Wetenschappers ongerust door ‘totaal onverwachte’ hittegolf in de Atlantische Oceaan

De oceanen zijn oververhit, met temperaturen die sterk afwijken van wat je normaal kan verwachten rond deze tijd van het jaar. De gemiddelde temperatuur aan de oppervlakte (SST) lag de afgelopen maand rond de 20,9 graden. “Het vorige record wordt zo verpulverd met een halve graad. Dat is een heel groot verschil”, zegt klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB). In april en mei lag de SST met 21,2 graden zelfs hoger dan sinds het begin van de metingen in 1850.

Ook stelt het Amerikaanse Oceanografische Agentschap NOAA vast dat meer dan 40 procent van de zeeën nu hittegolven meemaakt. “Normaal ligt dat rond de 10 procent. Sinds 32 jaar metingen hebben we nog nooit zoveel wijdverspreide verhitting gezien”, zegt Dillon Amaya, onderzoeker bij NOAA, in de briefing van eind juni hierover. Tegen september, zo voorspelt het agentschap, zou de helft van de zeeën met hittegolven te maken hebben.

Vooral de Atlantische Oceaan baart zorgen. Sinds begin maart voltrekt zich daar, van het zuiden van IJsland tot in Afrika, een mariene hittegolf die geen enkele expert voor mogelijk hield. Recent was de gemiddelde temperatuur van de Atlantische Oceaan 23,3 graden, wat 1,32 graden meer is dan normaal rond deze tijd van het jaar en 0,6 graden boven het vorige record.

Meer dan extreem

En wat in het noorden van deze oceaan gebeurt is het meest opmerkelijk. Al vier maanden wijken de temperaturen er af op een manier die sinds het begin van de metingen in 1981 nooit is vastgesteld. De gemiddelde temperatuur klom op 5 maart naar het recordniveau van 19,9 °C. In april en mei, piekte de SST 1,25 graden boven het gemiddelde in vergelijking met de periode 1960-1991, op 20 juni kwam er met 23,2 graden een nieuw record. Rond Ierland en Schotland is er volgens NOAA een hittegolf van categorie vijf, de hoogste variant, omschreven als ‘meer dan extreem’.

“Er is iets aan de hand”, zegt professor mariene biologie Filip Meysman (Universiteit Antwerpen). “Ik ben net terug van een expeditie in de Ierse en IJslandse wateren met het onderzoeksschip Belgica. We hebben een temperatuur van 10 graden gemeten in het zeewater nabij IJsland, wat meerdere graden meer is dan normaal. In Ierland is de temperatuur aan het zeeoppervlak op sommige plekken zelfs 5 graden hoger dan anders. Dat is een enorme verrassing en een grote bezorgdheid, want dit is nooit eerder vastgesteld.”

Andere wetenschappers zien het ook zo. “De hittegolf in de Atlantische Oceaan is veel extremer dan onze ergste klimaatvoorspellingen”, zegt biowetenschapper Richard Unsworth (Swansea University) tegen CNN.

El Niño?

De oorzaken zijn nog een vraagteken. Sommigen wijzen naar El Niño, een opwarmend weerfenomeen dat ontstaat in de Stille Oceaan. “Maar hoe dat zo snel een impact kan hebben op de noordelijke Atlantische Oceaan is onduidelijk”, zegt Meysman.

“Het is de klassieke combinatie van een door de mens veroorzaakte klimaatverandering met daarbovenop een laag van natuurlijke variatie binnen het klimaatsysteem”, stelt het Britse Met Office. Dat zegt ook Thiery: “De klimaatverandering speelt zonder twijfel een rol. Daarnaast is er een bijkomend effect van natuurlijke variabiliteit. Soms werkt dat tijdelijk koelend, soms tijdelijk verwarmend.”

Door de opwarming van de aarde stijgt de temperatuur van het zeewater sowieso al. Onderzoek uit 2020 toont hoe er twintig keer meer mariene hittegolven voorkomen sinds de mens fossiele brandstoffen verbrandt. Het VN-klimaatpanel IPCC stelde in 2019 ook vast dat de oceanen 90 procent van de extra hitte die door de mens is veroorzaakt absorbeerden.

Nog een hypothese is dat het iets te maken heeft met de ‘subtropical gyre’: een grote draaikolk in zee die meer en meer gevoed wordt door zoet water van nabij Groenland, waardoor er meer opwarming ontstaat. “De vraag is of dit een eenmalige uitschieter is, dan wel deel van een patroon veroorzaakt door de opwarming van de aarde, die mee die circulatie van het zeewater verandert”, zegt Meysman. “Wij vrezen dat laatste, wat betekent dat de klimaatverandering grote onverwachte effecten brengt en dit meer en meer zal voorkomen.”

Tropische stormen

De bezorgdheid over de impact is groot. “We zien dat die hogere temperaturen in de zuidelijke Atlantische Oceaan al zorgen voor extra tropische stormen, iets wat we normaal pas op het einde van de zomer verwachten”, zegt Thiery. Daarnaast kunnen ze het verlies van poolijs versnellen.

Bovendien vrezen mariene biologen een grote impact op fauna en flora. “Ineens 5 graden meer is heel veel voor mariene organismen”, zet Meysman. “Ze gaan dan meer zuurstof verbruiken en dat heeft een impact op hun metabolisme. Mogelijk ontstaat ook een voedselprobleem. Want warmer zeewater betekent minder uitwisseling tussen de bovenste en onderste waterlagen, waardoor er minder voedingsstoffen aangevoerd worden. Dat verstoort de voedselketen en kan verregaande gevolgen hebben.”

Internationale experts wijzen erop dat schade aan organismen in zee die niet weg kunnen, zoals koralen, algen-en kelpbossen, ook schadelijk is voor de mens, die voor voedsel, zuurstof en de opname van warmte en CO₂ op de oceanen rekent. “Ik acht de kans erg groot dat soorten zoals oesters, planten en algen door deze Europese hittegolf in zee zullen omkomen”, zegt Unsworth.