Beste politici, doe die Sinterklaasbaard af en neem de kiezer ernstig

Laten we na deze heftige week in de Wetstraat eens een baldadige suggestie in de groep gooien: stuur politicologen en marketeers wandelen en laat de psychologen aanrukken. Dan raken we misschien bevrijd van een aantal hardnekkige overtuigingen die wellicht fatale misverstanden zijn. Over Vlaams Belang, bijvoorbeeld: dat die partij ‘antipolitieke’ en ‘foertstemmen’ aantrekt. Klopt niet: weinig partijen hebben zulke loyale en overtuigde kiezers – die buurman met de brede glimlach op weg naar de stembus volgend jaar, dat is wellicht de Vlaams Belanger die uit volle borst aan politiek doet. Jawel. Toch zult u dat van die foertstemmen en die antipolitiek nog vaak moeten horen en lezen. Niet dat er iets mis is met ‘foert’ zeggen, overigens: het is de kern van ons systeem. Democratie is uitgevonden om burgers de gelegenheid te geven om ‘foert’ of ‘applaus’ te roepen.

Een andere misvatting die misschien eens door de papierversnipperaar mag, is die van de achterban dan wel doelgroep die door deze of gene partij moet worden bediend. Helemaal onwaar zal dat natuurlijk niet zijn, maar dat idee heeft geleid tot een perverse dynamiek: die van de politicus die gelooft dat stemmen als het ware te koop zijn, door doelgroep X of Y geld te geven of financieel uit de wind te zetten als de begroting wordt opgemaakt. Zo ontstaat het idee van de politicus als Sinterklaas die cadeautjes in de schoorsteen schuift. En dat idee kán niet kloppen, kunnen we met stellige zekerheid poneren.

Het bewijs heet Vivaldi. Als de kiezer te koop was met geld, dan zou onze federale regering binnen zijn en scoort ze in 2024 een nooit geziene overwinning. Ze heeft niet alleen tijdens de pandemie – zeer noodzakelijk – geld uitgedeeld, ze heeft ook iedereen honderden euro gegeven om de energiefactuur te verlichten. Dat was voor velen overbodig, zeker voor wie ook zonder die steun het zwembad kon blijven verwarmen zonder een boterham minder te eten. Via de loonindexering zijn sommige kiezers ook beduidend rijker geworden – lees: is hun koopkracht gestegen. Als de kiezer met de portemonnee stemt, dan zou ze Vivaldi daarvoor enthousiast belonen. Toch weet iedereen dat het waarschijnlijk zo niet zal lopen. Al het geld dat Vivaldi in onze schoen heeft gedropt, zal een nederlaag niet voorkomen.

Dat is wat marketeers ook niet begrijpen. Het is met politiek zoals met de liefde. Wie een begeerde m/v/x achternaholt met de tong op de schoenen en elke dag een nieuw cadeau, vangt wellicht bot. Zo is dat ook met electorale behaagzucht: werkt vaak niet. Beter is het om een goed aanbod te doen en zo aan te trekken wat je verlangt. Een lief. Kiezers.

Moreel kompas

Wie de klassieke politieke logica en de bijbehorende marketing even terzijde schuift, zou vaker te rade kunnen gaan bij sociaal psychologen die de politiek bestuderen – in de VS zijn dat bijvoorbeeld auteurs zoals Jonathan Haidt en Drew Westen. Rechts kent hun werk beter dan links. Zo weet rechts alláng dat mensen niet met hun portemonnee stemmen. In Amerika staat dat bekend als het ‘mysterie van Kansas’, waar veel arbeiders Republikeins stemmen, hoewel dat economisch gesproken in hun nadeel is. Maar ze doen dat omdat ze het conservatieve waarde­patroon hoog in het vaandel voeren. Ze stemmen niet met hun portemonnee, maar met hun moreel kompas – met hun morele smaakpapillen, zou Haidt zeggen. Daarom vecht rechts graag cultuuroorlogen uit, over identiteit, woke, normen en waarden. Rechts speelt soms Sinterklaas, maar verdedigt vooral Zwarte Piet.

