Een jaar na de eerste foto van ruimtetelescoop James Webb: welke indrukwekkende beelden hebben we al aan hem te danken?

Op kerstdag 2021 werd de James Webb-ruimtetelescoop gelanceerd. Hij is met een diameter van 6,5 meter de grootste en meest krachtige telescoop die de mens al de ruimte in gestuurd heeft. James Webb bevindt zich op 1,6 miljoen kilometer van de aarde. Vanaf daar speurt de telescoop naar exoplaneten en het licht van sterren dat al miljarden jaren onderweg is.

Begin juli 2022 was de James Webb-telescoop volledig operationeel. Op 12 juli werd in het Witte Huis in Washington de allereerste foto onthuld die James Webb had doorgestuurd. En die was al meteen spectaculair: een foto in kleur met duizenden sterrenstelsels waarmee we 13 miljard jaar terug in de tijd kunnen kijken, helderder en gedetailleerder dan ooit.

Sindsdien heeft James Webb niet nagelaten om wetenschappers én het grote publiek te imponeren met adembenemende en betekenisvolle relevante beelden van allerlei hoeken en kanten in ons universum. Geniet even mee in dit (niet-complete) overzicht.

De eerste officiële foto van James Webb werd onthuld op 12 juli 2022 door president Joe Biden: "Het is een nieuw venster op de geschiedenis van ons universum. Vandaag vangen we een glimp op van het eerste licht dat door dat venster schijnt." Deze foto toont duizenden sterrenstelsels. De verre lichtpuntjes en -strepen komen van oude objecten die zéér ver van ons verwijderd zijn. Om het zeer eenvoudig te stellen, het licht dat we zien vertrok 13 miljard jaar geleden.

13 miljard jaar, dat is kort na de geboorte van ons eigen sterrenstelsel. Je kijkt hiermee eigenlijk naar het geboortekaartje van ons universum.  

Later op de dag werden nog vier andere haarscherpe beelden vrijgegeven van de Carinanevel (de "kraamkamer" van nieuwe sterren),  botsende sterrenstelsels in "Stephan's Quintet" en de zuidelijke Ringnevel.

Van exoplaneet WASP-96b, een gasreus op 1.150 lichtjaar van hier, werd het lichtspectrum in kaart gebracht. Dat vertelt sterrenkundigen meer over de atmosfeer van de planeet. Op basis van die data, en eerdere waarnemingen van andere telescopen, kon een afbeelding worden gemaakt van hoe de planeet er mogelijk uitziet.

Ruim een maand later stuurde James Webb gedetailleerde foto's door van een object dat we allemaal kennen en soms zelfs ook met het blote oog kunnen spotten: de planeet Jupiter. We zien heldere aurora's (lichtverschijnselen in de atmosfeer, red), gigantische stormen, meerdere manen en ringen rondom Jupiter, en dat zo verfijnd dat de wetenschappers het "ongelofelijk" noemen. Wetenschappers spotten ook heel vage ringen en twee kleine maantjes.

En nog geen maand later doet James Webb ons alweer versteld staan. De telescoop stuurt de meest gedetailleerde beelden tot nu toe door van de Orionnevel, een nevel waarin nieuwe sterren geboren worden. Zulke nevels zijn onmogelijk met "gewone" telescopen te bestuderen, maar met James Webb lukt het dus wel. "We zijn omvergeblazen door de adembenemende beelden", zeggen de wetenschappers die aan het project meewerken. De Vlaamse professor Els Peeters (Western University Ontario) is een van de teamleiders.

Nog in september stuurt James Webb glasheldere foto's door van de planeet Neptunus. Die planeet bevindt zich 30 keer verder van de zon dan de aarde en draait in het meest afgelegen, donkere gebied van ons zonnestelsel. Astronomen hadden de planeet niet meer zo duidelijk kunnen zien sinds 1989. Naast verschillende heldere, smalle ringen toont de foto van James Webb ook duidelijk de zwakkere stofbanden van de ijsreus, en zijn 7 van de 14 manen van de planeet vastgelegd.

Een paar weken later laat James Webb wetenschappers alweer versteld staan. De krachtige telescoop slaagde erin Wolf-Rayet 140 op beeld vast te leggen, een formatie van twee heldere reuzensterren. We zien enerzijds een grote Wolf-Rayetster (een reuzenster met een massa die 20 keer zo groot is als die van onze zon en aan het einde van zijn levenscyclus zit) en anderzijds een nog grotere blauwe reus. Het geheel strekt zich uit over een afstand van een onvoorstelbare 10 biljoen kilometer. Astronomen zijn enthousiast omdat dit beeld ons meer kan leren over de ontstaansgeschiedenis van ons heelal. 

Het houdt maar niet op. Nog in oktober laat James Webb onze mond openvallen met nieuwe, zeer gedetailleerde beelden van de iconische "zuilen der schepping" ("pillars of creation"). Dat zijn eigenlijk gigantisch grote gas- en stofwolken waarin nieuwe sterren geboren worden. Op de foto zijn vele kersverse protosterren te zien, dichte opeenhopingen van gas en stof.  

In januari komen wetenschappers met het nieuws dat James Webb er voor het eerst in geslaagd is een exoplaneet te detecteren die lijkt op onze aarde. Een exoplaneet is een planeet die draait om een andere ster dan de zon. Het ontdekken van exoplaneten is een van de kernmissies van de James Webb-telescoop, deze waarneming is dus van groot belang. Volgens de wetenschappers is het nog maar de eerste exoplaneet in een rij van velen die James Webb zal opsporen.

Wetenschappers komen stilaan woorden te kort om de impact van James Webb te omschrijven. In februari is er het nieuws dat James Webb zes gigantische sterrenstelsels heeft gespot waarvan astronomen dachten dat ze niet konden bestaan. Ze zijn vlak na de oerknal ontstaan, maar zijn vele keren zwaarder en groter dan verwacht. De wetenschappers noemen de sterrenstelsels daarom "universumbrekers". Die ontdekking zet bestaande theorieën over het ontstaan van het heelal op hun kop, klinkt het.

In maart pakken wetenschappers uit met een nieuwe, verbluffende foto van James Webb. De telescoop kon een foto maken van WR 24, opnieuw een Wolf-Rayetster die aan het einde van zijn leven zit. Het beeld toont heel gedetailleerd de voorbode van een supernova. Dat is de gigantische ontploffing op het einde van het leven van bepaalde zware sterren. Daarbij wordt een enorme hoeveelheid licht uitgestraald. Het kosmische stof dat de zeldzame ster op de foto uitstoot, moet astronomen meer inzicht geven in hoe het heelal is ontstaan.

In april stuurt James Webb gedetailleerde beelden van de planeet Uranus door. Uranus ligt op 2,9 miljard kilometer van de zon en is net als Neptunus een ijsplaneet. Eén omwenteling rond de zon duurt maar liefst 84 jaar. Op het ingekleurde beeld is de noordelijke pool van Uranus te zien, elf van zijn dertien ringen én twee enorme onweerswolken.

Ter gelegenheid van de eerste verjaardag van de eerste beelden van James Webb, publiceert de Europese ruimtevaartorganisatie ESA vandaag een nieuwe foto. Die toont in detail Rho Ophiuchi, een meervoudig sterrenstelsel waar nieuwe sterren gevormd worden. Het staat op ongeveer 390 lichtjaren van ons, wat in ruimte-termen zéér dichtbij is. Rho Ophiuchi is een van de meest nabijgelegen "kraamkamers" voor sterren.