Al een week geweld in de Franse banlieues: waarom er na al die jaren niets veranderd lijkt
Frankrijk is al bijna een week lang in de greep van zware rellen, na de dood van een tiener die werd neergeschoten door een politieagent. De uitbarsting van geweld schokt, maar is niet nieuw. "Wat ik nu zie gebeuren, lijkt op eerdere incidenten", zegt journalist Steven Decraene, die Frankrijk volgt voor VRT NWS. "Dit zijn uitingen van woede en frustratie van jongeren omdat ze niet mogen meedoen aan de maatschappij."
Letterlijk wil "banlieue" niets anders zeggen dan "voorstad", maar het woord is synoniem geworden voor de troosteloze buitenwijken aan de rand van grote Franse steden. Om de zoveel tijd komen ze in het nieuws door uitbarstingen van geweld, ingegeven door achtergesteldheid en frustratie.
"Wat ik nu in Frankrijk zie gebeuren, lijkt heel erg op eerdere incidenten", zegt Steven Decraene, die Frankrijk volgt voor VRT NWS en de voorbije dagen aanwezig was in Nanterre en andere Franse achterstandswijken. "Dit zijn uitingen van woede en frustratie van jongeren omdat ze niet mogen meedoen aan de maatschappij. Dat gevoel leeft al heel lang, en is niet weggenomen. Je zit met een grote concentratie van mensen die zich uitgesloten voelen. De uitsluiting gebeurt langs vele lijnen: huidskleur, religie, sociale klasse."
BEKIJK - "Ik denk dat we op een keerpunt zitten", zegt Steven Decraene in VRT NWS Journaal:
"Het verschil tussen arm en rijk is zeer groot in Frankrijk", zegt Decraene. In Nanterre, de voorstad van Parijs waar Nahel woonde, is het contrast ook nog eens erg zichtbaar. De woonblokken van de banlieue liggen in de schaduw van de glanzende gebouwen van de zakenwijk La Défense. "In Parijs wordt iedere wijk bediend door het openbaar vervoer. Dat betekent dat je in minder dan tien minuten van een probleemwijk in een chique buurt staat", zegt Decraene.
Dat alles zichtbaar is, wordt ook nog eens versterkt door de sociale media, die afgunst en vergelijkingsdrang in de hand werken. Bovendien is het leven duur, óók in de buitenwijken van de Franse hoofdstad. "Het blijft Parijs: duur dus", zegt Steven Decraene. "Namaakindustrie en zwarte handel floreren om het leefbaar te houden."
Wijken waar alle problemen samenkomen
De betonnen banlieues werden in sneltempo opgetrokken in de dertig jaar na de Tweede Wereldoorlog, om de arbeiders te huisvesten die rond de grote steden kwamen wonen. Maar het werden wijken waar kwetsbaren en kansarmen, en al hun problemen, samenkomen.
En die problemen zijn niet min, blijkt uit recente cijfers:
De Franse banlieues in enkele betekenisvolle cijfers:
- 5,2 miljoen mensen wonen in de meer dan 1.500 achterstandswijken die Frankrijk telt. Dat is goed voor 8 procent van de totale bevolking. Met achterstandswijken worden vooral de buitenwijken van de grote steden bedoeld, maar ook oude arbeidswijken in voormalige industriegebieden en afgelegen buurten in kleine of middelgrote steden.
- het gemiddelde inkomen van inwoners van banlieues bedraagt 1.147,5 euro per maand. Het gemiddelde jaarinkomen ligt op 13.770 euro. In de omliggende steden is dat 21.730 euro
- Meer dan de helft van de kinderen in achterstandswijken groeit op in armoede. Het gaat om 56,9 procent, tegenover 21,2 procent in heel Frankrijk. De armoede in de banlieues is drie keer zo hoog als het landelijk gemiddelde: 43,3 procent van de inwoners leeft onder de armoedegrens (tegenover 14,5 procent in heel Frankrijk)
- 18,6 procent van de inwoners in de banlieues is werkloos. Over heel Frankrijk ligt dat cijfer op 8 procent.
- Bijna een kwart van de inwoners van de banlieues - 23,6 procent - is niet geboren in Frankrijk. Over heel het land gaat het om 10,3 procent.
