Een inkijk in de krantenlobby: hoe uitgeverijen al jaren helpen om Bpost miljoenen subsidies te bezorgen
De grote uitgeverijen van kranten lobbyen al jaren voor postbedrijf Bpost, zodat Bpost miljoenen euro's aan subsidies blijft krijgen. Dat blijkt uit meer dan 100 mails die de redactie van VRT NWS kon inkijken. De subsidies dienen om kranten en tijdschriften van de uitgevers aan huis te bezorgen. Lobbyen is niet verboden, al tonen de mails wel hoe Bpost en de krantenuitgevers hun lobbywerk al jaren op elkaar afstemmen.
"Een inkijk in de krantenlobby" geeft een blik achter de schermen van de lobbypraktijken van krantenuitgevers in België. Vandaag publiceren we het tweede deel. Het eerste kan u hier herlezen.
Gisteren berichtte onze redactie over de vriendschappelijke klantenrelatie die bestaat tussen Bpost en de uitgevers van de kranten als Het Laatste Nieuws en De Standaard. Daaruit bleek dat DPG Media, de uitgever van Het Laatste Nieuws, gevoelige bedrijfsinformatie met Bpost deelde over een concurrent van het postbedrijf. Maar de innige band tussen de uitgevers en het postbedrijf bestaat al veel langer. Daarvoor gaan we terug naar 2019.
Verlenging van de subsidies voor Bpost
De uitgeverijen maken zich op dat moment grote zorgen. Bpost krijgt elk jaar 170 miljoen euro subsidies om hun kranten en tijdschriften aan huis te bezorgen, wat de kosten voor de uitgevers stevig vermindert. Maar de subsidies lopen eind 2020 af.
Met een regering in lopende zaken en verkiezingen in aantocht, vrezen de uitgevers dat de subsidies wel eens kunnen wegvallen. Daardoor zouden de uitgevers een andere oplossing moeten zoeken om hun kranten bij klanten te krijgen.
Bpost vreest van zijn kant dat sommige uitgevers misschien wel eens zélf hun krantenbezorging zouden kunnen organiseren. Ze roepen de top van de uitgeverijen daarom samen voor een diner op 21 februari 2019, in het Hotel Amigo in het centrum van Brussel.
Er zijn verschillende CEO's van de krantenbedrijven aanwezig, net als de toenmalige CEO van Bpost, Koen Van Gerven, en een andere topmanager van de post. Tijdens het diner maakt Bpost duidelijk dat de uitgeverijen hun deel moeten doen om te lobbyen voor de verlenging van de subsidies voor Bpost, zegt een bron.
Al in de week die volgt, start het overleg over de politieke contacten die de uitgevers zullen leggen.
In het kort
De uitgeverijen van kranten lobbyden in 2019 bij verschillende politieke partijen om miljoenen subsidies voor Bpost te behouden. Daarbij kreeg Bpost vertrouwelijke politieke informatie in handen en werd kritiek van tegenstanders bewust tegengehouden. Dat blijkt uit mails tussen politieke kabinetten, de uitgeverijen en Bpost die onze redactie te zien kreeg.
Over wie gaat het?
De uitgeverijen die lobbyden voor de Bpost-subsidies waren DPG Media (o.a. Het Laatste Nieuws, De Morgen), Mediahuis (o.a. De Standaard, Het Nieuwsblad), IPM (o.a. La Libre, La Dernière Heure), Rossel (o.a. Le Soir).
Waarom is dit belangrijk?
Eind 2019 besliste de federale regering om Bpost nog twee jaar langer 170 miljoen euro subsidies te geven. Die subsidies dienen om kranten en tijdschriften van de uitgevers te bezorgen. Om dit belastinggeld te krijgen, moest Bpost niet concurreren met andere bedrijven.
Is dit verboden?
Lobbywerk is niet verboden en gebeurt bij heel wat bedrijven. De mails die onze redactie nu publiceert, illustreren wel dat Bpost en de uitgevers hun lobbywerk op elkaar afstemmen. Voor een eventuele concurrent van Bpost maakt dat het er niet makkelijker op.
Van Bpost voor Bpost
De uitgevers en Bpost stemmen die politieke contacten telkens op elkaar af. Zo overleggen ze bijvoorbeeld over een brief die de uitgevers aan de minister van Economie zal schrijven. In die brief pleiten de uitgevers ervoor dat Bpost nog twee jaar langer de subsidies krijgt om kranten te bezorgen. Dat is de maximale verlenging die is voorzien in het contract dat de subsidies regelt.
