2010: de machtsoverdracht tussen Jan Peter Balkenende en Mark Rutte. — © Werry Crone
Analyse Nederland
Waarom stapt Mark Rutte nu uit de politiek? En wat betekent dat voor de VVD?
Na bijna dertien jaar premierschap stapt Mark Rutte (56) uit de politiek. De Nederlanders waren uitgekeken op hem, maar zijn vertrek zal de Haagse politiek ingrijpend veranderen. De man van de consensus laat een gepolariseerd land achter
Kunnen de Nederlanders zich nog de tijd herinneren dat Mark Rutte niet hun premier was? Na bijna dertien jaar begint dat moeilijk te worden. Ook daarvoor was hij al een dominante figuur in Den Haag, als partijleider van de VVD. Maar plots gaat het snel. Vrijdagavond trok hij zelf de stekker uit zijn vierde kabinet en maandagochtend vertelde hij de Tweede Kamer dat hij de politiek verlaat. Hij zal de VVD-lijst niet meer trekken bij de vervroegde verkiezingen die waarschijnlijk in november plaatsvinden.
Blijft Nederland verweesd achter? Toch een beetje. Bij een brede groep groeide de consensus dat het tijd was voor een nieuwe premier. In een peiling, afgelopen weekeinde, zei driekwart van de ondervraagden dat Rutte best zou stoppen. Maar de VVD-kiezers vonden hem nog altijd veruit de beste kandidaat om de liberale lijst te trekken. Zijn plotselinge vertrek laat vooral bij zijn eigen partij een groot gat na. Er staat geen uitgesproken kandidaat klaar om het stokje over te nemen. Vooral de naam van Dilan Yesilgöz, de minister van Justitie, gaat over de tongen.
Applaus op alle banken
Ook bij alle oppositiepartijen klonk meteen na zijn aankondiging vooral respect. “Wat ik heb gewaardeerd in al die keren dat we de degens hebben gekruist, is dat we het nooit persoonlijk hebben gemaakt, dat we het altijd inhoudelijk hebben gehouden”, zei GroenLinks-leider Jesse Klaver. Ook Geert Wilders, die ooit nog in de VVD zat, toonde zijn waardering. “Uw keuzes waren niet de onze, maar u bracht ze met overtuiging en dat verdient ontzettend veel respect.” Caroline van der Plas, de nieuwe ster aan het politieke firmament, was vol lof voor het harde werk dat hij al die jaren heeft geleverd.
Waarom Rutte dan plots beslist heeft weg te gaan, blijft onduidelijk. Hij kan in elk geval vertrekken met het idee dat zijn naam nog heel lang in de geschiedenisboeken zal staan. Sinds augustus vorig jaar is hij de langst regerende Nederlandse premier. Rutte hecht daar als historicus misschien wel belang aan.
2017: Rutte heeft andermaal de verkiezingen gewonnen. — © afp
Zeker is dat hij in nauwelijks een week tijd twee keer een beslissing nam die heel on-Ruttes was. Rutte is altijd een politicus geweest die de consensus zocht. Die vond dat er bestuurd moest worden. Zijn regering was belangrijker dan zijn partij. Dat maakte hij maandag nog eens duidelijk toen hij zijn afscheid aankondigde. “Er is de afgelopen dagen veel gespeculeerd over wat mij gemotiveerd zou hebben. Het enige antwoord is: Nederland.”
Nuttiger in Nederland
Het belang van het land stond bij hem altijd voorop. Dat is waarschijnlijk niet gelogen. Daarom heeft hij ook nooit echt een Europese topfunctie geambieerd. Toen Charles Michel voorzitter werd van de Europese Raad, was Rutte eigenlijk de topkandidaat van veel Europese leiders. Maar hij bedankte. Hij vond dat hij zich veel nuttiger kon maken in Nederland, waar hij echt het verschil kon maken.
Ook in Brussel verdedigde hij altijd in de eerste plaats het belang van Nederland. En toch werd hij door iedereen geapprecieerd. De jongste jaren groeide zijn invloed nog, omdat hij de harde retoriek die hij tijdens de financiële crisis hanteerde, steeds meer achterwege liet. Hij werd gezien als een betrouwbare partner en door zijn lange staat van dienst werd hij een echt zwaargewicht aan de Europese tafel.
De voorbije maanden trok hij bijvoorbeeld samen met de Italiaanse premier Giorgia Meloni aan hetzelfde zeel om de migratie-impasse te doorbreken, met als bedoeling dat er minder migranten de Middellandse Zee zouden oversteken. Rutte vindt al langer dat het aantal asielzoekers naar beneden moet. Hij weet ook dat hij daarmee het standpunt van veel Nederlanders verdedigt. Daarom zijn veel Nederlanders hem, ondanks de Rutte-moeheid, blijven waarderen.
Bij de laatste parlementsverkiezingen, in 2021, was hij opnieuw het grootste stemmenkanon. Bijna 2 miljoen Nederlanders stemden voor Rutte. Terwijl zijn derde kabinet toch ten val was gekomen over de toeslagenaffaire, waarvan iedereen vond dat zijn regering die helemaal verkeerd had gemanaged. De affaire stond symbool voor de harde, zelfs onmenselijke kant van de Nederlandse politiek. Tienduizenden Nederlanders – vooral van allochtone origine – werden onterecht beschuldigd van fraude met subsidies voor hun kinderopvang. Velen kwamen in de schulden terecht en verloren hun huis.
Nv Nederland
En toch betaalde Rutte zelf daar niet de rekening voor. Hij kwam er altijd mee weg. Hij droeg zijn bijnaam Teflon Mark dan ook met trots. Maar hij voelde ook hoe de Nederlandse politiek almaar ingewikkelder werd. De versplintering is er zo mogelijk nog groter dan in België. Ruttes vierde kabinet kwam er pas na tien maanden moeizame onderhandelingen. Hij wist ook dat het vooral een gedwongen huwelijk was. Misschien heeft ook dat meegespeeld in zijn besluit er vervroegd de stekker uit te trekken.
De Nederlandse politiek is de voorbije jaren ook enorm gepolariseerd geraakt. Misschien duidde Gert-Jan Segers, de oud-leider van de ChristenUnie, dat nog het best in zijn tweet waarmee hij Rutte uitwuifde. ‘In een gepolariseerd land met een versplinterde politiek heeft Mark Rutte heel lang de boel bij elkaar gehouden.’
2010: het begin van een dertienjarige carrière als Nederlands premier. — © belga
Niet alleen de politiek, ook Nederland zelf is onder het beleid van Rutte gepolariseerd geraakt. Hoewel Nederland voor de buitenstaander zijn zaakjes goed op orde heeft, vinden veel Nederlanders dat ze de voorbije jaren niet goed zijn behandeld door Den Haag. In Groningen heerst diep wantrouwen tegenover Den Haag. Terecht voelen de Groningers zich in de steek gelaten. In Nederland klotst het geld echt nog tegen de plinten, maar de mensen die hun huis zagen scheuren door aardbevingen in het Groningen-gasveld, wachten nog altijd op een schadevergoeding. Dat mag Rutte zich ook aanrekenen.
Hij heeft het land altijd bestuurd als een bedrijf. De nv Nederland moest draaien, maar daarbij verloor hij het menselijke aspect wel eens uit het oog. Toen de financiële crisis diepe sporen door Europa trok, bespaarde Nederland zo hard dat veel Nederlanders er nog altijd de gevolgen van ondervinden.
En toch was hij ook een sociaal bewogen man, die best dicht bij de mensen stond. Als premier geeft hij al enkele jaren een keer per week maatschappijleer op een school in Den Haag. En gevraagd naar wat hem het meest zal bijblijven van zijn premierschap, zei Rutte maandag: ‘MH17. Dat was zo groot.’ Die wonde is ook bij hem nog niet geheeld.
