NAVO vernieuwt defensieplan voor het eerst sinds Koude Oorlog - Dodentol aanval op hulpcentrum stijgt naar 7

Bij een Russisch bombardement in Orichiv, in de regio Zaporizja, zijn zeven doden gevallen. Dat blijkt uit een nieuwe balans van de hulpdiensten. Daarnaast vielen ook nog eens dertien gewonden volgens de Oekraïense procureur-generaal.

De bom viel op een centrum in een woonwijk waar net op dat moment humanitaire hulp werd verdeeld.

Eerder was sprake van vier doden.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft maandag - aan de vooravond van de NAVO-top in Vilnius - zijn eis naar duidelijkheid over een lidmaatschap van zijn land herhaald. Hij wil een "duidelijk signaal" van de verdragsorganisatie.

"Oekraïne verdient het deel uit te maken van de alliantie. Niet nu, want nu is het oorlog, maar we hebben nood aan een duidelijk signaal en dat signaal is vanaf nu noodzakelijk", zei hij in zijn dagelijkse videoboodschap op Telegram.

De bondgenoten spreken op de top - die morgen start - over hun verdere steun aan Oekraïne. Zelensky zelf zal ook aan de top deelnemen. Woensdag staat bovendien een eerste zitting van de NAVO-Oekraïne-Raad op de planning, waaraan Oekraïne zal deelnemen op gelijke voet met de NAVO-lidstaten. In geval van crisis kan Kiev die raad zelf bijeenroepen.

De NAVO-landen zijn het eens over nieuwe plannen om de verdediging van de alliantie voor het eerst sinds de Koude Oorlog weer op orde te brengen. De plannen schrijven onder meer voor wat iedere lidstaat moet doen in het geval van een aanval. Enkele laatste bezwaren van Turkije zijn uit de weg geruimd, zeggen NAVO-bronnen.

De NAVO richtte zich sinds het einde van de Koude Oorlog niet meer op het pareren van grote rivaal Rusland. De westerse militaire alliantie was vooral druk met conflicten elders in de wereld. Nu Rusland en het Westen weer frontaal tegenover elkaar zijn komen te staan en het Kremlin oorlog voert in Oekraïne, zijn er weer verse verdedigingsplannen nodig.

Het bondgenootschap kan straks binnen een maand 300.000 militairen op de been brengen om het grondgebied van de NAVO-landen te verdedigen. In de geheime plannen is uitgewerkt welke taak iedere lidstaat heeft en welke voorbereidingen die moet treffen. Het NAVO-territorium wordt in een noordelijk, centraal en zuidelijk deel verdeeld. Het NAVO-hoofdkwartier in het Limburgse Brunssum krijgt het commando over het middendeel, van de Baltische landen tot grofweg de Alpen.

De NAVO-landen waren er al langer van overtuigd dat er nieuwe verdedigingsplannen moesten komen voor de oostflank van de alliantie. Sommige lidstaten vroegen om ook de onrustige zuidflank niet te vergeten. Turkije bijvoorbeeld voelt zich voortdurend bedreigd door gevaren uit Koerdische en andere hoek.

Maar het was een ander Turks bezwaar dat de goedkeuring van de plannen nog tot vlak voor de NAVO-top in Vilnius ophield. De regering in Ankara was het niet eens met sommige aardrijkskundige benamingen, die haar bijvoorbeeld te 'Grieks' waren, zoals Cyprus. Turkije en Griekenland zijn aartsvijanden die nog altijd ruziën om allerhande eilanden en wateren in hun grensgebied.

De leiders van de 31 bondgenoten buigen zich dinsdag en woensdag nog over onder andere de defensieplannen. Maar hun ambassadeurs proberen voor die tijd al zoveel mogelijk akkoorden te sluiten. Ze moeten patstellingen, laat staan ruzie, tussen de leiders voorkomen.

Australië stelt een militair vliegtuig en honderd soldaten en medewerkers ter beschikking om te helpen in de militaire en humanitaire bevoorrading van Oekraïne. Dat heeft de Australische premier Anthony Albanese vandaag aangekondigd na een ontmoeting met de Duitse bondskanselier Olaf Scholz.

Het E-7A Wedgetail-vliegtuig, een omgebouwde Boeing 737, zal de multinationale logistieke hub bewaken en zes maanden lang in Duitsland gestationeerd worden.

Deze bijdrage toont “dat Australië zich inzet voor de handhaving van een op regels gestoelde internationale orde”, verklaarde Albanese.

