Hoe China heimelijk Rusland steunt in de oorlog tegen Oekraïne: ‘Peking gaat zover als het kan gaan’

Het is een terugkerend onderwerp: in hoeverre steunt China Rusland bij de oorlogsvoering in Oekraïne? China presenteert zich vanaf het begin als onpartijdige speler in het conflict, maar inmiddels komt het land met die positie niet helemaal meer weg.

“China stuurt in het geheim genoeg materiaal naar Rusland om een leger uit te rusten”, kopt Politico maandag. Het gaat om allerlei vormen van militair bruikbare uitrusting, zoals kogelwerende vesten en helmen, drones en onderdelen. De nieuwsorganisatie rapporteert over een Chinese fabrikant die inmiddels heel wat Russische soldaten van een militaire uitrusting heeft voorzien. En drones, ook die kunnen worden gebruikt op het strijdtoneel.

Alleen: het materieel dat China levert kan ook ingezet worden voor burgerdoeleinden, en maakt het daarom moeilijk om te brandmerken als militaire steun aan Rusland. Dual-use export, heet dit.

“Voor de Europese Unie en de Verenigde Staten is de rode lijn dat China geen militaire onderdelen mag leveren, zoals tanks, machinegeweren en munitie”, zegt Tom Simoens, militair historicus aan de Koninklijke Militaire School. Er zullen dan zeker sancties volgen, iets waar Peking huiverig voor is. Voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie herhaalde dit nogmaals tijdens haar bezoek in april aan de Chinese president Xi Jinping. “Lever geen wapens aan Rusland”, sprak ze toen tijdens een persconferentie.

China schuurt alleen wel voortdurend tegen die rode lijn aan. “China gaat zover als het kan gaan”, zegt China-expert Frans-Paul van der Putten, verbonden aan het Clingendael Instituut. Hoewel berichten over militaire steun van China aan Rusland dit jaar opspelen, zegt hij dat de steun redelijk stabiel is. “De Chinese regering is een essentiële partner voor Rusland. Dat gaat niet over wapens, maar wel over economische en diplomatieke betrekkingen. China helpt Rusland de klappen op te vangen van de oorlog en westerse sancties, en voorkomt dat Rusland geïsoleerd raakt op wereldtoneel.”

De basis van deze samenwerking is volgens hem drieledig: ze delen een gemeenschappelijke vijand (de VS), ze zijn buren, en ze zijn elkaars handelspartner. “China importeert al decennia olie, gas en wapens uit Rusland, en Rusland importeert consumentenproducten uit China. Rusland en China zitten aan elkaar vast, letterlijk.”

Gatenkaas

Oekraïne gaf dit jaar aan dat ze steeds meer Chinese onderdelen vinden in wapens en munitie van het Russische leger. Maar er zijn ook westerse onderdelen te vinden in dit materiaal, stelt Simoens. “Dat zijn gaten in de sancties. Het Westen probeert ze te dichten, maar het zou hypocriet zijn om China daarover verwijten te maken. Zolang er geen bewijs is dat China actief probeert te helpen in het faciliteren van gaten in de kaas kun je daar weinig aan doen.”

In april berichtte The Washington Post dat China in het geheim een deal sloot met Rusland om wapens te verschaffen die gebruikt kunnen worden in Oekraïne. Deze informatie haalde de krant uit gelekte Amerikaanse regeringsdocumenten. De wapenleveringen zouden vermomd worden als civiele middelen. Peking heeft altijd met klem ontkend dat het wapens stuurt naar Rusland, en ook dat ze van plan is dat te doen. “De Chinese regering weet heel goed dat het voor Europa en de VS een groot verschil zou uitmaken of ze wel of geen significante militaire steun aan Rusland zouden verlenen”, stelt van der Putten.

Maar is steun niet steun, in welke vorm ook? Het verschil zit – naast het feit dat de Chinese leveringen aan Rusland ook voor burgerdoeleinden ingezet kunnen worden – vooral in het feit dat dit om steun gaat die nog niet eerder gegeven is. Oftewel: daar valt nog iets te halen, of te voorkomen. “Wapens zijn iets wat China nu niet doet, en dan ineens wel zou doen. Dat is anders dan economische betrekkingen onderhouden met Rusland, wat China al deed voor de oorlog uitbrak, waaronder het leveren van onderdelen en materiaal”, analyseert de China-expert.

China is sinds het uitbreken van de oorlog met een evenwichtsoefening bezig. Op 24 februari, de eerste verjaardag van het conflict tussen Rusland en Oekraïne, kwam China met een twaalfpuntenplan om een einde aan de oorlog te maken. Daar stond van alles in waar de EU het niet mee eens was, zoals de oproep van China om eenzijdige sancties te stoppen. Maar bovenaan het document pronkte de stelling: respecteer de soevereiniteit van alle landen. Duidelijke kritiek op Rusland. Ook erkende China in mei dat er in Oekraïne sprake is Russische agressie, een term die ze eerder niet wilden gebruiken.

Het land helt wel meer naar Rusland dan naar sympathie voor Oekraïne, zegt Tom Simoens. “Maar die verdeling is 60/40, en geen 80/20.” Het land heeft zo een onafhankelijke positie voor zichzelf gecreëerd in de oorlog. “Ze doen niets wat schadelijk is voor Rusland, maar ook niets meer dan dat”, voegt van der Putten toe.

Pragmatische aanpak

Kiev heeft steun vanuit China niet volledig afgeschreven, iets wat moeilijk te verkopen is in het land zelf. President Volodymyr Zelensky kiest voor een pragmatische aanpak. Zo zijn er op dit moment gesprekken om de wederzijdse handel te intensiveren. “Oekraïne had altijd nauwe betrekkingen met China, het land is hun grootste handelspartner en belangrijke klant voor Oekraïense wapens”, legt Van der Putten uit. “Maar als China moet kiezen, is de relatie met Rusland belangrijker dan die met Oekraïne, en Oekraïne weet dat. Maar het land hoopt ook dat China druk kan zetten op Rusland.”

Intussen ziet de EU nog altijd het liefst dat China de illegale invasie veroordeelt. Niet realistisch, stellen zowel Van der Putten als Simoens. “China heeft dat sinds het uitbreken van de oorlog niet gedaan, en ze hadden genoeg gelegenheden om het geweer van schouder te veranderen”, zegt de militair historicus. “We kunnen China niet dwingen iets anders te doen, maar hen hopelijk wel overtuigen Rusland niet militair te steunen.”

De EU kan zich beter richten op haalbare doelen, zegt Frans-Paul van der Putten. “China onder druk zetten dat ze geen wapens leveren is haalbaar. Maar de hele tijd verwachten dat China dingen doet die ze toch niet doen, zoals zich duidelijker uitspreken, is onrealistisch.”