Hoe de "Adam en Eva"-theorie op sociale media misinformatie over klimaatverandering verspreidt

Op TikTok circuleren tientallen video's over de zogenaamde "theorie van Adam en Eva". Volgens believers zou er een volledige ompoling plaatsvinden in cycli van 6500 jaar. Zes dagen na de ompoling (waarbij de magnetische noord- en zuidpool van plaats wisselen) – of dus op de zevende dag – zou de aarde zelf omdraaien om het systeem te corrigeren. Aan dit verhaal klopt zo goed als niets, maar sommige video’s werden meer dan 3 miljoen keer bekeken.

Wat is er dan wel aan de hand? De magnetische noord- en zuidpool van onze aarde – niet te verwarren dus met de geografische polen – verschuiven eigenlijk voortdurend. "Dat weten we uit de studie van gesteenten die magnetische mineralen bevatten", zegt geoloog Katleen Wils (UGent).

"Een mooi voorbeeld daarvan is het materiaal waaruit de bodem van de oceaan is opgebouwd. Daarin zien we dat het magnetische noorden in het verleden soms op het geografische noorden lag, maar soms ook enkele graden daarvan verwijderd en soms zelfs helemaal op de zuidpool."

Het is overigens niet enkel de positie van de magnetische polen die continu verandert. Ook de sterkte van het magneetveld zelf verandert voortdurend. In de kern van onze aarde kolkt een vloeibare massa van gesmolten ijzer en nikkel rond een vaste, ijzeren bol. Dat wekt een magneetveld op. Bewegingen hierin leiden tot veranderingen in het magneetveld.

Vooral tijdens een ompoling zou het magnetische veld wel eens kunnen verzwakken. Ompolingen zijn in het verleden zeker al gebeurd. "Uit de gesteenten op de zeebodem weten we eigenlijk dat er al honderden ompolingen zijn geweest in de geschiedenis van de aarde", zegt Wils.

"Daar zit absoluut geen regelmaat in: er zijn periodes waarin er regelmatig ompolingen zijn, bijvoorbeeld om de 10.000 jaar, en andere periodes waarin er honderdduizenden jaren niets gebeurt." Het is met andere woorden niet te voorspellen wanneer de volgende ompoling zal plaatsvinden. De theorie van Adam en Eva die stelt dat een ompoling om de 6.500 jaar gebeurt, klopt dus al niet.

"Er zijn mensen die denken dat we nu richting een ompoling gaan aangezien de sterkte van het magnetisch veld al een tijdje licht aan het afnemen is", aldus Wils. "Maar zo’n lichte variaties zijn normaal en het veld zou evengoed opnieuw kunnen versterken in de komende jaren – dat weten we niet."

"Belangrijk om weten is dat zo’n ompoling niet van vandaag op morgen gebeurt: het duurt vele honderden tot duizenden jaren om een volledige ompoling te krijgen. Het is dus niet zo dat we morgen zullen opstaan en het magnetisch veld plots omgekeerd is. Apocalyptische toestanden zijn daarom niet aan de orde. Een verzwakking van het magnetisch veld of een ompoling kunnen gevolgen hebben voor onze satellieten en onze kompassen, maar aangezien het fenomeen niet van de ene dag op de andere ontstaat, is er tijd om de technologie te corrigeren."

Van de zogenoemde "Adam en Eva"-theorie klopt dan ook absoluut niets, zegt ook geoloog Manuel Sintubin (KU Leuven). "Ten eerste is er voor een volledige ompoling al veel meer tijd nodig dan de zeven dagen waarvan hier sprake. Bovendien is het ook niet zo dat het magneetveld plots volledig wegvalt en dan opnieuw ontstaat met omgekeerde polen. Er zal wel een periode zijn waarin het magnetisch veld wat zwakker is. Uit fossielen hebben we kunnen afleiden dat de impact op het leven bovendien beperkt is."

Volgens Wils zullen we overigens ook geen grote of dramatische effecten op het klimaat of de biosfeer waarnemen. "Dat was al niet het geval bij vorige ompolingen of andere magnetische excursies waarbij er een significante verandering van oriëntatie plaatsvond." 

"Het klimaat tijdens die periodes is al uitvoerig bestudeerd, bijvoorbeeld op basis van boringen uit de ijskappen in groenland of Antarctica. Daarin zien we eigenlijk quasi geen veranderingen die samenlopen met de beweging of ompoling van het magnetisch veld. Er is dus ook geen enkele reden om aan te nemen dat dit nu wel het geval zou zijn. Veranderingen in het magneetveld lijken nauwelijks tot geen effect te hebben op het klimaat." Huidige klimaatveranderingen zijn bovendien evenmin een voorteken van een nakende ompoling, zegt Wils.

Het magneetveld van de aarde beschermt ons wel tegen kosmische straling (dat zijn hoogenergetische deeltjes afkomstig uit de ruimte), zoals onder andere zonnewinden. Dat is een stroom van geladen deeltjes afkomstig van de zon. "Als het veld zwakker wordt, dan kan de kosmische straling feller zijn", vertelt geoloog Manuel Sintubin (KU Leuven). "Mogelijk kan dit een beetje impact hebben op het klimaat, maar zeker niet in die aard dat de huidige klimaatopwarming daarmee te maken zou hebben."

"Met het klimaat heeft dit fenomeen immers zo goed als niets te maken", voegt Sintubin toe. "Het verhaal van het magnetisme speelt zich af in de vloeibare buitenkern. Dat is een ander verhaal dan dat van het klimaat, dat vooral een gevolg is van de interactie tussen biosfeer, atmosfeer en kosmische context."

Wils geeft aan dat recente studies op zoek gaan naar een verband tussen klimaatveranderingen uit het verleden en veranderingen in het magnetisch veld, maar een oorzakelijk verband is vooralsnog niet aangetoond. Hoe dan ook is de impact beperkt. "Het heeft zeker niets te maken met de manier waarop we vandaag klimaatverandering zien. Er zijn geen bewijzen die een link aantonen tussen de huidige klimaatverandering en het magnetische veld van de aarde. Niet als oorzaak en niet als gevolg."

NASA publiceerde naar aanleiding van de theorie van Adam en Eva ook al een bericht op zijn website. Daarin verklaart het dat fossielen van planten en dieren uit de periode van de laatste ompoling geen grote veranderingen laten zien. "De fossielen tonen niets opmerkelijks, zoals grote uitstervingen of doemscenario’s."