De NAVO zal een belangrijk obstakel uit de weg ruimen voor de aanvraag van Oekraïne om lid te worden van het bondgenootschap. Dat zegt een functionaris maandag. De ambtenaar, die op voorwaarde van anonimiteit sprak, vertelde persagentschap 'AFP' dat de bondgenoten "bereid zijn" om het verplichte Membership Action Plan (MAP) voor lidmaatschap voor de aanvraag van Oekraïne te laten vallen.

Het MAP "is slechts één fase in het proces van toetreding tot de NAVO. Zelfs als het wordt afgeschaft, zal Oekraïne nog andere hervormingen moeten doorvoeren voordat het lid kan worden van de NAVO", aldus de functionaris.

Ook de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba twittert over de verwijdering van het MAP. "Ik verwelkom deze langverwachte beslissing die ons pad naar de NAVO verkort", schrijft Kuleba.

In aanloop naar de NAVO-top, die dinsdag en woensdag in de Litouwse hoofdstad Vilnius plaatsvindt, voerde Oekraïne de druk op om een formele uitnodiging voor de NAVO te verkrijgen. Zolang de oorlog in Oekraïne niet ten einde is, kan het land geen lid worden van de NAVO. De westerse militaire alliantie zei eerder al dat ze op de top "herbevestigen" dat het land bij de NAVO hoort en op termijn zal toetreden, maar Kiev hoopt op meer concrete vooruitzichten.

Bij de oorlog in Oekraïne, die op 24 februari 2022 startte, zijn minstens 47.000 Russische soldaten omgekomen. Dat blijkt uit een analyse van onafhankelijke Russische media. Die baseren zich op het aantal geopende erfenissen en de oversterfte, meldt het onafhankelijke nieuwsmedium 'Meduza', dat meewerkte aan de analyse, vandaag.

In de cijfers zijn de vermiste Russische soldaten en de zwaargewonden niet opgenomen, net als de soldaten die sneuvelden in de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loehansk of soldaten die geen Russisch paspoort hadden.

Op basis van het aantal toegenomen geopende erfenisprocedures schatten de media dat er eind 2022 ongeveer 22.000 soldaten zijn omgekomen en van begin 2023 tot eind mei nog eens 25.000 soldaten. Die gegevens lijken overeen te komen met de oversterfte bij mannen, een cijfer dat gepubliceerd is door statistiekbureau Rosstat, althans voor 2022. De cijfers voor 2023 zullen pas in juni 2024 beschikbaar zijn.

Er zijn geen officiële cijfers over gesneuvelde Russische soldaten. De laatste keer dat het ministerie van Defensie in Moskou toegaf dat er 5.937 eigen soldaten waren omgekomen, was eind september 2022. Het werkelijke aantal ligt vermoedelijk een pak hoger.

Volgens Oekraïne zijn er meer dan 230.000 Russen omgekomen, maar dat cijfer wordt dan weer als een overschatting gezien. Westerse inlichtingendiensten schatten dat er meer dan 100.000 Russische slachtoffers vielen, maar ook voor dat cijfer zijn er geen harde bewijzen.

Het Kremlin heeft vandaag gezegd dat het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne "zeer negatieve" gevolgen zou hebben voor de Europese veiligheid. Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov doet deze uitspraak in de aanloop naar de top van de alliantie in Litouwen deze week.

"Oekraïnes lidmaatschap van de NAVO zou zeer, zeer negatieve gevolgen hebben voor de hele veiligheidsarchitectuur in Europa, die al half verwoest is", zei Peskov. Hij voegde eraan toe dat het ook "een absoluut gevaar, een bedreiging voor ons land" zou betekenen "die van ons een voldoende duidelijke en vastberaden reactie vereist".

Volgens het Kremlin had de Russische president Vladimir Poetin op 29 juni een ontmoeting met Jevgeni Prigozjin. Dat was vijf dagen nadat de paramilitaire Wagnergroep had geprobeerd een opstand te organiseren en op te rukken naar Moskou.

Lees hier verder.

Het Oekraïense leger heeft vorige week 14 vierkante kilometer heroverd op Russische troepen in het oosten en zuiden van het land als onderdeel van zijn tegenoffensief. Dat zegt militaire woordvoerder Andriy Kovalyov vandaag

"Meer dan 10 vierkante kilometer Oekraïens land is vorige week bevrijd in het zuiden van Oekraïne", vertelde hij aan de Oekraïense televisie, eraan toevoegend dat er ook 4 vierkante kilometer was bevrijd in Bachmoet in het oosten. Deze cijfers brengen het totale gebied dat Oekraïne heeft heroverd sinds de start van zijn tegenoffensief begin juni op 193 vierkante kilometer.