Het is wat kort door de bocht want het politieke landschap ligt er veel complexer bij, maar toch: dat heeft links – ook links-liberaal – dus nog altijd niet begrepen. Een mooi voorbeeld daarvan is de overtuiging bij heel wat linkse politici en intellectuelen dat een regering die harde ingrepen doet, daarvoor zal worden afgestraft. Onder het motto: je mag de mensen geen pijn doen, geen financiële pijn vooral. Dat ligt aan de basis van de politieke oneliner, ooit gelanceerd door socialist Bruno Tobback: “Bijna elke politicus weet wat hij moet doen om het klimaatprobleem aan te pakken. Er is alleen geen enkele politicus die weet hoe hij daarna nog verkozen moet raken.”

Tobback vergiste zich twee keer. Het is niet waar dat elke politicus weet wat moet gebeuren om het klimaatprobleem aan te pakken – een ecologist ziet dat heel anders dan een eco­modernist. De tweede vergissing van Tobback geldt ook voor andere dossiers: een politicus die doet wat moet, kan zeker worden beloond, ook als de modale burger wat pijn heeft geleden. Een voorbeeld uit de recente geschiedenis: wijlen Jean-Luc Dehaene, die beloond werd voor een forse sanering. Wie de oneliner van Tobback gelooft, onderschat de kiezer. Het grenst bijna aan minachting: ‘wij’ weten wat er moet gebeuren, maar ‘de mensen’ zullen dat niet pikken. Met zulke overtuigingen verheffen intellectuelen zich boven het ‘klootjesvolk’. Foei. Gij zult in een democratie de kiezer niet minachten!

Rechtvaardigheid

Uiteraard speelt onze portemonnee óók een rol. De ziel van de kiezer is een complexe plek waar verschillende gevoelens, redeneringen en inschattingen om voorrang vechten. Maar de kiezer is geen wandelende rekenmachine die calculerend tot oordelen komt. Daarom was die nettocalculator van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) – u kon ermee berekenen hoeveel u meer zou overhouden na zijn hervorming – ook zo’n dubbele fout. Eén: niemand komt na zo’n berekening tot het inzicht dat zij nu voor Van Peteghem moet stemmen. En twee: nu staat Van Peteghem daar, zonder hervorming, zonder netto extraatje. Sinterklaas komt dit jaar niet. En volgend jaar ook niet.

Voor Vlaamse partijen is het handig dat ze het fiscale fiasco – geen zwaar fiasco, want de afwerking stond niet in het regeerakkoord, maar toch – op de schermutselingen tussen PS en MR kunnen steken. Niettemin loont het de moeite om alvast eens na te denken hoe je zo’n hervorming beter kunt verdedigen. Uiteraard kan er politieke strijd zijn over een taxshift, waarbij lasten verschuiven. Maar het plan van Van Peteghem kun je verdedigen op grond van logica en rechtvaardigheid. Veel fiscalisten en economen zullen dat bevestigen. De ene moet een hele maand snoeihard werken voor 4.000 euro bruto en moet meer dan de helft aan de staat geven. De andere kan een hele maand in de sofa blijven liggen omdat zij 4.000 euro huurinkomsten heeft dankzij het geërfde familiepatrimonium, en hoeft bijna niets aan de staat te geven. Zelfs MR-baas Georges-Louis Bouchez wéét dat dat niet juist is – terzijde: als Bouchez wil dat de staat bespaart, en dat we geen taxshift maar een tax cut nodig hebben, dan had hij moeten protesteren tegen die universele energiesteun.

Laat het in elk geval een kalmeringspil zijn voor overspannen liberalen, en een troost voor de linkerkant – voor progressieve politici, zeg maar. Eerst een taxshift en daarna orde op zaken stellen op het vlak van overheidsfinanciën: dat verhaal is te verkopen. Zoals de conservatieve kiezers aanslaan op autoriteit, loyauteit en traditie, zo houden de morele smaakpapillen van progressieve kiezers van eerlijkheid en rechtvaardigheid. Als een groot verhaal klopt, zal de kiezer haar persoonlijke balans niet tot twee cijfers na de komma berekenen. Zij zal het ongetwijfeld appreciëren dat de toekomst van onze welvaartsstaat wordt verzekerd.

Zo aan de rand van de afgrond lijkt dat in de aanloop naar 2024 toch het proberen waard voor de klassieke partijen. Doe die Sinterklaasbaard af en neem de kiezer ernstig.