Adviesraad SERV streng voor Vlaams klimaatplan: “Wankelend”, “mistig” en “veraf van de realiteit”

Een “wankelend en zwevend plan” dat “deels in de lucht gebouwd” is en steunt op “cijfers en prognoses die waarschijnlijk veraf van de realiteit liggen”.

De Vlaamse regering krijgt een streng rapport mee naar huis van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen, kortweg de SERV. Dat is een Vlaams orgaan dat werkgevers- en werknemersorganisaties verenigt. Het beoordeelde in een nieuw advies het Vlaams Energie- en Klimaatplan.

Dat klimaatplan is een soort van wegenkaart die bepaalt hoe de regering zijn klimaat- en energiedoelstellingen wil behalen. Het is ook een onderdeel van het nationaal Belgisch klimaatplan, dat ons land vandaag zou moeten indienen bij de Europese Commissie. Maar ons land zal die deadline waarschijnlijk niet halen. 

Maar het Vlaams klimaatplan zoals het er nu ligt, volstaat dus niet, vindt de SERV. Niet om de Europese doelstellingen van 47 procent uitstootreductie te halen tegen 2030, maar ook niet om de lat te halen die Vlaanderen voor zichzelf legt. Die ligt op 40 procent reductie.

Bovendien laat het plan kansen liggen om de energierekening voor de Vlaming te drukken.

Eerst de klimaat- en energiemaatregelen. De SERV stelt zich grote vragen bij de cijfers, en heeft het onder andere over “creatieve koolstofboekhouding”. Vaak is niet duidelijk hoe Vlaanderen bepaalde uitstootreducties in de praktijk wil realiseren, of hoe het die wil betalen. De rekensommen zijn niet transparant of lijken niet te kloppen.

Zo merkt de adviesraad op dat Vlaanderen de uitstoot door energieverbruik in de landbouwsector wil terugbrengen van 2,5 megaton naar 1 megaton CO₂. Maar nu al is 1 megaton uitstoot in de landbouw zeer moeilijk weg te werken, onder andere die van landbouwvoertuigen. De klimaatwinst zou dan grotendeels bij de tuinbouw in serres moeten gemaakt, maar daar zijn de uitdagingen nog zeer groot. 

Nog een voorbeeld: Vlaanderen rekent erop dat het aantal kilometers dat de Vlaming met de auto aflegt, in 2026 sterk zal afnemen. Maar de SERV noemt het “onduidelijk” waar die terugval in de prognoses vandaan moet komen, of hoe Vlaanderen de “zeer forse emissiereducties van 1,8 megaton kan realiseren gezien de huidige stijgende trend”.

Ook de beoogde reductie bij gebouwen is maar voor tweederde onderbouwd met maatregelen. En over de reductie in de industrie die niet onder het Europese emissiehandelsysteem valt, zijn zelfs geen berekeningen beschikbaar.

De SERV waarschuwt dat die ontoereikende Vlaamse plannen in de toekomst voor een hoge rekening kunnen zorgen. Bijvoorbeeld wanneer de Europese Commissie het Belgische klimaatplan terug naar af stuurt, of als Vlaanderen ontbrekende uitstoot moet compenseren door uitstootrechten van andere landen op te kopen.

Het prijskaartje voor die emissierechten kan wel eens veel hoger oplopen dan het bedrag van 1 miljard euro dat nu in de media circuleert, vreest de SERV. Het gat tussen de ambities en de realiteit kan groter worden dan verwacht, maar ook de prijs van de emissierechten zou hoger kunnen liggen. 

Nu gaat men vaak uit van 80 euro voor een ton CO₂, maar als de koolstofprijs op 100 euro komt te liggen, kan het prijskaartje tegen 2032 oplopen tot maximaal 3,8 miljard euro. 

Los van het prijskaartje, is trouwens ook niet duidelijk wat er moet gebeuren als de deelregeringen het niet eens worden over het finale Belgische klimaatplan. Dat moet in juni 2024 ingediend worden bij de Europese Commissie. En het is niet zeker dat het zelfs maar tot een akkoord komt. Vlaanderen heeft nog niet duidelijk gemaakt wat het wil doen als België die deadline mist, of als Europa het klimaatplan onvoldoende acht.

Om al die redenen vindt de SERV het Vlaams klimaatplan een gemiste kans. Ook omdat het, mits de juiste aanpak, de energierekening van de Vlaming zou kunnen drukken door sneller af te stappen van fossiele brandstoffen.  

Dat zou kunnen door de afhankelijkheid van buitenlands gas en olie af te bouwen. Vlaamse gezinnen en bedrijven betalen vandaag meer dan drie keer meer voor geïmporteerde fossiele brandstoffen dan in 2018. Het prijskaartje steeg van 6 miljard euro naar 21 miljard euro in 2022. 

Het Vlaams klimaatplan bouwt die afhankelijkheid veel te traag af, vindt de SERV. "De Vlaamse Regering moet gezinnen en ondernemingen beter beschermen tegen prijspieken en sneller minder afhankelijk laten worden van olie en gas", zegt Caroline Copers, voorzitter van de SERV. "Ook mogen gezinnen en ondernemingen voor wie de transitie nu te zwaar weegt niet in de kou blijven staan."

Maak een “wervend” sociaal-economisch verhaal van het Vlaams Energie- en Klimaatplan dat niemand in de kou laat, adviseert de SERV daarom. En zet “een pot van iconische goesting-projecten” op stapel.

Maak duidelijk dat burgers en bedrijven ook iets te winnen hebben aan de energietransitie, en zorg voor zekerheid voor wie bijvoorbeeld wil investeren in warmtepompen. Doordat de politieke langetermijnvisie nu niet duidelijk is, is “het investeringskader mistig”, klinkt het in het advies. Ook meer gerichte sociale premies voor zij die ze het meest nodig hebben en sociale woningen kunnen voorkomen dat Vlamingen in energie-armoede belanden.

Daarom zou de Vlaamse regering een langetermijnvisie voor 2050 moeten ontwikkelen, raadt de SERV aan. Ze doet dat best in samenwerking met burgers, organisaties en bedrijven zoals dat in Nederland al gebeurt met de klimaattafels.

En niet onbelangrijk: laat de plannen doorrekenen door een onafhankelijke instantie die kan garanderen dat de rekeningen ook klopt, en publiceer de cijfers en rekensommen ook openbaar. Dat alles moet ervoor zorgen dat het Vlaams klimaatplan “realistischer en uitvoerbaarder” wordt - een echo van het “haalbaar en betaalbaar” waar de Vlaamse regering zich vaak op beroept.

Rechtzetting: in een vorige versie van dit artikel stond dat landbouwvoertuigen goed zijn voor een uitstoot van 1 megaton CO₂ die moeilijk te reduceren is. Dat klopt niet. Landbouwvoertuigen zijn een van de bronnen van 1 megaton aan moeilijk te reduceren uitstoot.