9.500 zwembaden extra gezuiverd water: Vlaanderen op de goede weg drie jaar na start Blue Deal

Een jaar geleden deed VRT NWS voor het eerst de oefening: hoe gaat het met het grote waterproject van de Vlaamse regering, de Blue Deal? De teneur was toen positief. Twee jaar na de start zorgde de Blue Deal voor een nieuwe dynamiek, oordeelden natuurverenigingen en hydrologen. Al klonk het toen ook dat al die kleinschalige projecten niet zouden volstaan en dat het dringend méér moest worden.

Vandaag leggen we ons oor opnieuw te luisteren bij de experten van toen. En we hebben er een extra instrument bij gekregen. Voor het eerst heeft het kabinet van minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) immers concrete cijfers opgevraagd bij de Vlaamse Milieumaatschappij. "We wilden weten wat er gebeurd is met het half miljard euro dat we opzij hebben gezet", legt woordvoerder Andy Pieters uit. "En we hebben gevraagd om het zo tastbaar mogelijk te maken."

Drie cijfers springen eruit.

Sinds de aankondiging van de Blue Deal in 2020 is er gericht 1.430 hectare natte natuur bij gecreëerd. Daarnaast is er ook 3.500 hectare natte natuur ontstaan als neveneffect bij ontwikkelingsprojecten. De Vlaamse regering hoopt tegen het einde van deze regeerperiode af te klokken op 6.000 hectare.

Waarom die natte natuur nodig is? "In het buitengebied (buiten de steden en dorpen, red.) wordt er veel grondwater onttrokken, bijvoorbeeld bij landbouwgronden", legt hydroloog Patrick Willems uit. Hij maakt deel uit van de taskforce van ministers, gouverneurs en experten die waken over de uitvoering van de Blue Deal. "Maar ook veel riviervalleien en moerasgebieden zijn drooggelegd geweest. Die gebieden kunnen nu opnieuw gebruikt worden als natuurlijk overstromingsgebied." 

Natte natuur zoals moerassen, meren en rivieren houdt water langer vast, waardoor water meer tijd krijgt om in te sijpelen. Het is een zogenaamde nature based solution, een oplossing die vanuit de natuur komt. Net dat is volgens Robin Verachtert van Natuurpunt een van de sterke punten van de Blue Deal. "Voor het eerst staan nature based solutions zwart op wit in een beleidsdocument. Dat is de verdienste geweest van deze regering."

Nog zo'n oplossing vanuit de natuur: rechtgetrokken rivieren opnieuw laten kronkelen. Dat is nu al gebeurd met 20 kilometer aan rivieren. De Vlaamse regering mikt uiteindelijk op 88 kilometer.

Nog een manier om ervoor te zorgen dat er meer water kan insijpelen: verharding opbreken. "Vandaag komt er nog steeds netto 3 hectare verharding per dag bij in Vlaanderen", zegt Willems. Het gaat dan bijvoorbeeld om bebouwing, asfalt en tegels. In mei publiceerde het departement Omgeving cijfers waaruit zou blijken dat de verharding stilaan een halt wordt toegeroepen, maar Willems blijft voorzichtig. Hij wijst erop dat het om voorlopige cijfers en projecties gaat, "maar hopelijk klopt de boodschap".

De Vlaamse regering hoopt in het totaal 113 hectare te ontharden. Momenteel staat de teller op 11 hectare, zeg maar de oppervlakte van een park, en slechts een tiende van het doel. Is dat niet erg weinig, gezien de uitdaging?

"Het gaat louter om de projecten die wij gefinancierd hebben", verduidelijkt woordvoerder Andy Pieters. De totale som zou veel groter zijn als je ook de inspanningen meetelt van de lokale besturen, die bij nieuwe projecten rekening houden met de doelstellingen van de Blue Deal.

Hydroloog Patrick Willems wijst erop dat de uitdaging voor het hele Vlaamse grondgebied te groot is om het enkel met Blue Deal-geld uit te voeren. "Iedereen zal zijn steentje moeten bijdragen, ook steden, gemeenten, bedrijven en burgers. Als elke burger in zijn eigen tuin al iets doet, krijg je cijfers die een veelvoud zijn."