IPM, de uitgever van onder andere de Franstalige kranten La Libre en La Dernière Heure, schrijft in een mail dat het "zeker wil zijn dat de inhoud van de brief overeenkomt met het standpunt van Bpost". "We zitten op dezelfde golflengte", antwoordt Bpost, nadat het enkele aanpassingen heeft doorgegeven. Zo schrijft Bpost mee aan het lobbywerk van de uitgevers.
"Dat is toch maar normaal?", reageert de algemeen directeur van IPM, Denis Pierrard. "Ons bedrijf werkt met twee bedrijven om kranten te bezorgen. En Bpost leverde nu eenmaal een veel betere service. Geen enkele uitgever geloofde op dat moment dat een ander privébedrijf dezelfde kwaliteit kon bieden als Bpost. Dan is het toch normaal dat we als bedrijf pleiten voor een verderzetting van die dienst?"
De "geldkoe" voor Bpost
Bpost krijgt een lijst met de politieke contacten die de uitgevers zullen leggen, per kabinet en partij. Daarbij valt op dat ook de N-VA wordt geviseerd. "Christian Van Thillo (de CEO van DPG Media, red.) legt dit ook op de tafel van N-VA en Open VLD, op een informele manier", lezen we bijvoorbeeld in de interne mails. N-VA is op dat moment nochtans uit de regering gestapt naar aanleiding van het VN-migratiepact en kan niet meer beslissen over de subsidies.
Uit de eerste politieke contacten blijkt dat vooral de liberale partijen Open VLD en MR bedenkingen hebben bij een verlenging van de subsidies. Daarop heeft Bpost zelf contact met het kabinet van vicepremier Didier Reynders (MR). Die vinden de subsidies nogal rijkelijk.
De subsidies zijn "zeer voordelig voor Bpost, een geldkoe", zeker "in het besef dat het aantal abonnees daalt", leest een verslag van het contact tussen Bpost en MR in een van de mails. De MR geeft er de voorkeur aan om de subsidies voor maar één jaar te verlengen.
Alleen wacht de bevoegde minister van Economie Kris Peeters (CD&V) te lang om het dossier naar de ministerraad te brengen. Ook het kabinet van Alexander De Croo (Open VLD) laat aan de uitgevers weten dat zij op Peeters moeten wachten. "Kris Peeters zit in de driver’s seat. Kris propose, Charles dispose, luidt het gezegde hier", schrijft het kabinet aan de uitgevers, verwijzend naar de toenmalige premier Charles Michel (MR).
Bpost krijgt die info van de kabinetten integraal doorgestuurd via uitgeverij IPM. "We zijn niet meer op de hoogte van deze mails", reageert Denis Pierrard, algemeen directeur van IPM. "Maar het getalm van de regering zorgde op dat moment voor veel stress binnen ons bedrijf. We wilden uiteraard zekerheid krijgen voor de bezorging van onze kranten."
Normaal gaat de federale regering ongeveer iedere vijf jaar op zoek naar een bedrijf dat kranten en tijdschriften kan rondbrengen in heel België. Door de subsidies voor Bpost met twee jaar te verlengen, werd er gewacht met zo'n nieuwe aanbesteding in 2019. Dat betekent dat Bpost nog twee jaar langer niet moest concurreren met andere bedrijven om de subsidies binnen te halen.
Door de verlenging krijgt Bpost in 2021 opnieuw zo'n 170 miljoen euro. Dat bedrag wordt ook niet herzien, ook al daalt het aantal kranten en tijdschriften dat het bedrijf moet bezorgen wel elk jaar. Ook in 2022 en 2023 zal Bpost een gelijkaardig bedrag krijgen, al zijn de definitieve cijfers daarover nog niet bekend.
De uitgeverijen, op hun beurt, profiteren door de subsidies van een fikse korting om hun kranten in de bus krijgen bij hun abonnees. Bpost laat de uitgeverijen zo'n 25 cent betalen per krant die het bedrijf voor de uitgeverijen moet bezorgen. Omgerekend legt de federale regering daar zo'n 61 cent per krant bovenop, in de vorm van subsidies. De overheid subsidieert dus ruim 70 procent van de kosten van de uitgevers om kranten te bezorgen. Dat wordt al jaren bekritiseerd door digitale media die geen krant hebben.*
Een versnelling hoger
Een doorbraak over de krantensubsidies vóór de verkiezingen van mei 2019 zit er niet meer in. Na de verkiezingen start het hele proces daarom opnieuw. "De uitgevers beginnen opnieuw aan hun politieke lobby", leest een interne mail van Bpost. De samenstelling van de regering is veranderd en ondertussen is Wouter Beke (CD&V) tijdelijk minister van Economie en bevoegd voor de subsidies.
