CHECK - Het nut van zonnecrème, zonnebrillen of olie: wat klopt er en wat niet?

"Zonnecrème zou kankerverwekkend zijn" en "door de zonnecrème zou je niet genoeg vitamine D kunnen opnemen". Een paar claims die de laatste maanden circuleren op TikTok en Facebook. 

De werking en het nut van zonnecrème wordt al langer in vraag gesteld op sociale media. VRT NWS schreef er vorig jaar deze factcheck over. Uit de factcheck bleek dat zonnecrème wel degelijk nut heeft, niet kankerverwekkend is en de aanmaak van vitamine D niet tegengaat. 

UV-experte Brigitte Boonen van de Stichting tegen Kanker benadrukte: "Er heerst onder wetenschappers een wereldwijde consensus dat zonnecrèmes werken bij het voorkomen van verbranding en verschillende types huidkanker". 

Boonen legde ook uit hoe de meeste zonnecrèmes bestaan uit een mix van chemische uv-filters of mineralen die ook ultraviolet licht blokkeren. "Die laatste categorie is eigenlijk de beste omdat die het zonlicht niet absorbeert en niet in de huid dringt", zegt ze.  

Maar dit wil niet zeggen dat andere crèmes niet werken en door chemische toevoegingen schadelijk zijn. Twee controversiële stoffen die wél in de meeste, smeerbare zonnecrèmes zitten, zijn de chemische uv-blokkers 'oxybenzone' en 'octinoxaat'. Uit een studie van het medische tijdschrift JAMA bleek dat deze stoffen na het smeren wellicht dieper in de huid doordringen, maar volgens een rapport van de Europese Commissie is er onvoldoende data om aan te tonen dat deze stoffen schadelijk zijn voor mensen. 

Vitamine D en huidkanker

Brigitte Boonen vertelde ook dat je met zonnecrème wel degelijk vitamine D kan aanmaken. "Het is niet waar dat je met zonnecrème geen vitamine D kan aanmaken. Er zijn verschillende nieuwe producten op de markt die zowel bescherming bieden als de aanmaak van vitamine D laten doorgaan". Deze studie bevestigt dat ook. 

Maar beschermt zonnecrème dan tegen de aanmaak van melanomen en huidkanker? Het antwoord hierop is niet eenduidig. De artsen van Gezondheid en wetenschap schreven deze factcheck over zonnecrème. Daaruit bleek dat zonnecrème beschermt tegen verbranding, maar niet per se de beste manier is om je te beschermen tegen huidkanker. 

Zonnecrème wordt door de cosmetische industrie sterk gepromoot. Maar om je te beschermen tegen huidkanker is het vooral belangrijk dat je niet in volle zon gaat zitten en beschermende kledij draagt. Want uit onderzoek blijkt dat zonnecrème het risico op de meest gevaarlijke vorm van huidkanker, melanoom, met minder dan 20% vermindert. Ook gebruiken veel mensen, maar een vijfde tot de helft van de aanbevolen hoeveelheid zonnecrème. Daarnaast herhalen ze het smeren minder vaak dan voorgeschreven, waardoor ze toch nog verbranden en dus risico lopen. 

Op TikTok circuleren verschillende video’s waarin beweerd wordt dat je sneller bruint met 'tanning oil' en 'bronzing butter'. Dit zijn oliën of crèmes die bestanddelen bevatten die ervoor zorgen dat je sneller bruint. Het is de bedoeling dat je deze opsmeert en dan in de zon gaat liggen.

Maar Brigitte Boonen, uv-experte van de Stichting tegen Kanker, waarschuwt: "Deze producten hebben geen uv-filters en bieden geen bescherming tegen uv-stralen." 

Volgens Boonen bestaat ook het risico dat mensen langer in de zon liggen wanneer zij deze producten gebruiken, met de bedoeling extra te bruinen. "Maar zonder filters is er veel kans om te verbranden en zelfs als ze niet verbranden kan er schade zijn. Elke blootstelling betekent DNA-schade".

Op de bronzing butter staat ook dat deze producten ideaal zijn voor mensen die makkelijk bruinen, maar Boonen vertelt dat dit zeer misleidend is. "Dit zijn dus mensen met huidtype 5 of 6, mensen met een zeer donkere huid (bijvoorbeeld van Afrikaanse oorsprong). In de praktijk zijn het juist mensen die een lichtere huid hebben die willen bruinen en dat is de doelgroep die ze met hun marketingstrategie willen bereiken."

