Frances Haugen, de vrouw die Mark Zuckerberg een tik bezorgde: ‘Ik was ‘a low level employee’ voor Facebook’

Hier houdt een intelligente, geëngageerde en bezorgde vrouw de pen vast: die gedachte borrelt vanzelf op wanneer je De Facebookfaçade van Frances Haugen ter hand neemt. De 39-jarige datawetenschapster werkte vijftien jaar in de bigtechwereld in San Francisco. Twee jaar geleden vertrok ze bij Facebook uit onvrede over het ontbreken van een moreel kompas bij de socialemediareus.

Haugen maakte vervolgens meer dan 20.000 geheime Facebook-documenten over aan The Wall Street Journal. De conclusies van haar ‘Facebook Papers’, die haar een hoorzitting in het Amerikaanse Congres en een uitnodiging in het Witte Huis opleverden, waren verontrustend: honderden miljoenen gebruikers worden beschadigd door de algoritmes van Facebook en Instagram. Voor het moederbedrijf van Mark Zuckerberg, na de onthulling van de Facebook Papers haastig omgedoopt tot Meta, was financieel gewin belangrijker dan de veiligheid van zijn gebruikers.

In haar vuistdik memoir zit voor elk wat wils. Het leest als een niet-aflatende waarschuwing voor iedereen met een account op eender welk sociaal medium. Het boek gaat ook onder de motorkap van de immer fascinerende bigtechworld, met zijn gepassioneerde werknemers, gesloten bedrijfscultuur en stuitende seksisme.

We leren Haugen zelf ook beter kennen. In alle transparantie vertelt de Amerikaanse met Scandinavische roots over de moeilijke privéomstandigheden waarin ze besliste om de alarmklok te luiden. Ze openbaarde de interne documenten na een periode van tien jaar waarin ze te maken kreeg met persoonlijke, medische en financiële moeilijkheden.

De Facebook Files hebben haar leven niet veranderd, steekt de klokkenluidster van wal. “Ik kan nog steeds anoniem over straat en kreeg nooit doodsbedreigingen.”

Dat schrijft u ook in uw boek. Eerlijk, het verbaasde me.

“Enkel in de eerste weken na de onthullingen werd ik herkend op straat, nu niet meer. Ik was echt bang voor paparazzi, het was ten slotte a big story. Toen het verhaal uitkwam, woonde ik al niet meer in de VS, maar in Puerto Rico. Dat is mijn geluk geweest: Puerto Rico beschermde me. Ik denk ook dat mijn haarkleur me bescherming biedt: ik ben gewoon de zoveelste onbetekenende blondine die op aarde rondloopt. (lacht)

“In Europa ben ik minder anoniem. De onthullingen kregen hier meer aandacht dan in de VS. Facebook is erg toxisch in Europa - veel erger dan bij ons. Dat komt doordat de aanpak van haatspraak en desinformatie meer te wensen overlaat bij jullie. 27 landen, dat betekent moderatoren in bijna evenveel talen zoeken die het platform moeten afspeuren op leugens, haat, geweld en complottheorieën. Dat interesseert Facebook niet.

“Nog maar onlangs was ik in Noorwegen te gast op een conferentie over onderzoeksjournalistiek. Twee journalisten vertelden me dat ze 500 Instagram-accounts op het spoor waren gekomen die zelfdoding verheerlijkten. Toen de journalisten de Noorse moderator van Meta over de zaak contacteerden, beloofde die om in te grijpen. Maar hij deed niks. Er stapten mensen uit het leven.

“(fel) Facebook wijst zijn veiligheidsbudget niet toe op basis van behoeftes, ze doen het op basis van de angst om gereguleerd te worden: níét dus. Europa interesseert hen niet. Ze doen hooguit een beetje moeite om de VS clean te houden. En ook daar houden ze de schijn hoog.”

Uw coming-out als klokkenluidster was wereldnieuws. U werd geïnviteerd in het Witte Huis en het Europees Parlement. Waarom dan ook nog eens een boek schrijven?

“Facebook is slechts het topje van de ijsberg. Terwijl techbedrijven ons in de ban brengen van AI en de metaverse, speelt de vorige fase van de digitale revolutie zich nog steeds achter een gordijn af.

“(doceert) Ik kan jou in een programmeercursus van drie weken uitleggen hoe Google werkt, voor Facebook of TikTok moet ik 20.000 mensen rekruteren en jouw smartphone vol apps zetten in de hoop te kunnen tonen hoe hun algoritmes werken. Het werkelijke probleem van Facebook is dat ze in feite niet aansprakelijk zijn, hun onderzoeken en data niet openbaar maken en dat geen twee gebruikers dezelfde Facebook-ervaring hebben.”

Er is dus niets veranderd sinds u de interne keuken van Facebook op straat gooide?

“Toch wel, ik begin verandering te zien. De Amerikaanse Surgeon General (de topman van de gezondheidszorg, TPE) waarschuwde vorige maand voor het eerst voor de mentale en fysieke gevaren van sociale media voor kinderen. Sinds de jaren zestig zijn er maar weinig dergelijke adviezen geweest, en dat was voor zaken die resulteerden in bescherming die we tegenwoordig als vanzelfsprekend beschouwen, zoals de gevaren van sigaretten. Historisch gezien volgt binnen twee tot drie jaar na zo’n advies een groot wetgevend initiatief. Ik ben dus hoopvol.”

Wat kan Meta zelf doen om onze kinderen beter te beschermen tegen de mogelijke nadelige gevolgen van Facebook- en Instagram-gebruik?

“Er is veel laaghangend fruit. Ik maak me grote zorgen over het slaap- en concentratievermogen van kinderen. Uit onderzoek blijkt dat een op de drie kinderen online is tot middernacht. Het betekent wellicht dat zo’n 10 procent tot twee uur ’s nachts wakker is. We moeten kinderen het gebruik van Instagram na tien uur ’s avonds niet gaan verbieden. We kunnen wel met Meta afspreken dat ze vanaf een bepaald tijdstip de app een beetje trager maken, om gebruik te ontmoedigen, of het algoritme minder advertenties laten ophoesten. Het zijn relatief kleine ingrepen die Instagram minder verslavend kunnen maken. Meta zou gebruikersdata van kinderen regelmatig moeten rapporteren, zodat ouders en beleidsmakers cijfers hebben om op voort te bouwen.”

Volgens eigen onderzoek van Meta zegt 8 procent van de 15-jarigen verslaafd te zijn aan sociale media. Dat lijkt mee te vallen.

“Vind je dat? Ik vind dat gruwelijk. 8 procent geeft het toe en is zich dus bewust een probleem te hebben. Een veel grotere groep, tot 25 procent volgens mij, ziet het probleem niet. De leeftijd tussen 10 en 15 jaar is cruciaal voor de ontwikkeling van ons zelfbeeld. Als je dan alleen maar negatieve commentaar krijgt voorgeschoteld... Een kinderbrein beleeft sociale beloningen intenser dan een brein van volwassenen. Als iemand iets stouts zegt op de speelplaats blijft dat minder lang hangen dan wanneer dat online gebeurt. Daar blijft het staan en heeft iedereen het gezien.”

Ik haal mijn zoon van elf jaar dus maar beter weg van Instagram?

“(knikt) Ik zou dat overwegen, ja. Trouwens, niemand van de toppers in Sillicon Valley die ik kende had kinderen op sociale media.

“Meta zelf zal het account van jouw zoon niet blokkeren. In een van de documenten die ik publiek maakte omschrijven ze kinderen tussen tien en dertien als ‘kuddedieren’. Ze zijn een interessant publiek omdat kinderen op die leeftijd geen individuele keuzes maken. Ze blijven trouw aan het eerste platform dat ze gebruiken. Meta weet dat, daarom doen ze geen enkele moeite om kinderen jonger dan dertien (de ‘officiële’ leeftijdsgrens voor Instagram, TPE) van Instagram te houden. Ze willen de volgende generatie niet kwijtspelen aan TikTok, want dan verliezen ze een hoop data en dus veel geld.”

Facebook had al een bedenkelijke reputatie toen het bedrijf u eind 2018 een jobvoorstel deed. Waarom hebt u het dan aanvaard? Ego?

“(wuift) Nee. In die tijd kreeg iedereen die vijf jaar in de Valley werkte zowat elk half jaar een baan aangeboden door Facebook. Toen ze me vroegen zei ik dat ik enkel voor hen wilde werken rond desinformatie. Het stoorde me ontzettend dat ze waren uitgegroeid tot een megafoon voor de meest sensatiebeluste content en fake news. Daar hadden ze een afdeling rond, zeiden ze. (smalend) Al wist ik toen niet dat de afdeling vrij snel na mijn aankomst zou worden opgedoekt.”

In het boek haalt Haugen ook een persoonlijke reden aan om de baan bij Facebook te aanvaarden. Fake news en desinformatie op sociale media hadden een wig gedreven tussen haar en haar beste vriend Jonah. De man was compleet weggedreven in complottheorieën over de Amerikaanse verkiezingen die hij op Facebook tegenkwam. Hij zou met slaande deuren vertrekken uit haar leven. Net Jonah, die haar zo had ondersteund bij de gezondheidsperikelen die haar vijftien maanden thuis hielden en waarover de klokkenluidster openhartig is in haar memoires.

Niet zonder gevoel voor drama citeert u Albert Camus in uw boek: ‘Als je de angst voor de dood hebt overwonnen, is alles mogelijk.’

“Ik ben echt bijna dood geweest. Ik heb neuropathie, een blijvende schade in de zenuwbanen van mijn benen. Op een bepaald moment was ik verlamd aan mijn benen en zag het ernaar uit dat ik nooit meer zou kunnen lopen. Jonah heeft mij toen opnieuw leren stappen.

“Ik ging niet alleen bijna dood in die periode. Ik was ook mijn job bij Google én mijn echtgenoot kwijt (hij bleek niet biseksueel maar homo, TPE). Toen ik moest beslissen om met de Facebook Files naar buiten te komen, om bijgevolg mijn hart te volgen, wist ik dat het risico bestond dat ze me alles zouden afnemen en ik van nul moest beginnen. Door wat ik had meegemaakt wist ik dat ik dat zou overleven. Mensen voelen zich vaak machteloos, maar in werkelijkheid zijn we sterker dan we denken. If we don’t struggle, we don’t realize that.”

Een jaar geleden zei u op een event van De Tijd dat u Elon Musk het voordeel van de twijfel gaf als CEO van Twitter. Hoe kijkt u vandaag naar Musk?

“Ik ben de eerste om mensen credits te geven als ze goede dingen hebben gedaan. Het is extreem belangrijk dat Musk het algoritme van Twitter heeft geopenbaard, net als de geschiedenis van het algoritme. Hij was de eerste techbaas om zoiets te doen. Als datawetenschapper kan ik u zeggen: dat was a brave action.

“Tegelijk brengt hij de publieke veiligheid in gevaar door de toegang tot data onbetaalbaar te maken voor onderzoekers. Een miljardair als Musk kan dat makkelijk gratis maken. Die beslissing heeft ook een impact op Facebook, want op vlak van datasharing zijn Twitter en Facebook communicerende vaten.

“Ten derde: door een hoop volk te ontslaan gaf Musk Mark Zuckerberg de vrijgeleide om hetzelfde te doen bij Facebook. Hij heeft meer dan 10.000 mensen buitengegooid, heel wat van hen stonden in voor de veiligheid van het platform.”

Wat voor een leider is Mark Zuckerberg?

“Geen idee. Ik heb hem nooit ontmoet.”

Serieus?

“Er werkten duizenden mensen, and to quote Facebook: I was a low level employee. (grijnst) Ach ja, Mark... Ik denk dat hij een beetje vastzit. In podcasts zegt hij: elke keer als ik ’s ochtends naar mijn telefoon kijk, voelt als een slag in mijn gezicht. Waarom verandert hij de algoritmes dan niet?”

Waarom?

“Er is een heel apparaat bij Facebook dat Zuckerberg precies moet houden waar hij is: mensen die miljoenen verdienen en allemaal aan de deur worden gezet wanneer hij opstapt.”

Op de technologiewebsite Wired pleit u voor een Free Mark Movement, naar analogie met de Free Britney Movement. Heeft u medelijden met hem?

“Mensen die zwaar beginnen drinken op hun 19de en niet kunnen stoppen, stoppen ook met emotioneel groeien. Hetzelfde met Zuckerberg: op zijn businesskaartje staat al twintig jaar: ‘I’m the CEO, bitch.’ Hij is de laatste oprichter van een techreus die nog aan de hoofd van zijn bedrijf staat. Het is voor zo iemand een onmogelijke gedachte dat zijn levenswerk mensenlevens kapotmaakt. Facebook ís zijn identiteit. Hij focust nu op het metaverse omdat hij op zoek is naar een volgende nalatenschap. Alleen: we have not left the last level. Het kan nog griezeliger worden met AI. Het metaverse is gevaarlijker dan sociale media. Een wereld met duizenden virtuele mensen die nooit hetzelfde zeggen valt moeilijker in de hand te houden dan een wereld waarin echte mensen met elkaar appen of chatten op sociale media.”

Bent u pessimistisch?

“Nee. Desinformatie is niets nieuws. Iedere communicatietechnologie in de geschiedenis was ontwrichtend. Na de uitvinding van kranten vochten we hele oorlogen uit over desinformatie en leugens. We vonden antwoorden in mediawetten en opleidingen voor journalisten. Radio speelde dictators in de kaart in Europa. We wapenden ons door in publieke omroepen te investeren. Het voelt nu opnieuw even heel overweldigend. Ik vertrouw erop dat we ook nu een antwoord zullen vinden.”

De Facebookfaçade, Frances Haugen, Xander Uitgevers, 448 p., 24,99 euro.