Volgens Kovalyov heeft het Oekraïense leger "169 vierkante kilometer heroverd in de regio’s Melitopol en Berdyansk", de twee belangrijkste steden in het zuiden van Oekraïne die momenteel onder Russische controle staan, en 24 vierkante kilometer in Bachmoet, de stad die onlangs door Moskou werd veroverd na een lange en uiterst dodelijke belegering.

Volgens president Volodymyr Zelensky boekt het Oekraïense tegenoffensief trage vooruitgang tegen de Russische troepen, die zich verschansen achter krachtige verdedigingslinies. Vrijdag kreeg Kiev van de Verenigde Staten confirmatie over de levering van controversiële clusterbommen, die in meer dan honderd landen verboden zijn. Oekraïne eist ook meer artillerie en de levering van F-16 gevechtsvliegtuigen.

De staatshoofden en regeringsleiders van de 31 NAVO-landen verzamelen morgen en woensdag in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Tijdens de top van de verdragsorganisatie zullen zij zich onder meer buigen over de verdere steun aan Oekraïne, nieuwe regionale defensieplannen met meer troepen in een hogere staat van paraatheid en hogere defensie-uitgaven. De alliantie wil immers dat de lidstaten jaarlijks minstens 2 procent van hun bbp aan defensie uitgeven.

Biden: "Oekraïne nog niet klaar voor NAVO-lidmaatschap"
De relatie met Oekraïne springt politiek het meest in het oog. Zolang de oorlog in Oekraïne niet ten einde is, kan het land geen lid worden van de NAVO. Dat benadrukte de Amerikaanse president Biden kort voor zijn vertrek naar Europa nogmaals in een interview met de Amerikaanse zender 'CNN', waarin hij stelde dat Oekraïne "nog niet klaar is voor lidmaatschap” van de trans-Atlantische verdragsorganisatie.

Kandidaat-lidstaten zoals Oekraïne moeten aan een resem voorwaarden, zoals onder meer democratisering, voldoen om tot de NAVO toe te kunnen treden, en duurt dat proces meestal vele jaren. Los daarvan zou een snelle toetreding van Oekraïne tot de NAVO zou het Westen meteen in een rechtstreekse oorlog met Rusland doen belanden, aangezien artikel 5 van het NAVO-verdrag bepaalt dat de andere bondgenoten te hulp moeten schieten als een NAVO-lid wordt aangevallen.

De westerse militaire alliantie zal op de top in Vilnius wel "herbevestigen" dat het land bij de NAVO hoort en op termijn - na de oorlog met Rusland - zal toetreden. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky ijvert intussen voor veiligheidsgaranties voor zijn land.

Veiligheidsgaranties
De verdragsorganisatie zal Oekraïne in Vilnius een belangrijk pakket politieke en praktische steun aanbieden, waarmee de relatie tussen de NAVO en Oekraïne naar een hoger niveau wordt getild. De Oekraïense president zal bovendien deelnemen aan de eerste NAVO-Oekraïne-Raad, op voet van gelijkheid met de bondgenoten, klonk het.

De toekomst van Kiev ligt volgens de Belgische premier De Croo in de "Euro-Atlantische familie", maar toetreding tot de verdragsorganisatie kan enkel als het land voldoet aan de voorwaarden, zoals op gebied van de rechtsstaat en democratisch toezicht op defensie. "Oekraïne zal lid worden van de NAVO, maar veel belangrijker is welke veiligheidsgaranties we geven op de korte termijn", zei hij. "We moeten eerst ervoor zorgen dat er een einde komt aan deze verschrikkelijke oorlog."

Defensie-uitgaven
Een ander belangrijk punt op de top zijn de defensie-uitgaven. In 2014 hadden de lidstaten het engagement aangegaan om hun uitgaven aan defensie tegen 2024 - volgend jaar dus - op te trekken naar 2 procent. De secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, wil van die 2 procent nu een ondergrens maken, een minimum waaraan de lidstaten moeten voldoen.

De Belgische regering blijft bij de intentie om die uitgaven naar 2 procent op te trekken tegen 2035. Ons land zal wel de eenheid van de bondgenoten op het vlak van de nieuwe investeringsbelofte ondersteunen. "Het is belangrijk dat alle landen dit onderschrijven", zei De Croo in de Kamer.

