Internationaal onderzoekscentrum naar oorlog in Oekraïne geopend in Den Haag, mogelijk stap naar bijzonder oorlogstribunaal
In Den Haag is een onderzoekscentrum opgericht, dat bewijzen zal verzamelen voor mogelijke rechtszaken tegen Russische politieke en militaire leiders, die verantwoordelijk zijn voor de oorlog in Oekraïne. Die rechtszaken zouden dan voorkomen voor een apart tribunaal, dat nog niet is opgericht. Of de bewijzen die het centrum verzamelt ook gebruikt kunnen worden, trekken experts in twijfel.
Officieel heet het onderzoekscentrum het "International Centre for the Prosecution of the Crime of Agression", het "Internationaal Centrum voor de Vervolging van de Misdaad van Agressie" dus.
Het centrum zal worden bemand door Oekraïense, Europese en Amerikaanse procureurs en ook procureurs van het Internationaal Strafhof, en zal bewijzen verzamelen tegen Russische politieke en militaire leiders die verantwoordelijk zijn voor de oorlog in Oekraïne. Volgens de Oekraïense procureur-generaal Andri Kostin is de oprichting ervan een belangrijk teken dat er ook steun is voor een speciaal oorlogstribunaal.
Misdaad van agressie?
De "misdaad van agressie", slaat op het plannen, voorbereiden, beginnen of uitvoeren van een daad van agressie van een staat tegen een andere staat, door een persoon die de politieke of militaire beslissingsmacht heeft. Daaronder valt bijvoorbeeld een staat die een andere staat binnenvalt of militair bezet, of bombardeert.
In mensentaal is de "misdaad van agressie" dus het misdrijf van een oorlog beginnen en voeren. Oekraïne wil dat Russische politici en militairen, die beslist hebben om de oorlog tegen Oekraïne te ontketenen, daarvoor berecht worden. De misdaad van agressie is speciaal gericht op mensen die de macht in handen hebben. In het geval van de oorlog van Rusland tegen Oekraïne gaat het dus over bijvoorbeeld over president Poetin, de minister van Buitenlandse Zaken Lavrov of de minister van Defensie. Voor oorlogsmisdaden kunnen ook lagergeplaatsten worden berecht.
Er zijn nog maar een keer in de geschiedenis mensen veroordeeld voor de misdaad van agressie, dat gebeurde voor het Tribunaal van Neurenberg, dat werd opgericht om de nazi's te berechten na de Tweede Wereldoorlog.
Wat met het Internationaal Strafhof?
In Den Haag is er nu al een Internationaal Strafhof. Dat kan onder andere personen bestraffen voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide. Het Strafhof heeft in maart ook een internationaal arrestatiebevel voor de Russische president Poetin uitgevaardigd, op verdenking van deportatie van Oekraïense kinderen naar Rusland.
Maar voor de "misdaad van agressie" is het Internationaal Strafhof in dit geval niet bevoegd. "Voor oorlogsmisdaden volstaat het dat het land waar de misdaden gebeuren, het Strafhof erkent", legt Chris Van Den Wyngaert uit, zelf oud-rechter bij het Internationaal Strafhof en hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen. "Rusland erkent de rechtsmacht van het Internationaal Strafhof niet, maar Oekraïne wel. Om oorlogsmisdaden te bestraffen, heeft het Internationaal Strafhof met andere woorden geen goedkeuring van Rusland nodig. Maar voor de misdaad van agressie moet ook de agressor zelf het Hof erkennen. Hier is de agressor Rusland, dus staat het Internationaal Strafhof buitenspel."
Om Russische leiders te berechten voor de oorlog in Oekraïne, kan wel een nieuwe, aparte rechtbank (of tribunaal) worden opgericht. Oekraïne is daar vragende partij voor. Het nieuwe onderzoekscentrum dat vandaag is opgericht in Den Haag, zal bewijzen verzamelen tegen Russische politieke en militaire leiders die verantwoordelijk zijn voor de oorlog. Die kunnen dan worden gebruikt in rechtszaken die zouden kunnen plaatsvinden in zo'n tribunaal.
Andri Kostin, de Oekraïense procureur-generaal, noemde de opening van het centrum historisch: "Dit is een bepalend moment, waarop de geciviliseerde wereld niet alleen zegt, maar ook toont met concrete acties, dat verantwoording afleggen voor daden het allerbelangrijkste is."
Komt er ook een speciaal "Oekraïnetribunaal"?
Of Poetin en zijn ministers ook effectief rekenschap zullen moeten afleggen voor een "Oekraïnetribunaal", is nog helemaal niet zeker. "Zo'n tribunaal wordt opgericht door een verdrag tussen staten, bijvoorbeeld via de Verenigde Naties. Er is een precedent, het Joegoslaviëtribunaal, dat is opgericht na de Balkanoorlogen. Maar dat is toen gebeurd in de VN-Veiligheidsraad, waar Rusland een veto heeft. Het is ondenkbaar dat Rusland nu voor de oprichting van een "Oekraïnetribunaal" zijn veto niet zou gebruiken", zegt Van Den Wyngaert.
Een andere optie is de Algemene Vergadering van de VN. Maar dan is het de vraag hoeveel landen zich zullen aansluiten. Volgens Oekraïne is de vraag naar een tribunaal breedgedragen, maar dat trekt Van Den Wyngaert in twijfel: "We zien dat de steun voor een Oekraïnetribunaal is aan het afkalven, vooral in Afrika, Azië en sommige Latijns-Amerikaanse landen.
Een tribunaal dat enkel wordt opgericht door Europese landen en de VS, heeft veel minder juridisch gezag, en past ook perfect in het kraam van Poetin. Hij kan dan zeggen dat het Westen hem aanvalt, en tegelijk hypocriet is, want dat het geen tribunaal heeft opgericht voor de oorlog in Irak, wat ook een daad van agressie was door de Verenigde Staten."
De kans dat er een veroordeling volgt voor de misdaad van agressie, is heel klein
Is het nieuwe onderzoekscentrum dan een maat voor niets? "Het is niet slecht dat er bewijzen worden verzameld, maar de vraag is of ze gebruikt zullen kunnen worden. Zelfs áls er een rechtbank wordt opgericht, zal Poetin door Rusland waarschijnlijk niet worden uitgeleverd, en veroordelen bij verstek gebeurt eigenlijk niet in het internationaal recht. De kans dat er dus ooit een veroordeling volgt voor de misdaad van agressie, is dus heel klein."
"Tegelijkertijd zullen het onderzoekscentrum naar agressie en het Internationaal Strafhof elkaar misschien voor de voeten lopen. Men gaat dus het best voort met het berechten van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid via het Internationaal Strafhof", besluit Van Den Wyngaert. "Het is niet ideaal, maar een nieuwe rechtbank oprichten, zal volgens mij alleen meer problemen veroorzaken dan oplossen."