Waarom Rusland zee- en rivierhavens viseert: Poetin wil niet dat Oekraïne nog langer graan exporteert, met of zonder graanakkoord

Een week geleden kondigde Rusland aan dat het zich voorlopig terugtrekt uit het graanakkoord met Oekraïne, dat door bemiddeling van Turkije en de Verenigde Naties tot stand kwam. Door dat akkoord kon Oekraïne, ondanks de oorlog, graan exporteren vanuit de havens aan de Zwarte Zee. Die liggen bijna allemaal in gebied dat gecontroleerd wordt door Rusland.

De Verenigde Naties en Turkije hopen dat het akkoord alsnog verlengd kan worden, maar van nieuwe onderhandelingen is nog geen sprake. Oekraïne van zijn kant reageerde dat het ook zonder akkoord met Rusland zou proberen om graan te blijven exporteren. En net dat lijkt Rusland nu te willen voorkomen. 

Want de voorbije dagen werd niet alleen de zeehaven van Odessa onder vuur genomen, een belangrijke haven voor de export van Oekraïens graan. Rusland richtte zijn vizier ook op de Donauhavens. In de nacht van zondag op maandag werd onder meer de rivierhaven in de stad Reni aangevallen. Daarbij werd een opslagplaats voor graan geraakt.

De Donauhavens zijn een alternatief voor de zeehavens. Ze nemen ongeveer de helft van de graanexport voor hun rekening. Die wordt dan via de Donau naar Europa geëxporteerd, in plaats van via de Zwarte Zee. Reni ligt bovendien vlak bij de grens met Roemenië, een NAVO-lidstaat. Die haven aanvallen, is dus een riskante onderneming.

Rusland deed het toch en met een duidelijk doel. "Wat in Odessa gebeurt, is denk ik duidelijk een poging van Rusland om Oekraïne de mogelijkheid te ontnemen om nog verder graan te exporteren", zegt VRT NWS-journalist en Ruslandkenner Jan Balliauw in "Terzake". "Met die aanvallen wordt dat zo goed als onmogelijk."

"En van die Donauhavens dacht men dat ze veilig waren, omdat ze zo dicht bij Roemenië lagen, maar Rusland heeft die toch aangevallen. En je ziet dat het meteen effect heeft gehad, want er zijn waarschijnlijk toch heel wat schepen voor anker gegaan om te zien of er nog meerdere Russische aanvallen zouden komen en ook of de verzekeringspremies niet de hoogte in zouden gaan."

Die Russische tactiek leidt meteen ook tot meer ongerustheid dan pakweg een week geleden. "Onmiddellijk na de opzegging van het graanakkoord stegen de graanprijzen niet echt", zegt Balliauw, "maar Rusland heeft dan gezegd dat ook commerciële scheepvaart een doelwit zou kunnen worden, heeft dus haveninfrastructuur in Odessa gebombardeerd en nu is er ook een groot vraagteken of die Donauhavens nog gebruikt kunnen worden. En dat heeft de graanprijs gevoelig doen stijgen".

Of er op korte termijn nog toekomst zit in de Oekraïense graanexport, is niet duidelijk. Vandaag werd bekendgemaakt dat Poetin wellicht over enkele weken een bezoek zal brengen aan Turkije. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan speelde een belangrijke rol in het tot stand komen van het graanakoord. "Dan zal dat vermoedelijk wel een heel belangrijk discussiepunt worden", zegt Balliauw.

De vraag is of Erdogan Poetin nog kan overtuigen om opnieuw in het graanakkoord te stappen. Gisteren liet Poetin alvast weten dat zijn land nu zelf graan wil leveren aan Afrika, nu het graanakkoord voorlopig niet meer is verlengd. "Ik wil de zekerheid geven dat ons land in staat is om het Oekraïense graan te vervangen", liet hij in een persbericht weten. "Vooral omdat we dit jaar een recordoogst verwachten."