Volgens cijfers van de NAVO haalden vorig jaar slechts zeven lidstaten die 2 procentdoelstelling. Ons land bengelt achteraan het NAVO-peloton, met 1,18 procent van het bbp aan defensie-uitgaven in 2022. Stoltenberg verwacht dat dit jaar elf lidstaten de 2 procentdoelstelling zullen halen. In de schattingen die de NAVO vrijdag bekendmaakte, zou België 1,13 procent van het bbp halen met 6,658 miljard euro aan defensie-uitgaven in 2023.

Regionale defensieplannen
De staatshoofden en regeringsleiders zullen in Vilnius ook nieuwe regionale defensieplannen aannemen. Die zullen in detail aangeven hoe de alliantie het grondgebied wil verdedigen. Die plannen vergen ook een nieuw strijdkrachtenmodel, met meer troepen in een hogere staat van paraatheid. Het gaat om meer dan 300.000 militairen, wat betekent dat ook België een hogere inspanning zal moeten doen.

De nieuwe defensieplannen houden niet alleen rekening met de dreiging van Rusland, maar ook met terrorisme. De NAVO wil immers een 360 gradenaanpak.

Op de tweede dag van de top, op woensdag, schuiven ook staatshoofden en regeringsleiders van de zogeheten Indo-Pacifische partnerlanden - Australië, Japan, Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea - en vertegenwoordigers van de EU mee aan tafel. Daar komt onder meer China aan bod. De Croo waarschuwde in de Kamer nog dat er geen alliantie tegen China mag komen. Hij wil eerder een realistische dialoog met Peking om de spanningen in de regio te verminderen.

Zweden
Zweden neemt via de status van 'invitee' ook deel aan de top, maar het land is nog geen officieel lid van de alliantie. Hongarije en Turkije moeten de toetreding nog bekrachtigen, maar blijven dwarsliggen. Turkije staat internationaal onder druk om de Zweedse toetreding goed te keuren, maar president Recep Tayyip Erdogan lijkt daar niet van onder de indruk. 

De recente koranverbranding in Stockholm maakte het water tussen Zweden en Turkije enkel maar dieper, na een soortgelijk incident in januari. Turkije beschuldigt Zweden er ook van inschikkelijk te zijn tegenover Koerdische militanten die hun toevlucht hebben gezocht in Zweden. Ankara eist tientallen uitleveringen van militanten, die Turkije als "terroristen" beschouwt op Zweeds grondgebied.

Stoltenberg voert vandaag in Vilnius - aan de vooravond van de top - nog overleg met de Zweedse premier Ulf Kristersson en de Turkse president. De NAVO-topman hoopt op een positieve beslissing, maar weet dat daarvoor geen garantie bestaat.

Zweden diende samen met Finland een verzoek tot NAVO-lidmaatschap in, in navolging van de Russische inval in Oekraïne. Finland is lid sinds april en neemt voor het eerst als volwaardig lid deel aan een top van de verdragsorganisatie.

Zowat twaalfduizend veiligheidstroepen zullen de top in de Litouwse hoofdstad in goede banen moeten leiden. Er worden 48 buitenlandse delegaties verwacht, goed voor in totaal zowat 2.400 personen. Het gaat onder meer om 40 staatshoofden en regeringsleiders en 150 andere hooggeplaatste politici.

Het Witte Huis heeft in feite bekend oorlogsmisdaden te hebben begaan door ermee in te stemmen clustermunitie naar Oekraïne te sturen. Dat schrijft de Russische ambassade in de VS in commentaren die zondag lokale tijd werden gepubliceerd.

"We hebben aandachtig geluisterd naar de verklaringen van John Kirby (woordvoerder van de nationale veiligheid van het Witte Huis, red.) over de levering van clustermunitie aan Oekraïne. Hij gaf de facto toe dat de VS oorlogsmisdaden begaan in het Oekraïense conflict", aldus de ambassade op Telegram.

Zowel Rusland als Oekraïne hebben elkaar ervan beschuldigd al clustermunitie gebruikt te hebben in de al meer dan 500 dagen durende oorlog die Moskou voert tegen Kiev. Oekraïne beloofde vorige week nog dat de clustermunitie die de VS besloten hebben naar Kiev te verschepen, niet in Rusland zal worden gebruikt.

De Amerikaanse president Joe Biden is zondagavond aangekomen in het Verenigd Koninkrijk, waar hij onder meer de Britse eerste minister Rishi Sunak zal ontmoeten. Hij zal daarna doorreizen naar Litouwen, voor de NAVO-top in Vilnius.

