Gelijkspel tussen linkse en rechtse blok bij Spaanse verkiezingen: Catalaanse afsplitsingspartij ruikt kans

De conservatieven scoren slechter dan de exitpolls voorspelden en halen 136 zetels (+47), de socialisten halen er 122 (+2). Exitpolls gaven aan dat de Partido Popular (PP) van oppositieleider Alberto Núñez Feijóo, de grootste partij zou worden. En dat gebeurde ook, zij het met minder zetels dan vooraf verwacht. De gedroomde regering van premierskandidaat Alberto Núñez Feijóo lijkt dus niet zo logisch als de peilingen vooraf weergaven.

Zelfs met de steun van het extreemrechtse Vox – die ver terugvalt van 52 naar 33 zetels – of het radicaal-linkse SUMAR (31) slaagt noch de PP noch de PSOE erin om een absolute meerderheid te behalen, die op 176 zetels ligt. Dat betekent dat de kleine partijen de sleutel tot de macht in handen hebben en die hebben al aangekondigd dat ze hun huid duur zullen verkopen.

Een kandidaat kan tot premier worden gekozen als hij meer stemmen voor dan tegen heeft – er zijn altijd partijen die zich van het stemmen voor een premier onthouden. Gezien de verhoudingen in het parlement, heeft de PP alleen de steun van Vox, terwijl Sánchez kan rekenen op de regionale Catalaanse en Baskische partijen die zijn minderheidsregering de afgelopen vier jaar hebben gesteund. Daarmee zou hij eenvoudig herkozen kunnen worden.

Premier Sánchez, die er met zijn partij twee zetels op vooruit gaat, heeft de overwinning voor links reeds opgeëist. “Het terugkijkende blok, dat alle vooruitgang die we de afgelopen vier jaar hebben geboekt wilde tenietdoen, heeft gefaald”, zei een opgetogen Sánchez tegen supporters.

In een toespraak voor zijn aanhang zei Núñez Feijóo ook dat hij met zijn PP het initiatief opeist om een regering te vormen.

Junts, de Catalaanse partij van Carles Puigdemont, ruikt een kans op onafhankelijkheid na de Spaanse verkiezingen van zondag. De afscheidingspartij zal proberen gebruik te maken van de “kans” die de uitslag van de verkiezingen biedt om Catalaanse onafhankelijkheid te bewerkstelligen, zei Junts-topman Jordi Turull.

Hij eist een referendum en een amnestie van, in zijn ogen, politiek vervolgde separatisten in de welvarende regio met de hoofdstad Barcelona. Het gaat dan onder andere om Puigdemont, de voormalige president van Catalonië, die momenteel noodgedwongen in België verblijft.

De PP had gehoopt in zijn eentje de meerderheid van 176 zetels te behalen om de radicalen van Vox niet nodig te hebben bij het vormen van een regering, maar komt daar dus lang niet in de buurt. PP vertrouwde erop de grote zege in de regionale en lokale verkiezingen van eind mei uit te bouwen; in verschillende regioparlementen en gemeenteraden hebben PP en Vox elkaar gevonden om de PSOE daar de macht te ontnemen.

In die plaatsen lukt het Vox om zijn uiterst conservatieve gedachtegoed door te voeren. Zo heeft het regenboogvlaggen van officiële gebouwen laten weghalen omdat de partij slechts gelooft in het traditionele gezin van man, vrouw en kinderen. Als progressief beschouwde theaterstukken en evenementen zijn geschrapt, net als al bestaande fietspaden, en het stierenvechten wordt weer toegestaan in steden waar dat verboden was.

Die macht blijkt toch een flink deel van de Spaanse kiezers te hebben afgeschrikt. Vox verliest een derde van zijn zetels, en de PP groeit niet zo veel als verwacht. Premier Sánchez, die over de laatste vier jaar goede economische resultaten kon presenteren (de laagste werkloosheid ooit, verhoging van de pensioenen en het minimumsalaris), waarschuwde in zijn campagne voor het gevaar van een extreem conservatieve regering. “Wilt u maandag in 2023 wakker worden of in 1973?”, vroeg hij de kiezers – in 1973 bestond de dictatuur van generaal Franco nog.

De socialisten van Sánchez boekten vooral een enorme winst in Catalonië, ten koste van de regionale partijen die voor de onafhankelijkheid zijn. Die regio werd door de leider van Vox, Santiago Abascal, bedreigd met ‘meer spanningen dan ooit’. Hij zou, als Vox in de regering zou komen, afrekenen met die hang naar onafhankelijkheid. Met de keus voor de socialisten, lijken de Catalanen vooral strategisch te hebben gestemd.

Volgens waarnemers krijgt Spanje waarschijnlijk te maken met wekenlange coalitieonderhandelingen, die zelfs kunnen uitmonden in een zogenaamde bloqueo. Die politieke impasse kwam al voor na de verkiezingen van 2015 en 2019. Beide keren moesten kiezers voor een tweede keer hun stem uitbrengen om de blokkade te doorbreken.

Premier Sánchez besloot de verkiezingen, die gepland stonden voor eind dit jaar, naar voren te halen na het onverwachte verlies van zijn PSOE en andere linkse partijen bij regionale en lokale verkiezingen eind mei.