Wat heeft Erdogan bewogen op de valreep toch in te stemmen met de Zweedse NAVO-aanvraag?

Door in te stemmen met toetreding van Zweden tot de NAVO, heeft president Recep Tayyip Erdogan uiteindelijk toch gedaan wat vóór de Turkse verkiezingen algemeen werd verwacht. Gun hem nou maar zijn stoere verkiezingsretoriek, zo was het idee bij de NAVO, dan kunnen we na 28 mei wel zaken doen. Bovendien: misschien zit er dan wel een andere president. Met dat vooruitzicht werd de kwestie niet al te hoog opgespeeld.

Zo liep het echter niet. Althans, zo leek het. Niet alleen bleef Erdogan president, aan zijn ferme houding jegens Zweden veranderde niets, ook niet in de aanloop naar de NAVO-top in Vilnius. Hij bleef eisen dat Stockholm tientallen vermeende terreurverdachten zou uitleveren, hij bleef de Zweden verwijten dat ze PKK-activisten weigeren aan te pakken. De zoveelste koranverbranding, eind juni bij een moskee in Stockholm, werd in Turkse media neergezet als opnieuw een bewijs dat de Zweedse regering de Turkse zorgen en gevoeligheden niet serieus neemt.

Maar zie: maandagavond ging Erdogan, in een gesprek met NAVO-topman Jens Stoltenberg, zomaar akkoord met het Zweedse NAVO-lidmaatschap. Wat was er intussen gebeurd?

Zweedse concessies

Weinig, eigenlijk. De belangrijkste Zweedse concessies dateren al van vorig jaar. Zweden paste zijn terrorismewetgeving aan, hief het wapenembargo tegen Turkije op, staakte de steun aan Koerdische milities in Noord-Syrië, leverde enkele van misdrijven verdachte Turken uit en beloofde andere uitleveringsverzoeken “snel en grondig” te behandelen.

De Zweedse regering maakte echter ook duidelijk dat er grenzen zijn aan wat ze kon doen om Turkije te behagen. Aan de vrijheid van meningsuiting kan niet worden getornd, rechterlijke uitspraken over het uitleveren van politieke vluchtelingen moeten worden gerespecteerd. Uitlevering van de journalist Bülent Kenes bijvoorbeeld, voor Erdogan “van doorslaggevend belang”, lag niet in het verschiet. Zo leek er, in de aanloop naar de Vilnius-top, een patstelling te bestaan. En tóch stemde Erdogan op de valreep in met de Zweedse aanvraag? Waarom?

Het beste antwoord is: dat is niet duidelijk. Erdogan had tot dinsdagmiddag niets over de kwestie gezegd. De Turkse media brachten het nieuws dinsdag via de NAVO-band: “Volgens Stoltenberg heeft Erdogan ingestemd.”

Eén nieuw element werd maandag ingebracht door Erdogan, op een persconferentie voor hij op het vliegtuig naar Vilnius stapte: Turkije moet lid kunnen worden van de EU, in ruil waarvoor Zweden kan toetreden tot de NAVO. Een tamelijk absurde eis, gezien het realiteitsgehalte, en het feit dat NAVO en EU nu eenmaal verschillende entiteiten zijn.

Konijn uit de hoge hoed

Toch lijkt Erdogans Europese konijn-uit-de-hoge-hoed te hebben gewerkt als smeermiddel. Stoltenberg liet, op persoonlijke titel, weten sympathiek te staan tegenover een Turks EU-lidmaatschap en de Zweedse regering deelde mee binnen de EU een goed woordje te zullen doen voor Turkije als het gaat om een douane-unie, visumvrij reizen en het vlot trekken van Turkijes toetredingsproces.

Op de achtergrond heeft mogelijk nog iets een rol gespeeld. Wellicht hebben de Turken van de Verenigde Staten te horen gekregen dat ze kunnen rekenen op toestemming voor de aanschaf van veertig Amerikaanse F-16’s, een lang bevochten wens. De Amerikaanse president Joe Biden wil dat al lang, maar het Congres ligt dwars.

Voor de buitenwacht mogen de twee zaken, de F-16's en het Zweedse NAVO-lidmaatschap, niet aan elkaar gelinkt worden, maar achter de schermen van de diplomatie is dat ongetwijfeld wel degelijk gebeurd. Begin deze maand waren er in Washington al signalen dat er beweging in de zaak zat. Zo was er een brief van zes Congresleden, waarin niet het oude “geen sprake van” werd herhaald, maar werd beschreven op welke voorwaarde de F-16’s verkocht kunnen worden: Turkije mag ze niet inzetten boven de wateren tussen Griekenland en Turkije.

Dit weekend hintte Biden zelf op een mogelijke deal, met veiligheidsgaranties voor zowel Turkije als Griekenland, en hij legde veelbetekenend een link met de Zweedse kwestie. “We boeken vooruitgang bij de transfer van F-16’s aan Turkije”, voegde Nationaal Veiligheidsadviseur Jake Sullivan daar kort voor vertrek naar Vilnius aan toe.

Erdogan kan met zijn groen licht zwelgen in zijn favoriete hoedanigheid, die van internationaal gerespecteerd staatsman, die pal staat voor de belangen van Turkije, maar met wie ook zaken gedaan kunnen worden – zie zijn bemiddelingsrol in de Oekraïne-oorlog. In eigen land zal hij, met zijn regie over de media, geen enkel probleem hebben de handdruk met Stoltenberg te presenteren als een overwinning. Instemming krijgen van het Turkse parlement, waar zijn coalitie een meerderheid heeft, is een fluitje van een cent.