Plots blijkt dat de grote invasie van Oekraïne zich als een boemerang tegen Poetin kan keren

Welk effect hebben de dramatische ontwikkelingen in Rusland, die vrijdag begonnen met Prigozjins muiterij, op de oorlog in Oekraïne? Zoals met alle vragen die over de toekomst gaan, is het antwoord onbekend. Maar als je naar de strategische parameters van de oorlog kijkt, luiden ze een cruciale verandering in. Tot nu toe gingen analisten ervan uit dat de klok een van Vladimir Poetins belangrijkste wapens was. Nu stellen ze de tegenovergestelde vraag: hoe lang kan Rusland deze oorlog zelf nog volhouden?

Drie spelers zijn van doorslaggevend belang voor de uitkomst van deze oorlog: Rusland, Oekraïne en de westerse landen die Kiev steunen. De meest onderschatte van deze drie was (en is) Oekraïne, wiens bevolking vanaf dag 1, geholpen door een koersvaste president, de wil heeft getoond verzet te bieden. Ook het Westen heeft zichzelf en president Poetin verbaasd met een resoluut, verenigd antwoord en een constante stroom wapens.

Rusland, de derde speler en de aanstichter van het geweld tegen Oekraïne, is het moeilijkst te doorgronden – omdat het geen vrij land is met een vrije pers of vrije verkiezingen. Autoritair geregeerde landen ogen van buiten vaak stabiel, maar blijken nogal eens imponerende bouwwerken te zijn die de interne rot goed maskeren. Dat maakt hun stabiliteit onvoorspelbaar. Autocraten zijn oppermachtig, maar die macht kan zomaar wegvloeien.

Er werd dus altijd rekening mee gehouden dat de oorlog gevolgen kon hebben voor Rusland en buurland Wit-Rusland. Maar zelfs als de oorlog tot grote spanningen zou leiden, wanneer zouden deze zich dan manifesteren? Dat kon morgen zijn, of over tien jaar. En dus bleef dit een van de ‘bekende onbekende’ factoren van deze oorlog.

Loyaliteit niet verzekerd

Poetins speech van zaterdag maakte aan die speculaties een einde. Dat Poetin zich bedreigd voelde, bleek al uit zijn aanhef. Hij richtte zich tot “burgers van Rusland, het personeel van de strijdkrachten, de organen verantwoordelijk voor de publieke orde, speciale diensten, de strijders en commandanten”. Hij sprak van een “aanval in de rug van ons land en ons volk”.

Zijn toespraak was niet alleen een waarschuwing aan Wagner of Prigozjin, maar aan álle leden van de veiligheidsorganen en de strijdkrachten. Van hun loyaliteit is hij blijkbaar niet verzekerd. Van de soldaten was dat al bekend. Hetzelfde blijkt te gelden voor Russische burgers, die in Rostov verdeeld maar veelal ook positief reageerden op Prigozjins troepen.

De apathie van het grote publiek tot dusver is niet verwonderlijk, gezien de repressie van afwijkende geluiden en het klimaat van alom aanwezige staatspropaganda. Maar al langer is duidelijk dat de ‘elite’ ongelukkig is met de oorlog. Die is bad for business, isoleert Rusland en vernietigt Ruslands economische model: import van westerse technologie in ruil voor export van grondstoffen.

De recente gebeurtenissen breken het front van eensgezindheid dat het Kremlin en de staatspropaganda zorgvuldig bewaakten. Prigozjins uithaal, waarin hij de hele aanleiding van de oorlog - “genocide gepleegd tegen Russen in Oost-Oekraïne” - onderuithaalde en verruilde voor hebzucht van de legerleiding en de speciale diensten, was de jongste van een serie ook in Rusland goed bekeken kritieken op de legerleiding. Hoewel Poetin daarbij ongenoemd bleef, was duidelijk dat die deels op hem sloeg.

Eroderende almacht

Om die reden zagen sommigen Prigozjins optreden al langer als bewijs dat Poetins almacht blijkbaar aan erosie onderhevig was. Waarom – anders dan uit noodzaak – zou hij anders zulke ontwikkelingen maanden hebben laten voortwoekeren? Wat de Russisch-Amerikaanse journalist en schrijver Masha Gessen eerder aanstipte – “Poetin die het monopolie verliest op politieke meningsvorming en actie” – kwam de afgelopen dagen plots naar de oppervlakte.

Ook de Russische kranten, die strak in het gelid meelopen van de ‘speciale militaire operatie’, bieden een kortstondige glimp van openbare meningsvorming. Tussen de regels door worden, zoals Steve Rosenberg van de BBC maandag toonde, de ongerijmdheden van Poetins optreden aangestipt, al wordt het scenario van de restauratie, hoe ongeloofwaardig ook – Poetin als ‘redder des vaderlands’ – ook alweer volop geschreven.

Het is te vroeg om veel te speculeren over de militaire effecten op het slagveld van het gebeurde, behalve dat deze negatief zullen uitwerken op het toch al slechte Russische moreel (waarom je laten doodschieten in een oorlog gevoerd tussen onderling vechtende facties?) en positief op het Oekraïense moreel.

Ook dat is een strategisch effect: niet alleen de Oekraïners, maar ook de westerse landen die Oekraïne steunen, zullen verder gesterkt zijn in hun vastberadenheid nu zij zien dat de grote invasie van Oekraïne zich als een militaire boemerang kan keren tegen de aanstichters ervan. Poetin zal zijn publiek in en buiten Rusland willen overtuigen dat hij sterker uit deze crisis komt. Een repressieve variant van het sprookje van de nieuwe kleren van de keizer ligt in het verschiet. Wat hij niet kán uitwissen, is dat hij dit weekend opnieuw een nederlaag leed, óók in de oorlog tegen Oekraïne.