Welke veiligheidsgaranties op lange termijn kunnen de westerse bondgenoten Oekraïne geven? Dat wordt de grote inzet van de Navo-top die over tien dagen in Vilnius plaatsvindt. Daar moet duidelijk worden hoever het militaire bondgenootschap wil gaan om Oekraïne op te nemen in zijn veiligheidssfeer. Zolang de oorlog duurt, is lidmaatschap niet aan de orde, maar er wordt hard gewerkt aan een plan B. Oekraïne wil graag de politieke toezegging dat het meteen kan toetreden als de oorlog voorbij is.

Ook op de tweedaagse Europese top die donderdag begon, stond het thema hoog op de agenda. Navo-baas Jens Stoltenberg was uitgenodigd om de Europese regeringsleiders een stand van zaken te geven. Door de dramatische ontwikkelingen in Rusland voelden de 27 leiders zich verplicht ook een tandje bij te steken. Dat Oekraïne kan blijven rekenen op militaire, financiële en humanitaire steun van EU-landen, daarover bestaat geen twijfel. Wel is er discussie over de vraag hoever die engagementen gaan?

Vooral Frankrijk drong donderdag aan op ‘verregaande veiligheidsgaranties’. ‘Die moeten maken dat Oekraïne in staat is zich op de lange termijn te verdedigen tegen daden van agressie’, klonk het in een voorlopige tekst. Frankrijk wil graag duidelijk maken dat Europa een eigen militair beleid wil voeren, los van de Navo. Maar niet alle lidstaten voelen zich daar even comfortabel bij. Landen als Cyprus, Oostenrijk en Ierland – zij zijn geen lid van de Navo – vrezen dat hun neutraliteit in gevaar komt. Maar echt dwarsliggen wilden die landen ook niet. Ze beseffen dat het Europese front verenigd moet blijven en dat Oek­raïne nood heeft aan zekerheid. De 27 leiders raakten het dan ook snel eens over het principe van de veiligheidsgaranties. Wat die dan precies moeten inhouden, dat moet later besproken worden. Het is vooral werk voor de Navo, maar de EU geeft nu het signaal dat ze ook wil meepraten.

Geld en wapens

In elk geval blijven de EU-landen geld en wapens naar Oekraïne sturen. Ze blijven ook Oekraïense militairen opleiden. Over hoe dat allemaal gefinancierd moet worden, wordt nog gedebatteerd. Tot nog toe verloopt de financiering via het European Peace Facility. Dat is een pot geld die ook gebruikt wordt om Europese vredesmissies te financieren. Omdat Oekraïne waarschijnlijk nog lang militaire steun nodig heeft, stelt EU-buitenlandchef Josep Borrell voor om van dat fonds een meer permanent instrument te maken. ‘Misschien moet het European Peace Facility een echt defensiefonds worden voor Oekraïne.’

Maar waar moeten al die miljarden vandaan komen? Omdat de inspanning lang zal duren, is het belangrijk dat niet alleen de Europese burgers ervoor opdraaien. En dan komen de bevroren tegoeden van Rusland in het vizier. Sinds de oorlog staat bijna geen 200 miljard euro geblokkeerd bij Euroclear, een internationale effectenbeheerder met vestiging in Brussel. Al die miljarden staan dan wel geblokkeerd, maar ze brengen wel geld op. In het eerste kwartaal van 2023 ontving Euroclear voor 971 miljoen euro aan financiële ontvangsten, vooral renteontvangsten. Daarvan was liefst 734 miljoen afkomstig van Russische tegoeden.

De bondgenoten onderzoeken of ze een deel van die buitengewone winsten kunnen afromen. Dat geld kan dan naar Oekraïne gaan. Evident is zo’n operatie niet. De Europese Commissie onderzoekt hoe dat op een wettelijke manier kan. De Europese leiders vragen de Commissie snel een plan op tafel te leggen. Tegen eind juli zou dat moeten klaar zijn. Omdat het erg gevoelige operatie is, wordt ook overlegd met de G7-landen.