‘Biden geeft Poetin een incentive om oorlog te blijven voeren’: professor Alexander Mattelaer

“Every inch van het NAVO-grondgebied zal verdedigd worden”, sprak de Amerikaanse president Joe Biden vorig jaar over wat er gebeurt als Rusland aanvalt. Een jaar later hebben strategen allerlei plannen uitgewerkt over wat lidstaten moeten bijdragen aan de collectieve defensie. “Heel wat landen zullen de vraag krijgen om hun bijdrage op te voeren”, zegt Mattelaer. “De belangrijkste militaire agendapunten op de tweedaagse top gaan daarover. Het belangrijkste symbolische punt is de toetreding van Oekraïne.”

Is zo’n toetreding realistisch?

“Er worden eigenlijk drie beslissingen genomen over Oekraïne, waarvan er twee al zijn onderhandeld. Er wordt gewerkt aan een Comprehensive Assistance Package. Dat gaat onder meer over een transitie van de Oekraïense strijdkrachten om hen met steeds meer westerse wapens uit te rusten.

“Op politiek vlak krijgt de NATO-Ukraine Commission een upgrade en wordt het een NATO-Ukraine Council. Er zal dus een overlegorgaan worden aangekondigd, waarin de Oekraïense president Zelensky samen met alle regeringsleiders van NAVO-landen zal zetelen.

“Ten slotte zullen de bondgenoten ook communiceren over het Oekraïense lidmaatschap. Dat moet concreter worden dan de beloftes die Oekraïne in 2008 gekregen heeft op de top in Boekarest.”

Hoe concreet?

“Dat is dus maar de vraag. De meeste bondgenoten zeggen dat Oekraïne geen lid kan worden zolang het land in oorlog is. De Amerikaanse president Biden liet ook al verstaan: het is niet voor nu. Paradoxaal genoeg geeft hij zo een incentive aan Poetin om oorlog te blijven voeren. Als Oekraïne pas kan toetreden tot de NAVO na het einde van de oorlog, zal Rusland er alles aan doen om de oorlog verder te zetten.”

De VS en enkele andere landen willen wel een pakket van veiligheidsgaranties afkloppen op deze top. Zullen de Amerikanen dan ooit troepen sturen?

“Nee, dat wil Biden juist vermijden. In Amerika spreekt men over het Israël-model. Dat wil zeggen dat er op voorhand al middelen ingeschreven worden in de Amerikaanse begroting om Oekraïne te helpen. Hetzelfde gebeurt ook voor Israël. Het land krijgt heel veel technische en militaire steun van de VS. Maar op die manier engageren de Amerikanen zich ertoe om niet tussenbeide te komen.”

Hoe zwaar weegt de nucleaire dreiging van Rusland in dit debat?

“Aanzienlijk. De vrees voor escalatie is sinds het begin van het conflict wat weggeëbd. Maar ik zou toch voorzichtig blijven, omdat er heel veel op het spel staat. Staten met kernwapens weten dat ze omzichtig met elkaar moeten omgaan en dat zie je ook aan de positie die Washington inneemt. Terwijl landen als Polen sterk ijveren voor Oekraïens lidmaatschap, houden de VS de boot af.”

Ondertussen weerde Turkije zich ook nog even tegen het lidmaatschap van Zweden, omdat het land volgens Erdogan PKK-strijders herbergt. Turkije wilde zich enkel achter de toetreding scharen als de EU eerst de gesprekken met Turkije over lidmaatschap opstart, al gaf Erdogan dat verzet uiteindelijk wel op.

“Ja, Erdogan wil natuurlijk wat marchanderen. Het land is overigens niet het enige dat tegen Zweeds lidmaatschap is gekant. Ook Hongarije verzet zich. Dat land is sowieso al redelijk pro-Russisch en het maakt een beetje gebruik van de situatie om Zweden zaken uit het verleden betaald te zetten. Zweden hanteert vaak een moraliserend vingertje in zijn buitenlands beleid en geeft binnen de EU Hongarije ook heel wat kritiek over het niet naleven van regels over de bescherming van de rechtsstaat. De Hongaren willen nu aan de Zweden laten zien dat de rollen omgedraaid zijn.

“Voor de Amerikanen en andere bondgenoten is het dan weer een uitgemaakte zaak. Er zijn ook al bilaterale veiligheidsengagementen tegenover Zweden opgenomen. Als het ooit tot een conflict zou komen, zal de alliantie reageren alsof Zweden er al een deel van uitmaakt. Ook al is het lidmaatschap dus nog niet formeel rond.”

Nog een ander punt is de clustermunitie die de VS aan Oekraïne gaan leveren. Een aantal landen, zoals België en Groot-Brittannië, zijn ertegen. Zullen de Amerikanen zich er iets van aantrekken?

“Nee, die zal geleverd worden, omdat de beslissingen over wapenleveringen bij de individuele bondgenoten liggen. Dit is echt een moeilijk debat en het was een zware keuze voor de Oekraïense overheid om die clusterbommen te vragen. Onontplofte bommen kunnen lang op het slagveld blijven slingeren en later nog burgerslachtoffers maken. Maar de Oekraïners hebben zulke bommen nodig om hun tegenoffensief te doen slagen. Clusterbommen zijn namelijk heel efficiënt tegen loopgravenposities.

“De Oekraïners hebben geen vuuroverwicht op de Russen en er begint een schaarste te ontstaan aan conventionele artilleriegranaten. Het wordt dus een pijnlijke noodzaak om clusterbommen te gaan gebruiken. Volgens mij denk je toch wel drie keer na voor je die op je eigen grondgebied gaat inzetten. Het feit dat Oekraïne ervoor opteert, toont hoe beperkt hun andere munitiestocks zijn.”