- Jonge mannen met een Afrikaans of Arabisch uiterlijk lopen 20 keer meer kans om door de politie te worden gecontroleerd, blijkt uit een mensenrechtenrapport uit 2017.
- Bijna de helft van de volwassen inwoners van de banlieues - 48 procent - zijn niet gaan stemmen bij de presidentsverkiezingen van 2017. Over heel Frankrijk ging het om 29 procent.
- De voorbije jaren - tussen 2004 en 2020 - is 12 miljard euro geïnvesteerd in de buitenwijken. De komende jaren, tot 2030, heeft de regering een bijkomend bedrag van 12 miljard euro beloofd.
Hoewel een grote groep Fransen in achterstandswijken woont, krijgen ze van de pers en de politiek weinig aandacht. Tenzij het mis gaat en de jongeren uit de banlieues ook in de binnensteden relschoppen.
BEKIJK - In 2022 getuigden Franse burgemeesters hoe ze systematisch bedreigd worden:
"Iedereen wordt over dezelfde kam geschoren", zegt Steven Decraene. Toch is de ene banlieue de andere niet, en hetzelfde geldt voor zijn bewoners. "Er wonen vierdegeneratiemigranten die al jarenlang winkeltjes uitbaten, maar tegelijk is de banlieue ook een aantrekkingspool voor asielzoekers en mensen zonder papieren. Door de diversiteit en het isolement lopen ze daar minder in de kijker."
In de banlieue wonen vierdegeneratiemigranten, maar ook asielzoekers en mensen zonder papieren die daar minder in de kijker lopen
Waar uitzichtloosheid, gebrek aan kansen en verveling heersen, ligt geweld op de loer. "Een groep jongeren - ik schat zo'n 10 procent van de jongens en mannen onder de 30 - heeft een gewoonte van geweld en zoekt de confrontatie met de politie", zegt de Franse socioloog Thomas Sauvadet. "Daarnaast is een deel van de jongeren een beetje gefascineerd door die bendes en de straatjongeren. Het zijn jongeren die opgroeien op straat, die gewend zijn aan verbaal en fysiek geweld."
BEKIJK - In 2021 toonde Terzake jongeren die in Parijse banlieues politieagenten in de val lokten om hen te kunnen aanvallen:
De jongeren die de voorbije dagen werden opgepakt omdat ze deelnamen aan de rellen na de dood van de tiener Nahel, waren vaak piepjong. "Het roept ook vragen op over de vele eenoudergezinnen, met moeders die soms nog weinig grip hebben op hun tienerzonen", zegt Steven Decraene.
In 2005 kwam het tot een grote gewelduitbarsting die drie weken duurde. Niettegenstaande de stoere taal van politici - de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Nicolas Sarkozy beloofde de probleemwijken "met een hogedrukreiniger" schoon te maken - is er structureel weinig gebeurd om de toestand te verbeteren, zegt Sauvadet, die er dan ook van uitgaat "dat we dit stedelijk geweld geregeld opnieuw zullen zien".
Toch zijn er na 2005 wel degelijk inspanningen gebeurd om de dienstverlening te verbeteren, zegt Decraene. Met name in Nanterre is dat het geval geweest. "Nanterre is veel verbeterd vergeleken met vroeger én met wijken van de Noord-Franse stad Roubaix, die veel troostelozer zijn. Er is meer oog voor groen, er zijn speeltuintjes gekomen, er rijden meer bussen. Het wrange is dat juist die dingen nu vernield zijn door de relschoppers."
Intussen lijkt de situatie iets te zijn gekalmeerd in de Franse steden, al wordt de politie nog altijd massaal paraat gehouden. De nieuwe uitbarsting van geweld heeft wonden geslagen. Verschillende Fransen zijn nu ook op straat gekomen om aan te geven dat ze genoeg hebben van het geweld, al tonen sommigen ook enig begrip voor de jonge relschoppers.
"Het zijn ook kinderen van de Republiek. We hebben hen in getto's gestopt en we zijn hen vergeten. Ik noem hen de vergetenen van de Republiek. Ze heten Mohammed, Ali, Fatima, en we geven hen geen kansen. We reiken hen geen hand. De overheid moet hen de hand reiken", zegt een getuige.
BEKIJK - In 2016 ging Steven Decraene op pad met de Parijse politie:
