Deadline graandeal verlopen: Rusland verlengt niet, Kiev wil ook zónder Moskou verder

Het is nog niet duidelijk hoe de situatie er de komende tijd uit zal zien. Het laatste graanschip dat onder de graandeal opereerde, vertrok zondag uit Oekraïne. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky hoopt met Turkije en de Verenigde Naties, die betrokken waren bij de totstandkoming en de uitvoering van de afspraken, de deal voort te zetten zonder Rusland. Volgens Zelensky heeft VN-chef Antonio Guterres toegezegd samen te werken.

Moskou wil pas terugkomen op de deal, als haar eisen worden ingewilligd, klinkt het. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken heeft de Russische houding “onacceptabel” genoemd. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky spreekt maandagavond van “chantage”. Hij wil desnoods zónder Rusland verder met het akkoord.

Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov kondigde het nieuws aan in een vergadering met verslaggevers. Rusland liet ook al officieel weten aan Turkije, Oekraïne en de Verenigde Naties dat het tegen een verlenging van de overeenkomst was. Het land is pas bereid om terug te komen op de graandeal, nadat de eisen van Rusland voldaan zijn, aldus Peskov.

Het land wil vooral dat het Westen sancties intrekt die de export voor graan en kunstmest door Rusland zouden verhinderen. Volgens Washington is de klacht niet terecht, omdat de export van Russisch graan niet is gekrompen, maar juist in omvang toeneemt. Oekraïne en Rusland zijn twee van de grootste graanexporteurs ter wereld.

De Russische voedselexporteurs zijn zelf geen onderdeel van westerse sancties, maar ervaren de strafmaatregelen als handelsobstakels. Doordat Russische banken bijvoorbeeld niet meer zijn aangesloten op het internationale SWIFT-betalingssysteem zou het voor agrarische bedrijven moeilijker zijn om handel te drijven. Volgens persbureau Reuters overweegt de Europese Unie daarom om de Rosselkhozbank (de Agricultuurbank) wel weer toe te laten tot SWIFT.

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan zei eerder deze week nog dat de Russische president Poetin wel akkoord was met een verlenging van de deal, en is daar nog steeds van overtuigd. Het Kremlin wilde dat toen echter niet bevestigen. Poetin zei zaterdag ook dat zijn eisen inzake het akkoord niet werden gerespecteerd.

De nieuwste Oekraïense aanval op de Krimbrug, die de bezette Krim verbindt met het vasteland van Rusland, heeft de beslissing niet beïnvloed, aldus Peskov nog. “Dit zijn absoluut ongerelateerde gebeurtenissen”, zei hij. “Zelfs vóór deze terroristische aanval werd het standpunt al door president Poetin bekendgemaakt.”

De graanovereenkomst die afgelopen zomer tussen Rusland en Oekraïne tot stand kwam na bemiddeling door Turkije en de VN, werd tot nu toe drie keer verlengd. De VN hoopte erop dat dat opnieuw zou gebeuren voor die vandaag om 23 uur afloopt.

Volgens persagentschap Bloomberg werd in een jaar tijd meer dan 32 miljoen ton Oekraïens graan verscheept, wat geleid heeft tot een daling van de prijzen die door de oorlog tot recordhoogtes waren gestegen. In juli werd echter nog slechts 250.000 ton vervoerd, nadat nieuwe schepen die de deal wilden vervoegen werden geblokkeerd.

De westerse bondgenoten van Oekraïne zijn niet te spreken over de beslissing van Rusland om het akkoord stop te zetten.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken heeft de Russische terugtrekking uit de graandeal “onacceptabel” genoemd. Volgens de Amerikaanse minister zal deze beslissing de voedselprijzen de hoogte injagen.

De keuze van Moskou “om voeding in te zetten als wapen zal de levering van voedsel aan plaatsen die het hard nodig hebben bemoeilijken en tot hogere prijzen leiden”, aldus Blinken.

Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft het over een “cynische beslissing” die ze met klem veroordeelt. Ze beklemtoont dat de Europese Unie zich zal blijven inspannen om graan en andere landbouwproducten uit Oekraïne naar de wereldmarkt te brengen.

De Europese Raadsvoorzitter Charles Michel wees erop het akkoord al die tijd ten goede is gekomen aan miljoenen mensen. “Ik betreur de aankondiging van Rusland. Dit zal de voedselveiligheid en de toegang tot graan en meststoffen voor mensen over de hele wereld in gevaar brengen.”

Eerder had Duitsland al een oproep gelanceerd om de verlenging van het akkoord mogelijk te maken. “De armsten van de planeet mogen niet de gevolgen van dit conflict dragen”, verklaarde adjunct-woordvoerster Christiane Hoffman. Berlijn wil dat het graanakkoord niet telkens voor een bepaalde duur wordt verlengd en bepleit een akkoord voor de langere termijn.

De Britse regering noemde de Russische beslissing “zeer ontgoochelend”. “Indien Rusland het akkoord niet wil hernieuwen, ontzegt het miljoenen mensen essentiële toegang tot graan”, zo stelde een woordvoerder van premier Rishi Sunak. Hij beklemtoonde dat de onderhandelingen voortgezet worden.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft vandaag gezegd dat Oekraïne zijn graan wil blijven uitvoeren via de Zwarte Zee, ondanks dat Rusland zich heeft teruggetrokken uit de graandeal. Dat kan, mits de leveringen worden beschermd tegen “Russische waanzinigheid”. Volgens hem is het dé uitgelezen kans om de wereld te laten zien dat “chantage niet mag bepalen wie er voldoende eten op tafel krijgt”.

Of de graandeal in extremis toch niet wordt verlengd, moet nog worden bezien, maar Oekraïne is hoe dan ook bereid zijn graan te blijven exporteren. Zelensky heeft daartoe brieven gestuurd naar de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan en secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres. Dat meldde hij maandagavond in zijn dagelijkse videotoespraak.

Aan de Britse openbare omroep BBC zei de voorzitter van de Ukrainian Grain Association dat zijn leden alternatieve routes voor de uitvoer van graan hebben geïdentificeerd, onder meer via de rivier Donau. Maar dit traject is minder efficiënt, waardoor de hoeveelheid graan die kan worden geëxporteerd zou dalen, terwijl de logistieke kosten zouden stijgen.

Honderden miljoenen gewone burgers zullen de prijs betalen voor het feit dat Rusland het internationaal akkoord voor de export van Oekraïens graan heeft opgeblazen. Dat heeft VN-secretaris-generaal Antonio Guterres vandaag gezegd.

“Honderden miljoenen mensen hebben te maken met honger, terwijl consumenten worden geconfronteerd met een mondiale crisis van de levensduurte. Zij zullen de prijs betalen”, zei Guterres tegen journalisten. Hij vreest dat de beslissing van Rusland “een klap zal toebrengen aan mensen in nood, overal in de wereld”.