Het goede nieuws: dat gebeurt nu al steeds meer vanuit de steden en gemeenten. Burgers zullen dan weer vanaf oktober verplicht een grotere regenwaterput moeten installeren bij een nieuwbouwproject.

Want de mogelijke winst die er nog te boeken valt, "is gigantisch. Op jaarbasis verbruiken we in Vlaanderen ongeveer 800 miljard liter water", schetst Willems. "Volgens sommige prognoses krijgen we eind deze eeuw de helft minder water in de zomer. We zullen dus op zoek moeten naar honderden miljarden liters water. Wel, nu al stroomt er zo'n 150 à 200 miljard liter water weg uit de tuinen van mensen, via opritten, dakgoten enzovoort."

Je kan ook minder water verspillen door het te hergebruiken. Dat gebeurt sinds de Blue Deal met 23,8 miljard liter water extra, of zo'n 9.500 olympische zwembaden. Het gaat dan om afvalwater van bedrijven en gezinnen dat gezuiverd wordt. Dat water kan dan gebruikt worden voor industriële toepassingen of zelfs als drinkwater.

Daar komt ook 9,4 miljard liter water bij dat uitgespaard wordt door lekken te dichten in onze waterleidingen, of zo'n 14 procent minder lekken in twee jaar tijd. Dat is niet bijzonder veel in vergelijking met het totale verbruik van 800 miljard liter water, geeft het kabinet-Demir toe, maar het is een principekwestie. "De drinkwaterbedrijven begrijpen nu ook dat het de mensen enorm stoort als je hen zegt dat ze 's zomers hun tuin niet mogen sproeien" terwijl er nog zoveel water weglekt uit hun leidingen.

"Het is een fractie van wat we nodig hebben", erkent Willems, "maar alle kleintjes samen maken een grote. Want dat is de belangrijkste boodschap: er is niet één enkele maatregel die het waterprobleem zal oplossen, anders was die allang toegepast". Bovendien is er nog wel wat ruimte voor groei. Vlaanderen zou nog zo'n 100 miljard liter water extra kunnen winnen door zuivering van afvalwater.

Hoe de volgende Vlaamse regeringen er ook uit zien, ze zullen werk moeten maken van de Blue Deal. Dat komt doordat de regering die Blue Deal in een decreet gegoten heeft.

De toekomst van de Blue Deal is dus verzekerd. En dat is geen overbodige luxe, want er blijft werk aan de winkel. Veel uitdagingen die we vorig jaar al vaststelden, blijven dezelfde. Het gaat om veel kleine, versnipperde projecten. "We zullen deze inspanningen 10 tot 15 jaar moeten volhouden voor je het effect op het grondwater ziet", beseft ook Demirs woordvoerder Andy Pieters.

Robin Verachtert van Natuurpunt vreest dat dat grondwater het volgende grote strijdperk wordt. "Dankzij de Blue Deal gebeurt er van alles voor ons oppervlaktewater, maar er vindt nu een ongebreidelde rush plaats op ons grondwater. Het aantal aanvragen voor grondwaterputten stijgt onrustwekkend sterk, door landbouwbedrijven en door burgers, en die worden bijna allemaal vergund." 

Verachtert wijst erop dat de uitwerking van de Blue Deal op het terrein niet altijd gemakkelijk gaat. "De principes zijn goed, maar lokale organen nemen het er vaak niet zo nauw mee. Neem de waterbeheerder Watering Schulensbroek die stokken in de wielen steekt van een van onze grootste 'sponsprojecten', in de Vallei van de Zwarte Beek. Nog niet iedereen is overtuigd."

Toch heeft hydroloog Patrick Willems er goede hoop op. Hij heeft het voorbije jaar gevoeld dat, bijvoorbeeld bij de landbouwers, "de geesten aan het draaien zijn. Dat komt ook door de weersomstandigheden. Iedereen ziet het nu gebeuren. Vroeger was er nog twijfel over die klimaatprognoses, maar ik denk niet dat er nu nog veel twijfelen. We kunnen toch niet elk jaar captatieverboden beginnen uitvaardigen?"