tinseltown. De vrouwelijke hoofdrol ging – alweer – naar een nieuwkomer. Alison Doody mocht als nazispionne Elsa Indiana Jones rond haar vinger winden.

Pas in de vierde film, The Crystal Skull, werd met die traditie gebroken door Cate Blanchett te casten als Irina Spalko, een KGB-agente die met de hulp van Indiana Jones de handen probeert te leggen op een kristallen schedel met mysterieuze krachten.

Karen Allen viert haar comeback als Marion Ravenwood en mag in die hoedanigheid Indy komen vertellen over zijn zoon, Mutt Williams, een rol gespeeld door Shia LaBeouf. Dat leek een voorzichtige poging om een opvolger voor de waardig ouder wordende Indy te lanceren, maar het draaide verkeerd uit. Mutt Williams werd niet gesmaakt door de fans. Toen LaBeouf later ook nog eens publiekelijk de film als een mislukking omschreef, werden alle bruggen opgeblazen.

In de voorlopig laatste Indiana Jones-film komt het sterrengehalte onder anderen van Mads Mikkelsen, die in de huid van nazidokter Muller kruipt. Ook Antonio Banderas duikt in de film op. En het jonge geweld moet deze keer van Fleabag-ster Phoebe Waller-Bridge komen. Zij speelt Helena Shaw, het petekind van Indy, die naast zijn interesse in archeologie ook zijn zin voor avontuur deelt.

Een combi die haar bij (een deel van) de fans tot gedoodverfd kandidaat maakt om de zweep van Indiana Jones over te nemen. Wordt de hele franchise in de nabije toekomst een stuk vrouwelijker? Het zou zomaar kunnen.

5. DE ALIENS (en dan vooral het gebrek eraan)

Wie Indiana Jones zegt, denkt meteen aan de strijd tegen de nazi’s, achtervolgingen te paard en ouderwetse actie zonder al te veel technologische hulpmiddelen. Maar dat hele universum had er een stuk futuristischer uitgezien mocht George Lucas het alleen voor het zeggen hebben.

Na Indiana Jones and the Last Crusade had die namelijk het idee opgevat om onze favoriete archeoloog kennis te laten maken met buitenaards leven. In Indiana Jones and the Saucermen from Mars, zoals die film zou heten, raakt Indy betrokken bij het onderzoek naar een gecrasht ruimteschip en de vreemde objecten die tussen de brokstukken te vinden zijn.

Dat kan niet alleen op de interesse van de Russen maar ook op die van de buitenaardse soortgenoten van de neergestorte piloten rekenen. Met een hele reeks vliegendeschotelachtervolgingen en lasergevechten tot gevolg.

Maar niet iedereen was even enthousiast over de alienpiste. Met name Spielberg liep niet echt warm voor de groene mannetjes. Zeker niet nadat Independence Day, een film met naast Will Smith ook behoorlijk wat vliegende schotels in de hoofdrol, in 1996 tot een blockbuster uitgroeide. Het had weinig zin nog meer van hetzelfde te maken, vond de regisseur.

Het alienscript werd doorgestuurd naar Frank Darabont, de man die The Shawshank Redemption schreef. Die maakte er onder de titel Indiana Jones and the City of the Gods een afgezwakte versie van. Maar ook die haalde het scherm niet.

Al ging het werk van Darabont niet helemaal door de papierversnipperaar. Omdat Lucas bleef aandringen op een buitenaardse ontmoeting voor de archeoloog werden een aantal elementen uit de scifiversies in de film Indiana Jones and the Crystal Skull verwerkt.

Wat meteen verklaart waarom Jones en de zijnen in die film met een stel ‘interdimensionele wezens’ worden geconfronteerd. Geen aliens dus – die slag haalde Lucas niet thuis – maar toch wezens die er verdacht hard op lijken.

Indiana Jones and the Dial of Destiny speelt vanaf 28/6 in de bioscoop.