Cambodja spreekt uit ervaring: “Gebruik geen clustermunitie” - Polen verplaatst meer dan 1.000 militairen naar grens met Wit-Rusland

De Cambodjaanse premier Hun Sen heeft Oekraïne en de VS opgeroepen om geen clustermunitie te gebruiken. Het Zuidoost-Aziatische land draagt nog altijd de gevolgen van het gebruik van de omstreden munitie decennia geleden. Sen spreekt van een pijnlijke ervaring.

Vrijdag kondigde de Amerikaanse president Joe Biden na "een moeilijke beslissing" aan clustermunitie aan Oekraïne te zullen leveren, in de hoop dat die het Oekraïense leger helpt om door de Russische verdedigingslinies te breken. Maar op de aankondiging volgde een stroom aan reacties, gezien de munitie die ontploft in een groot aantal kleinere explosieven, kan leiden tot veel burgerslachtoffers.

Cambodja is een van de landen die het zwaarst is getroffen door clustermunitie. In de jaren zestig en zeventig dropte de VS clusterbommen boven het land om schuilplaatsen van de Vietcong uit buurland Vietnam te vernietigen. En ook tijdens een burgeroorlog, die drie decennia duurde tot in 1998, werden in Cambodja mijnen en clustermunitie ingezet.

Maar 25 jaar na het burgerconflict en meer dan een halve eeuw na de Amerikaanse bommen sterven nog steeds Cambodjanen als gevolg van die wapens. In de afgelopen veertig jaar zijn 20.000 inwoners omgekomen door mijnen en aanvankelijk niet-ontplofte munitie. 'De munitie zou een enorm gevaar zijn voor Oekraïne', zei premier Sen. "Inwoners van het gebied kunnen er nog honderd jaar lang door worden getroffen."

Begin dit jaar bezocht een Oekraïense delegatie Cambodja om te leren hoe ze landmijnen onschadelijk kunnen maken. Cambodja zelf hoopt in 2025 eindelijk klaar te zijn met het ruimen van onontplofte explosieven.

Rusland vindt dat kerncentrale Zaporizja in Oekraïne hoog op de agenda moet staan bij de aankomende NAVO-top in Litouwen. Een woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zei via berichtendienst Telegram dat de meeste leden van de westerse alliantie er gevolgen van zullen ondervinden als iets gebeurt met de kerncentrale.

De kerncentrale in door Rusland bezet gebied is de grootste van Europa. Het complex bevindt zich op zo'n 1.000 kilometer van Vilnius, waar de NAVO op 11 en 12 juli een top houdt. Rusland en Oekraïne hebben elkaar beschuldigd van het plannen van een aanval op de kerncentrale. Dat leidde tot internationale bezorgdheid.

Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) heeft inspecties uitgevoerd in het complex. Dat leidde niet tot de vondst van explosieven. IAEA-topman Rafael Grossi zei vrijdag dat zijn organisatie nog wacht op toestemming om ook de daken te bekijken. Hij stelde dat dergelijke permissie soms een paar dagen op zich laat wachten, omdat de kerncentrale zich in een oorlogsgebied bevindt.

Spanje en het Verenigd Koninkrijk zijn tegen de levering van clustermunitie aan Oekraïne. Dat hebben beide NAVO-landen zaterdag duidelijk gemaakt, nadat Washington vrijdag besliste om de omstreden munitie toch naar Kiev te sturen.

Voor de Britse eerste minister Rishi Sunak is het uitgesloten dat zijn land clustermunitie aan Oekraïne zal leveren. "Het Verenigd Koninkrijk heeft een conventie ondertekend die de productie en het gebruik van clustermunitie verbiedt", zo beklemtoont hij. 

Groot-Brittannië zal "zijn deel blijven doen om Oekraïne te steunen tegen de illegale en niet-uitgelokte invasie van Rusland", maar dan met andere wapens, zegt Sunak. 

Ook Madrid heeft de levering van clustermunitie aan Oekraïne afgewezen. Spanje vindt dat dergelijke wapens niet gebruikt mogen worden, ook niet wanneer er sprake is van "legitieme verdediging", zegt minister van Defensie Margarita Robles zaterdag aan de openbare omroep 'RTVE'. 

"Spanje houdt vast aan de verplichtingen die het is aangegaan met Oekraïne, maar ook aan het feit dat bepaalde wapens en bommen in geen geval geleverd mogen worden", aldus Robles. Ze benadrukt dat de levering een soevereine beslissing is van de VS, maar niet van de NAVO.

Het Witte Huis bevestigde vrijdag dat de VS Oekraïne van clustermunitie zullen voorzien. Met clustermunitie worden raketten en bommen aangeduid die boven het doel ontploffen in verschillende kleinere springtuigen of submunitie. De munitie is omstreden, want een groot deel komt niet meteen tot ontploffing waardoor er ook op langere termijn een kans op gevaarlijke explosies blijft bestaan.

Sinds 2008 hebben meer dan honderd landen - naast Spanje en het Verenigd Koninkrijk onder meer ook België - een verdrag ondertekend tegen het gebruik, de productie en het verplaatsen van clustermunitie. Maar de Verenigde Staten, Rusland en Oekraïne sloten zich niet aan bij dat verdrag.

Polen heeft zaterdag de militaire versterking aan de grens met Wit-Rusland opgevoerd. Er worden meer dan 1.000 extra soldaten en 200 militaire voertuigen naar het grensgebied verplaatst.

De troepenverplaatsing - onder de naam 'Operatie Podlachië' - is zaterdag aangekondigd door minister van Defensie Mariusz Blaszczak. Polen wil op die manier aantonen dat het voorbereid is op eventuele "pogingen tot destabilisering" langs de grens. 

De spanningen tussen Wit-Rusland en het NAVO-land Polen zijn toegenomen als gevolg van de Russische invasie in Oekraïne, in februari vorig jaar. Wit-Rusland is een nauwe bondgenoot van Rusland. Onlangs kondigde Moskou nog aan dat het van plan is om kernwapens in Wit-Rusland te plaatsen. Ook de mededeling van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko dat hij bereid is duizenden huurlingen van de Wagner-militie op te vangen, heeft in Polen tot ongerustheid geleid.

De leiders van NAVO-landen Litouwen, Polen en Letland hebben in een brief aan de andere NAVO-bondgenoten nog hun bezorgdheid geuit over de ontwikkelingen in Wit-Rusland. Dinsdag en woensdag vindt in de Litouwse hoofdstad Vilnius een NAVO-top plaats.

De Oekraïense minister van Defensie Oleksii Reznikov heeft vandaag gezegd dat de clustermunitie die Kiev zal ontvangen, enkel gebruikt zal worden om bezette gebieden te bevrijden. Hij zweert dat de munitie niet zal ingezet worden op Russisch grondgebied.

"Ons standpunt is eenvoudig - we moeten onze tijdelijk bezette gebieden bevrijden en de levens van onze mensen redden”, schrijft Reznikov op Twitter.

De minister gaat verder nog dat het leger geen clustermunitie zou gebruiken in stedelijke gebieden en het alleen zou gebruiken "om door de vijandelijke verdedigingslinies te breken." Oekraïne zal bovendien het gebruik van de munitie strikt registreren, aldus Reznikov. Die informatie zou ook gedeeld worden met internationale partners. Op basis van de registers kunnen de juiste gebieden prioriteit krijgen voor ontmijning na het conflict.

Clustermunitie is verboden door meer dan honderd landen. In Rusland, Oekraïne en de VS geldt dat verbod echter niet. Dit type munitie laat meestal grote aantallen kleinere explosieven los die kunnen doden over een groot gebied. De explosieven die niet ontploffen vormen nog tientallen jaren een gevaar.

Dat de Verenigde Staten clustermunitie zullen leveren aan Oekraïne, in de oorlog tegen Rusland, is een teken van zwakte. Dat vindt althans het Russische ministerie van Defensie. De VS zullen "medeplichtig" zijn aan de burgerdoden die vallen door het gebruik van dergelijke controversiële munitie, luidt het nog.

"Het leveren van clustermunitie is een gebaar van wanhoop en een teken van zwakte tegen de achtergrond van de mislukking van het zogenoemde Oekraïense tegenoffensief", stelt het Russische ministerie nog.

De Russische voormalige president Dmitri Medvedev was zaterdag nog scherper. Hij verwijt de VS met de levering van clustermunitie een kernoorlog te willen uitlokken. "Misschien heeft de door zieke fantasieën geplaagde stervende opa (daarmee doelend op VS-president Joe Biden, red.) gewoon beslist op een mooie manier af te treden, een nucleair armageddon uit te lokken en de halve mensheid met zich in de dood mee te sleuren", schreef de vicevoorzitter van de Russische Nationale Veiligheidsraad op Telegram. Volgens Medvedev komt een Derde Wereldoorlog op die manier dichterbij. 

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft naar eigen zeggen verscheidene hooggeplaatste officieren die deelnamen aan de verdediging van de staalfabriek Azovstal in de havenstad Marioepol vanuit Turkije terug naar Oekraïne gebracht. "Naar huis", schreef Zelensky bij een foto op zijn Telegramkanaal. De foto toont de Oekraïense president in het vliegtuig samen met onder meer drie bevelhebbers van het beruchte ultranationalistische Azov-bataljon.

Zelensky was vrijdagavond in Istanboel voor een gesprek met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. De officieren waren na de verovering van Azovstal gevangengenomen door de Russen, maar werden vervolgens aan Turkije uitgeleverd. Ze zijn nu "na onderhandelingen met de Turkse zijde" naar hun thuisland teruggebracht, luidt het op de website van de Oekraïense presidentiële administratie.

Kort na het begin van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne werd de havenstad Marioepol het epicentrum van hevige gevechten. Maanden duurden de gevechten rond de door Russische troepen belegerde stad. Op het eind hadden duizenden Oekraïense soldaten, onder wie strijders van het Azov-bataljon, zich verschanst in Azovstal. Pas in mei 2022 gaven de laatste verdedigers zich over.

Rusland wilde eigenlijk de Oekraïense strijders berechten. Moskou gebruikte het Azov-bataljon steeds opnieuw als rechtvaardiging voor zijn inval van Oekraïne en voor de stelling dat het land "bevrijd" moest worden van een "fascistisch" regime. Verscheidene commandanten van het Azov-bataljon werden echter aan Turkije uitgeleverd. Volgens Rusland waren ze enkel vrijgelaten onder de voorwaarde dat ze tot het einde van de oorlog daar zouden blijven.

Het Kremlin heeft furieus gereageerd dat dat akkoord geschonden is. "De terugkeer van de Azov-commandanten van Turkije naar Oekraïne is niet anders dan een directe schending van de voorwaarden van bestaande akkoorden", zo citeerden Russische persbureaus Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov. Volgens hem hebben zowel Oekraïne als Turkije de voorwaarden aan hun laars gelapt. Hij koppelt de terugkeer van de commandanten ook aan "de mislukking van het tegenoffensief" waarmee Oekraïne sinds begin juni bezig is.