Biden zal de Britse premier maandag ontmoeten in diens ambtswoning in Downing Street 10. Volgens het Witte Huis zal tijdens hun gesprek onder meer het Oekraïense tegenoffensief tegen de Russische troepen aan bod komen. Ook de militaire steun aan Oekraïne zal worden besproken, schrijven Britse media.

Het Verenigd Koninkrijk wordt gezien als de belangrijkste militaire bondgenoot van de VS in Europa. Maar Londen heeft dit weekend opvallend terughoudend gereageerd op de Amerikaanse beslissing om Oekraïne van clustermunitie te voorzien. De Britse premier heeft die levering niet rechtstreeks bekritiseerd, maar heeft wel beklemtoond dat hij achter een internationaal verdrag blijft staan dat het gebruik van die wapens aan banden legt. Het is niet duidelijk of Sunak het onderwerp met Biden zal bespreken.

Voor Biden staat daarna nog een bezoek aan koning Charles III in Windsor Castle op het programma. Er zal wellicht worden gesproken over het mobiliseren van fondsen voor de ontwikkeling van propere energie in ontwikkelingslanden. 

De belangrijkste reden voor Bidens bezoek aan Europa is echter de NAVO-top in de Litouwse hoofdstad Vilnius, die morgen van start gaat. Na afloop van die top reist de Amerikaanse president nog door naar Helsinki, waar een ontmoeting is gepland met de staatshoofden en regeringsleiders van Finland, Zweden, Denemarken, IJsland en Noorwegen.

De Cambodjaanse premier Hun Sen heeft Oekraïne en de VS opgeroepen om geen clustermunitie te gebruiken. Het Zuidoost-Aziatische land draagt nog altijd de gevolgen van het gebruik van de omstreden munitie decennia geleden. Sen spreekt van een pijnlijke ervaring.

Vrijdag kondigde de Amerikaanse president Joe Biden na "een moeilijke beslissing" aan clustermunitie aan Oekraïne te zullen leveren, in de hoop dat die het Oekraïense leger helpt om door de Russische verdedigingslinies te breken. Maar op de aankondiging volgde een stroom aan reacties, gezien de munitie die ontploft in een groot aantal kleinere explosieven, kan leiden tot veel burgerslachtoffers.

Cambodja is een van de landen die het zwaarst is getroffen door clustermunitie. In de jaren zestig en zeventig dropte de VS clusterbommen boven het land om schuilplaatsen van de Vietcong uit buurland Vietnam te vernietigen. En ook tijdens een burgeroorlog, die drie decennia duurde tot in 1998, werden in Cambodja mijnen en clustermunitie ingezet.

Maar 25 jaar na het burgerconflict en meer dan een halve eeuw na de Amerikaanse bommen sterven nog steeds Cambodjanen als gevolg van die wapens. In de afgelopen veertig jaar zijn 20.000 inwoners omgekomen door mijnen en aanvankelijk niet-ontplofte munitie. 'De munitie zou een enorm gevaar zijn voor Oekraïne', zei premier Sen. "Inwoners van het gebied kunnen er nog honderd jaar lang door worden getroffen."

Begin dit jaar bezocht een Oekraïense delegatie Cambodja om te leren hoe ze landmijnen onschadelijk kunnen maken. Cambodja zelf hoopt in 2025 eindelijk klaar te zijn met het ruimen van onontplofte explosieven.

Rusland vindt dat kerncentrale Zaporizja in Oekraïne hoog op de agenda moet staan bij de aankomende NAVO-top in Litouwen. Een woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zei via berichtendienst Telegram dat de meeste leden van de westerse alliantie er gevolgen van zullen ondervinden als iets gebeurt met de kerncentrale.

De kerncentrale in door Rusland bezet gebied is de grootste van Europa. Het complex bevindt zich op zo'n 1.000 kilometer van Vilnius, waar de NAVO op 11 en 12 juli een top houdt. Rusland en Oekraïne hebben elkaar beschuldigd van het plannen van een aanval op de kerncentrale. Dat leidde tot internationale bezorgdheid.

Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) heeft inspecties uitgevoerd in het complex. Dat leidde niet tot de vondst van explosieven. IAEA-topman Rafael Grossi zei vrijdag dat zijn organisatie nog wacht op toestemming om ook de daken te bekijken. Hij stelde dat dergelijke permissie soms een paar dagen op zich laat wachten, omdat de kerncentrale zich in een oorlogsgebied bevindt.