Lof voor jury vs. diepe ontgoocheling: zo reageren slachtoffers en beschuldigden na uitspraak in terreurproces

Sanne De Clerck, advocate van enkele slachtoffers en nabestaanden, heeft veel respect voor het werk van de jury op het proces. "We moeten ons ervan bewust zijn dat hun inspanning hors catégorie was. Ze hebben al die maanden het proces zeer aandachtig gevolgd, om dan daarna een kleine drie weken zich dag in dag uit over dat dossier te buigen en eigenlijk een zeer genuanceerd en gemotiveerd arrest af te leveren."

De Clerck merkt ook dat er een zeer serene sfeer in de zaal hing, na enige verwarring in het begin, toen de antwoorden op de schuldvragen voor velen veel te snel werden voorgelezen. Maar de motivering van de jury nadien maakte veel goed. "Dan merk je dat de slachtoffers beslissingen begrijpen. Eigenlijk is de algemene consensus bij de burgerlijke partijen dat iedereen zich daarin kan vinden. Dan heb je een goed arrest afgeleverd."

Bovendien is het aantal dodelijke slachtoffers bijgesteld van 32 naar 35. Onder meer Shanti De Corte, die euthanasie kreeg wegens psychisch lijden, nadat ze getuige was geweest van de aanslag op Zaventem en in een zware depressie was beland. "Ik ben blij dat ze op die manier psychisch lijden erkennen. Dat is belangrijk. De familie hoopt dat dit zo ook een erkenning is voor andere slachtoffers."

De Clerck heeft vertrouwen in de straf die de veroordeelden zal worden opgelegd. Daarover volgt uitsluitsel in september. "In augustus moeten we allemaal een beetje op adem komen. Maar de echte afsluiting zal er pas zijn als die straffen ook echt worden uitgesproken."

Philippe Vansteenkiste van slachtoffervereniging V-Europe toont zijn waardering voor het harde werk van de jury. "Zij hebben fenomenaal werk geleverd en alles grondig onderbouwd in het arrest. Dit is een belangrijke stap om dit hoofdstuk te kunnen afronden."

Ook de advocaten van V-Europe zijn tevreden over het werk van het gerecht en de jury. "Dit was een zeer goed gemotiveerd arrest, dat een duidelijk verschil maakt tussen de beschuldigden", zegt meester Masset. "Als burgerlijke partijen zijn we tevreden dat is vast komen te staan dat deze aanslagen het werk waren van een terreurcel die werkte in het verlengde van de aanslagen in Parijs. In Brussel heeft die door omstandigheden misschien overhaast gehandeld maar wat hier gebeurd is, maakte deel uit van dezelfde, verbijsterende, dodelijke logica." 

"De vrijspraken van Ayari en Bayingana Muhirwa voor terroristische moorden kunnen misschien verbazen," gaat de advocaat verder, "maar de motivering was zeer gedetailleerd, op basis van feitelijke elementen in het dossier. De jury heeft zich daarbij ook laten leiden door de redelijke twijfel, die steeds in het voordeel van de beschuldigde moet gelden."

Voor het proces was er her en der twijfel gerezen over de vraag of een lekenjury een dergelijk lang en zwaar proces wel zou aankunnen, maar voor meester Masset heeft deze jury alvast bewezen dat die twijfels onterecht waren: "Het was ook voor hen een menselijk en psychologisch zware beproeving, en ook zij zullen hier niet ongeschonden uitkomen, maar het is goed dat we met de huidige wetgeving dit dossier tot een goed einde hebben kunnen brengen. De jury, ook de reservejuryleden, heeft zich van bij het begin zeer aandachtig getoond, en dat heeft geleid tot een ernstig, gemotiveerd, goed onderbouwd oordeel."

"Iedereen die ik rondom mij hoor, lijkt tevreden over het verdict", reageert de overlevende van de aanslag op Zaventem Pierre-Yves Desaive. "Ondanks de moeilijkheden heeft gerechtigheid op een serene manier kunnen geschieden. Ik denk dat de beslissingen over de schuld goed reflecteren wat we tijdens het proces hebben gehoord."

Hij zegt ook niet verrast te zijn dat Ibrahim Farisi werd vrijgesproken, aangezien het openbaar ministerie zijn vrijspraak had gevraagd. "Voor Smail Farisi was het wel een beetje een verrassing, maar ook interessant. Ik wil benadrukken dat wij als burgerlijke partijen geen mensen achter de tralies willen steken voor ons plezier", zegt hij. "Hij heeft al in voorhechtenis gezeten. Zijn vrijspraak reflecteert de vraag welk nut een gevangenisstraf voor hem zou hebben. Zijn betrokkenheid werd aangetoond, alle motiveringen zijn heel gedetailleerd. Ik denk dat dit een heel goede les in gerechtigheid is."

Desaive drukte ook zijn dankbaarheid uit tegenover de jury. "Zij hebben net als ons dit verhaal meegemaakt. We kunnen uiteraard zeggen dat ze gewoon hun burgerplicht hebben gedaan, maar geen enkele burger is klaar om dat te doen", zegt hij. Zo hebben zij niet alleen zeven maanden lang hun sociaal en professioneel leven onderbroken, maar hebben ze ook dingen gezien en gehoord die hen zwaar zullen raken. "Als ik hen een boodschap mag geven: ze hebben recht op psychologische hulp. Ze hebben hun plicht gedaan tegenover de maatschappij en nu is het aan de maatschappij om hen te helpen."