Ook Bpost zelf schakelt een versnelling hoger, want het wil zekerheid hebben over de subsidies tegen het einde van 2019. "Gisteren met Wouter Beke gebeld", laat de toenmalige Bpost-CEO Koen Van Gerven weten in een mail. "Vandaag Philippe De Backer (voormalig Open VLD-minister van Post, red.) gezien", schrijft Van Gerven later. "Hij is supportive voor een verlenging."
De kritiek van de krantenwinkels
Eind oktober 2019 duikt er echter een nieuw obstakel op. De krantenwinkels vinden het namelijk niet kunnen dat Bpost zomaar extra subsidies krijgt om kranten rond te brengen en zij niet, terwijl krantenwinkels toch ook kranten verdelen. Die kritiek hebben de krantenwinkels al jaren.
In 2016 wilde een belangenorganisatie van krantenwinkels, VFP, de subsidies voor Bpost zelfs aanklagen voor het Europees Hof van Justitie. Maar de rechtszaak werd niet doorgezet, want Bpost sloot in 2019 een schikking met VFP. Bpost betaalde zo'n 1,5 miljoen euro aan VFP om niet verder te procederen. Dat vernemen we uit goede bron, al wil VFP dat bedrag niet bevestigen.
In oktober 2019 dreigt de kritiek van de krantenwinkels opnieuw op het politieke niveau te komen. Een studie van de KU Leuven en de UCL had namelijk een bijzonder somber beeld geschetst van de toekomst voor de sector van de krantenwinkels.
Een van de mogelijke oplossingen die de studie naar voren schuift, is dat "de subsidie van Bpost kan worden herzien" en dat er "een nieuwe verdeelsleutel van de dotatie" zou kunnen komen. Zo zou het mogelijk zijn "om een deel van de financiële steun aan Bpost toe te kennen aan dagbladhandelaars die abonnementen verdelen". Een scenario waar Bpost en de uitgevers niet voor staan te springen.
De vergadering die niet mocht plaatsvinden
De studie wordt ook besproken in een commissie van de overheidsdienst Economie. In die commissie zitten Bpost, de uitgevers en de krantenwinkels samen. De bedoeling is om samen een voorstel te doen aan de minister van Economie dat de toekomst van de krantenwinkels kan verbeteren. "Al was het eigenlijk niet meer dan een praatbarak waar de hele discussie een stille dood kon sterven", zegt een betrokkene.
Wanneer de commissie tot conclusies wil komen en die wil voorleggen aan de minister, gaan de krantenuitgevers en Bpost dan ook op de rem staan. Ze laten de vergadering uitstellen. "Dat ging alleszins vlotjes", laat uitgeverij Mediahuis weten in een mail. "Well done!", reageert uitgever DPG Media daarop.
Bpost windt er intern geen doekjes om en schrijft: "De voor ons ambetante sessie bij de overheidsdienst is uitgesteld tot een latere datum, om dit eventueel voorbij de datum te tillen van de beslissing om (de subsidies voor Bpost, red.) te verlengen."
De bocht van de liberalen
De laatste horde die nog moet worden genomen, is het verzet vanuit liberale hoek. Ook na de verkiezingen, intussen met de regering-Wilmès in lopende zaken, verkiest MR om de subsidies maar met één jaar te verlengen. MR wil "een nieuwe regering de mogelijkheid niet onthouden om de concessie, na afloop van de verlenging voor één jaar, stop te zetten", klinkt de logica. Vanuit het federaal parlement dient toenmalig Kamerlid Vincent Van Quickenborne (Open VLD) zelfs nog een wetsvoorstel in om de subsidies gewoon volledig te schrappen.
De uitgevers volgen het politieke overleg tussen de kabinetten op de voet. Ze krijgen daarbij mails over het politieke overleg doorgestuurd van het kabinet van minister David Clarinval (MR). Daaruit blijkt dat de liberalen uiteindelijk toch plooien. In mails wordt die bocht uitgelegd als "een compromis".
Daarop lichten de uitgevers Bpost meteen in. De mails van de kabinetten worden – via Rossel, de uitgever van onder andere Le Soir – doorgestuurd aan het postbedrijf. We zijn intussen 4 december 2019, twee dagen voor de officiële beslissing om de subsidies te verlengen. "Super confidentieel. De bocht van de MR is genomen", leest een interne mail van een directeur van Bpost aan de CEO van het postbedrijf die daarop volgt.
De groep Rossel, waarvan een medewerker mails van politieke kabinetten doorstuurde aan Bpost, reageert dat het de e-mails in kwestie niet heeft kunnen terugvinden. De groep wijst erop dat de beslissing van de ministers niet werd beïnvloed, en dat er enkel informatie werd doorgestuurd aan Bpost. Ze benadrukken dat de medewerker dit op persoonlijk initiatief deed en vandaag niet meer werkt voor de groep.
Alle puzzelstukken vallen samen
Eind 2019 vallen daardoor alle puzzelstukken samen. De vergadering over de krantenwinkels was eerder al uitgesteld tot 2 december. Daarmee is de gevoelige kritiek van de krantenwinkels afgezwakt. En de liberalen stemmen nu ook in om de subsidies met twee jaar te verlengen.
Bpost weet op dat moment al lang dat de ministerraad op 6 december zal beslissen om de verlenging goed te keuren. Het lobbywerk heeft z’n vruchten afgeworpen. "Wij hoefden het maar binnen te koppen, want het was tóch op vraag van de uitgevers", zegt een bron rond Bpost. Het postbedrijf, maar misschien vooral de uitgevers, blijven nog zeker twee jaar verzekerd van de miljoenen subsidies.
Hoe reageren de uitgevers en Bpost?
Mediahuis, de uitgever van de kranten Het Nieuwsblad en De Standaard, liet weten dat het "geen commentaar wenst te geven" op onze vragen. Ook DPG Media, de uitgever van Het Laatste Nieuws en De Morgen, wil niet reageren. Het bedrijf zegt dat het meewerkt aan de onderzoeken van de autoriteiten die lopen naar mogelijk illegale afspraken rond de laatste krantenconcessie, waarover we gisteren berichtten.
De reacties van de Franstalige groepen IPM en Rossel werden in het artikel hierboven opgenomen.
Bpost geeft de volgende schriftelijke reactie: "Waar het hier over gaat zijn ondernemingen die nauwe banden onderhouden met beleidsmakers en stakeholders in het kader van een maatschappelijk debat over het belang van het ondersteunen van persdistributie. Het is volstrekt legitiem voor Bpost om de jobs van zijn werknemers te verdedigen. Men moet niet uit het oog verliezen dat de vele Bpost-postbodes ook dag na dag een uitstekende dienstverlening leveren in het kader van de persconcessie en dat in alle uithoeken van het land."
Bpost krijgt ook vandaag nog subsidies om kranten en tijdschriften te bezorgen. In 2021 was er een nieuwe aanbesteding om ook andere bedrijven de kans te geven om die subsidies te krijgen. Maar die aanbesteding werd mogelijk gemanipuleerd, stelde een interne doorlichting bij Bpost.
Daardoor zijn de subsidies voor Bpost ook in 2023 opnieuw verlengd. Intussen blijft het aantal kranten en tijdschriften dat rondgedeeld moet worden, steeds verder dalen omdat er minder abonnees zijn. De subsidies die Bpost krijgt dalen niet aan hetzelfde tempo.
Bpost moest op vijf jaar tijd 13 procent minder kranten bezorgen. De subsidies daalden in diezelfde periode (maar) met 8 procent. Bpost wijst er dan weer op dat het nog steeds veel kosten moet maken om de kranten te bezorgen, ook al gaat het om minder kranten.
Bpost krijgt deze subsidies nu al zeker tot het einde van 2023. In februari lanceerde de federale regering een nieuwe oproep voor bedrijven die zich kandidaat willen stellen om de subsidies in de toekomst te krijgen. Drie bedrijven hebben interesse getoond, waaronder opnieuw Bpost. Als Bpost deze keer niet geselecteerd zou worden, zal het bedrijf alsnog 6 maanden doorbetaald worden, dus tot 30 juni 2024, en moet het in die overgangsperiode ook nog helpen om kranten te bezorgen.
*Voor de berekening van de kosten om een krant in uw brievenbus te bezorgen, werken we met publieke informatie. Volgens de tarieven die Bpost publiceert, rekent het bedrijf ongeveer 25 cent aan de uitgevers om een krant te bussen. Bpost laat weten dat grote uitgevers een individueel contract hebben met Bpost waarin er ook een korting wordt gegeven voor grote volumes. Die tarieven en kortingen worden bepaald door de federale overheid, merkt Bpost nog op.
De overheid gaf in 2021 112,5 miljoen euro aan Bpost voor de bezorging van kranten, naast het geld dat het bedrijf krijgt voor de bezorging van tijdschriften. Volgens het BIPT, de regulator van de postmarkt, bezorgde Bpost dat jaar tussen de 172 miljoen en 192 miljoen kranten. Afgaande op het midden van die vork (182 miljoen kranten), brengt dat de subsidie op 61 cent per krant. Afgaande op de ondergrens en de bovengrens van die vork, kan de subsidie per krant echter variëren van 58 tot 65 cent per krant.