In Nederland kunnen vrouwen thuis zélf een ‘uitstrijkje’ maken. Hoe zit dat bij ons?
Vier op de tien vrouwen laten geen uitstrijkje maken bij de dokter. Nochtans is dat nodig om baarmoederhalskanker op tijd op te sporen. Daarom deelt Nederland vanaf nu gratis zelftesten uit aan vrouwen. Ook bij ons loopt er onderzoek naar zo’n doe-het-zelf-uitstrijkje. Is het betrouwbaar en hoe ga je dan thuis precies aan de slag? Een prof en ervaringsdeskundige leggen uit.
Liesbeth De CorteLaatste update:04-07-23, 14:52
In Nederland krijgt elke vrouw die 30 wordt vanaf nu een gratis zelftest. Daarmee kunnen ze zelf een ‘uitstrijkje’ nemen om te controleren of ze besmet zijn met het humaan papillomavirus. Dat is het virus dat onder meer baarmoederhalskanker kan veroorzaken.
Ook bij ons is er de voorbije jaren al volop geëxperimenteerd met zelftesten. En dat is belangrijk, zegt professor Veronique Verhoeven, hoogleraar binnen de vakgroep FAMPOP (Family Medicine and Population Health) van de Universiteit Antwerpen. “Op die manier willen we vrouwen bereiken die momenteel geen uitstrijkje laten nemen.”
Een aantal vrouwen is bang voor het uitstrijkje. Ze hebben schrik dat het inwendig onderzoek pijnlijk is of vrezen de vervelende eendenbek
Huisarts en ervaringsdeskundige Eveline Somers
Want die groep is groter dan je denkt. “60 procent van de vrouwen doet het wél. Vaak plannen ze elk jaar een gynaecologisch bezoek, terwijl dat niet nodig is. Een uitstrijkje om de drie jaar is meer dan genoeg”, vertelt Verhoeven.
De overige 40 procent blijft ver weg van de eendenbek. “Waarom? Een goeie vraag. Verschillende factoren spelen een rol. De cultuur weerhoudt sommige vrouwen, anderen zijn er niet mee bezig. Als de moeder het niet doet, neemt de dochter vaak die slechte gewoonte over. Een hardnekkige groep durft gewoon niet.”
Dat bevestigt huisarts Eveline Somers, die ook onderzoek deed naar de zelftest én er eentje uitprobeerde. “De drempel om naar een arts of gynaecoloog te gaan, is groot. Een aantal vrouwen is bang voor het uitstrijkje. Ze hebben schrik dat het inwendig onderzoek pijnlijk is, vinden het gênant om met hun benen wijd open te liggen voor een vreemde of vrezen de vervelende eendenbek. Een doe-het-zelf-kit is dus een handige opstap om deze vrouwen tóch te bereiken en te vermijden dat ze een diagnose missen.”
Hoe werkt het? “Qua uitzicht en gebruik vergelijkbaar met een tampon”
De nieuwe zelftest zit iets anders in elkaar dan de reguliere PAP-test, ofwel het klassieke uitstrijkje. “De PAP-test op afwijkende cellen die de voorlopers kunnen zijn van kankercellen. Een doe-het-zelf-set zoekt daarentegen naar de HPV-infectie die baarmoederhalskanker veroorzaakt”, aldus professor Verhoeven.
“Zo’n infectie lost zich meestal spontaan op door de tussenkomst van je immuunsysteem, maar dat moet goed opgevolgd worden. Bij een ongunstig resultaat moet de vrouw dus alsnog naar een professional voor een inwendig vervolgonderzoek.”
Volgens Somers is zo’n test qua uitzicht en gebruik vergelijkbaar met een tampon. “In feite is het een kleine plastic buis met daarin een soort van borsteltje. Die spullen krijg je thuis toegestuurd met een bijgeleverde handleiding. Het plastic omhulsel moet je in je vagina schuiven. Diep genoeg, zodat de brush vrijkomt in je baarmoederhals, maar ook niet té diep zodat je jezelf niet kwetst. Meestal zitten er vleugeltjes aan de tube om dat te voorkomen.”
Iedereen kan het. Je moet er geen medische kennis voor hebben
Huisarts en ervaringsdeskundige Eveline Somers
“Wanneer je het device inbrengt, kan je een beetje door de benen buigen. Sommige vrouwen vinden het fijn om hun ene voet ergens op te zetten, maar dat is geen must”, zo gaat Somers verder. “Het is heel straight forward. Het is niet lastig, pijnlijk of ingewikkeld. Iedereen kan het. Je moet er geen medische kennis voor hebben of angstig met de benen open voor een spiegel gaan zitten. Er kan werkelijk niets misgaan. Als je weet waar je vagina is, kan je niet missen. (lacht)”
Vrouwen mogen meer vertrouwen hebben in zichzelf
Moeilijk klinkt het niet. Waarom is de zelftest dan nog niet ingeburgerd? Verhoeven: “Vrouwen hebben de neiging om nog te twijfelen aan zichzelf. Doe ik het wel juist? Ze hebben meer vertrouwen in het handwerk van de arts. Terwijl dat niet nodig is. Proefprojecten leren ons dat een zelftest net zulke goede en betrouwbare resultaten oplevert als het klassieke uitstrijkje bij een gynaecoloog.”
Daarom is het de moeite waard om verder te onderzoeken, zegt Verhoeven. “De Vlaamse universiteiten zijn daar momenteel mee bezig. Zij nemen een aantal zaken onder de loep. Zijn vrouwen op grote schaal bereid om een zelftest te proberen? Zullen ze effectief de stap zetten naar de arts bij een ongunstig resultaat? En is het praktisch haalbaar? Blijven de resultaten betrouwbaar als de tests enkele dagen onderweg zijn met het transport naar het labo?”
De professor hoopt van wel. “Als dat het geval is, zal het snel gaan. Dan werken we binnen dit en tien jaar allemaal thuis met een zelftest”, zegt ze enthousiast.
Wat is de situatie nu in België?
Momenteel krijgen vrouwen in België nog het volgende advies: ‘laat om de drie jaar een uitstrijkje nemen’. Maar binnenkort zal dat veranderen. De ministers van Volksgezondheid hebben namelijk besloten dat het klassieke uitstrijkje vervangen wordt. Het is de bedoeling dat vrouwen tussen 30 en 64 jaar om de vijf jaar een HPV-test laten afnemen. Deze test gaat na of er een HPV-infectie aanwezig is die de kans op kanker verhoogt, en is dus nauwkeuriger en doelgerichter.
Wellicht zal deze nieuwe regeling vanaf volgend jaar in gang treden. Of we daarbovenop ook met een zelftest zullen werken, blijft nog even afwachten.
