Haantje-de-voorste Lanoye bleek al op jonge leeftijd een man met een plan

“Wat Tom Lanoye doet met woorden, dat is zoals Fred Astaire danst. Het ziet eruit als een fluitje van een cent, maar dat is het niet.” Dixit Anni Van Landeghem, sinds veertig jaar vaste redactrice van Tom Lanoye, én ontdekker van de Wase woelwater die de Vlaamse literatuur op zijn kop wou zetten. Met veel branie en bravoure slaagde hij daar ook schaamteloos in. Net als Herman Brusselmans, zijn vroege brother in crime en nog steeds Lanoyes boezemvriend. Toen ze in de jaren tachtig luidruchtig hun plek op de literaire podia opeisten, wimpelden sommigen hen weg als onehitwonders. En zie, anno 2023. Brusselmans: “We zijn de langst levende eendagsvliegen aller tijden.”

Wie het parcours van duivel-doet-al Lanoye in enige capita selecta wil herbeleven, plaatst nu zijn headphones op zijn kruin en luistert naar Viva Lanoye, de vijfdelige VRT-podcast over leven en werk van de onstuimige opdonder. Als appetizer voor Lanoyes nakende 65ste verjaardag maakte radiomaker Vincent Byloo een smeuïg maar ook informatief én intiem portret. Met een plejade aan welgekozen geluidsfragmenten én talloze eersterangsgetuigen (van journalist Chris De Stoop tot de mysterieuze geliefde Z. uit Kartonnen dozen) die hun zegje doen over de schrijvende tafelspringer. En uiteraard de maestro himself. Die slaakt voortdurend verrukte kreetjes als “geweldig”, “heerlijk” en “lachen!” maar komt ook verbazend ernstig uit de hoek. Bijvoorbeeld over zijn homoseksualiteit en zijn lang uitgestelde outing, de politieke impact van zijn partner René Los of zijn verongelukte broer Guy (“een splinterbom in de familie”). Vinnige vraagstaart Byloo peutert bovendien onvermoede anekdoten los. Want dat Lanoye en Brusselmans met hun ‘voetbaltoneelstuk’ De Canadese muur ternauwernood aan de wieg stonden van FC De Kampioenen is amper bekende petite histoire.

Viva Lanoye waadt met hinkstapsprongen door de jeugd van de welbespraakte slagerszoon in Sint-Niklaas, en stevent resoluut af op zijn gloriejaren. We vernemen zowaar hoe collegegenoot Chris De Stoop Lanoyes eerste gedicht in schoolkrant De Vijfhoek opnam. Haantje-de-voorste Lanoye bleek al op jonge leeftijd een man met een plan. Hij stippelde zijn carrière haarfijn uit en bouwde zijn letterpraktijk uit tot een florissante nv. Evenmin schuwde hij een polemische vadermoord. Zo decimeerde hij als jonge snaak Hugo Claus, en nam hij de maat van de “stille generatie”, “oude nuffige heertjes in een sigarettenwalm”. Maar zijn eigenste roman Kartonnen dozen werd door criticus Marc Reynebeau afgeserveerd als een “vormeloze hoop”, en Lanoye zelf gereduceerd tot “een ellendige babbelaar.” Tommeke kirt van de pret bij het terughoren van de fragmenten.

Onderhoudend, mooi op streek gehouden en prima geresearcht: Byloo verrichte zijn huiswerk voortreffelijk en geeft ondanks zijn onverholen bewondering ook weleens tegengas. Deze podcast is Lanoye voor beginners maar evengoed voor gevorderden.

‘Viva Lanoye’ is te beluisteren via VRT Max.