Wat ook niet goed is, is het feit dat deze producten de sociale norm 'bruin is mooi versterken'. "Wij willen juist de boodschap willen brengen dat je niet moet 'bruinen'. Een bruine huid is een beschadigde huid. Niet alleen je risico voor huidkanker verhoogt, maar ook is er huidschade waardoor je rimpels, vlekjes etc... krijgt." 

Ook dermatoloog dr. Katrien Vossaert bevestigt dit: "Veel mensen zitten met het idee van bruin te willen zien in hun hoofd, maar dat is een fout idee." Of je nu echt bruiner wordt van die producten is ook niet zeker, aldus Vossaert: "Die producten bevatten mogelijk bestanddelen die met de zon een effect hebben, maar dit zorgt hoogstens voor abnormale pigmentatie, voor extra verkleuring. De normale pigmentvorming van de huid kan je niet stimuleren door die producten."

Ook pas je best op met plantaardige oliën wanneer je in de zon komt. Knack heeft onderzocht of plantaardige oliën op een natuurlijke manier zouden beschermen tegen de zon. Er waren berichten op Facebook opgedoken waarin stond dat onder andere frambozenpitolie goed zou beschermen tegen de zon maar ook amandelolie of olijfolie stonden werden vermeld. 

Maar uit onderzoek blijkt dat deze oliën helemaal niet goed beschermen tegen de zon. In dit onderzoek werd het beschermend effect van plantaardige oliën tegen uv-B-stralen bestudeerd. Er werden 14 oliën getest op hun SPF-waarden (zonnebeschermingsfactor of Sun Protection Factor) maar deze waarden bleken te laag om voldoende te kunnen beschermen tegen de zon. Bovendien beschermen deze oliën niet tegen uv-A-stralen.  En volgens professor Vera Rogiers, emeritus hoogleraar aan het departement In Vitro Toxicologie en Dermato-Cosmetologie van de VUB, heb je een zonneproduct nodig dat je beschermt tegen zowel uv-A-stralen als uv-B-stralen. 

De laatste weken circuleerde er op onder andere  Facebook en TikTok de claim dat wanneer je een zonnebril draagt je lichaam geen melanine en vitamine D zou aanmaken en je daardoor ook sneller zou verbranden. Maar dit klopt niet: het dragen van een goede zonnebril beschermt je ogen en is sterk aanbevolen wanneer de zon schijnt. VRT NWS schreef hier recent een factcheck over.  

Melanine en vitamine D

Er werd online beweerd dat je ogen een seintje geven aan je lichaam wanneer je melanine en vitamine D moet aanmaken. Maar de aanmaak van melanine en vitamine D gebeurt via de huid en niet via de ogen. 

Melanine is een pigment dat de kleur van je huid, haar en ogen bepaalt. Het wordt geproduceerd via cellen genaamd melanocyten die zich dieper in de huid bevinden. Deze cellen worden dan gestimuleerd door UV-stralen van de zon om melanine te produceren. Hoe langer de cellen blootgesteld worden aan de zon, hoe meer melanine zij gaan produceren om de huid te beschermen tegen schadelijke UV-stralen van de zon.

Melanine speelt ook een rol bij iemands vitamine D-niveau. Mensen met een donkere huid hebben meer melanine dan mensen met een lichtere huid. Maar hoe meer melanine je hebt, hoe minder goed je vitamine D kan aanmaken onder invloed van de zon. Hoe lichter je huid, hoe makkelijker je vitamine D kan aanmaken. 

Wat er nog beweerd werd, is dat hoe minder melanine je aanmaakt, hoe sneller je kan verbranden. Het klopt dat er een link is tussen de aanmaak van melanine en hoe snel je kan verbranden. Mensen met een lichtere huid maken minder melanine aan en verbranden daarom sneller en omgekeerd.  

Dragen van een zonnebril is aanbevolen

Melanine speelt ook een rol in hoe gevoelig je ogen zijn aan de zon, dit hangt af van hoeveel melanine zich in je oog bevindt. "Mensen met meer pigment in hun ogen zijn minder gevoelig voor zonlicht en zullen dus minder makkelijk een zonnebril dragen. Mensen met minder pigment in hun ogen en blekere ogen zullen gevoeliger zijn voor de zon", aldus professor Cassiman.  

Maar professor Cassiman geeft aan dat ongeacht de hoeveelheid pigment of melanine in je ogen, het toch aanbevolen is om een zonnebril te dragen. "Het is zo dat je netvlies je wel al beschermt tegen de zon. Maar als je geen zonnebril draagt, gaan bestaande aandoeningen van je netvlies wel sneller evolueren. En als je recht in de zon kijkt, is het voor iedereen schadelijk en draag je ook best een zonnebril."