Ook Loes Deraedemaeker, die op 22 maart als politieagente aan het werk was in Zaventem, is opgelucht nu de schuld is uitgesproken. "Ik heb wel nog tijd nodig. Wat er uitgesproken is, daar kan ik me wel in vinden. Maar het moet nog binnenkomen. Het is veel." Met haar persoonlijk gaat het de laatste maanden beter - ze lijdt aan een posttraumatische stress-stoornis. "Ik voel dat het zijn plaats aan het krijgen is, al zal ik het nooit kunnen vergeten of afsluiten. 

Zij ziet de erkenning van de drie slachtoffers die na de aanslagen nog stierven als een van de belangrijkste dingen in het arrest. "Dat is een mooi teken van de jury, van de voorzitter. Ik hoop dat het wat troost mag brengen." Die erkenning van het psychisch lijden van de slachtoffers is voor haar "een goed teken". "Want psychische letsels zijn ook belangrijk." 

Vooral de veroordeling van Abdeslam vindt ze belangrijk. "Het is niet zo dat hij na de aanslagen in Parijs rustig in een woonkamer heeft zitten wachten op de politie. Hij wilde zijn werk in Europa afmaken, het is geen koorknaap. Hij treft evenveel schuld als Abrini en de rest."

Ze hoopt nu dat het "de laatste keer is dat ze de foto's van de daders in de kranten ziet". "Daar krijg ik telkens een onbehaaglijk gevoel van. In september mogen ze van mij de zwaarste straffen krijgen. Dat ze vergeten mogen worden."

Ook bij de moeder van Shanti De Corte - die gisteren erkend werd als 33e slachtoffer van de aanslagen - overheerst opluchting. "In de eerste plaats voor de erkenning van Shanti, maar ook voor de erkenning voor psychisch lijden in het algemeen. Shanti wilde daar geen taboe rond. Door zelf stukjes van het proces te volgen, en andere slachtoffers te ontmoeten, merk je dat er veel mensen in die situatie zitten. Ik heb veel beter begrepen hoe ernstig de gevolgen waren. Het is onzichtbaar, maar de impact wordt heel erg onderschat. En ergens was ik zo een stukje dichter bij Shanti."

"Shanti komt er niet meer terug, maar ze wilde altijd andere mensen helpen. Als we er op deze manier aandacht aan kunnen geven, is een stukje van de missie geslaagd. Dat is heel belangrijk voor alle slachtoffers die nu nog alle dagen vechten tegen de psychische gevolgen die er zijn."

Ook hier klinken opnieuw mooie woorden voor de jury: "Ik heb er veel vertrouwen in, ze hebben heel mooi werk geleverd."

Stanislas Eskenazi, de advocaat van Mohamed Abrini, is zelf niet verrast over de uitspraak, noch was zijn cliënt dat. "Er was geen twijfel over zijn schuld. Hij heeft de uitspraak in volle verantwoordelijkheid aanvaard." Abrini's advocaten hopen wel op een mildere straf omdat hij zijn bom niet heeft laten ontploffen, maar dat debat volgt in september.

De advocaten van Salah Abdeslam zijn "zeer, zeer, zeer teleurgesteld" door het arrest. "We zijn teleurgesteld dat ze niet naar onze redenering geluisterd hebben", zeggen ze na de afloop van de zitting. "De motivering die ons de redenen geeft voor dat verdict, stelt ons niet tevreden omdat er geen antwoord gegeven wordt op de argumenten die we hebben aangehaald tijdens de pleidooien."

"Als men niet tevreden is, kan men in beroep gaan, maar dat kan nu niet. We kunnen wel naar het Hof van Cassatie stappen als we vinden dat er juridische fouten in het arrest zitten. Dat gaan we eventueel bekijken."

Opvallend is dat Sofien Ayari is vrijgesproken voor terroristische moord en poging tot moord, terwijl Salah Abdeslam wel schuldig is over heel de lijn. Nochtans volgden de twee na Parijs hetzelfde parcours. "Er zijn factuele verschillen, hoewel ze in hetzelfde safehouse waren. Zo had Abdeslam brieven opgesteld, Ayari niet", reageert zijn advocate Laura Severin. Volgens haar is Ayari dan ook tevreden met het verdict.

De jury hield ook rekening met het feit dat Ayari altijd heeft verklaard liever terug te willen keren naar Syrië dan deel te nemen aan de aanslagen. Ook merkte de jury volgens Severin de oprechtheid van Ayari, ook tijdens zijn laatste woord. "Dat heeft veel mensen geraakt, zeker bij de burgerlijke partijen."

"Het is een verdict dat gerechtigheid brengt aan de slachtoffers en dat de geschiedenis kan ingaan, zodat de geschiedenis zich niet herhaalt", zo reageert Vincent Lurquin, advocaat van Hervé Bayingana Muhirwa, die Mohamed Abrini en Osama Krayem voor en na de aanslagen opving. Bayingana Muhirwa werd enkel schuldig bevonden aan deelname aan de activiteiten van een terreurgroep. Voor terroristische moord en poging tot moord werd hij vrijgesproken. 

Volgens Lurquin is het verdict bijzonder goed gemotiveerd. "Alle beschuldigden werden als individuen bekeken. Als we naar onze cliënt kijken zijn we zeer tevreden. Hij zit al zeven jaar in de cel en nu neemt men hem het etiket van moordenaar af. Dat is belangrijk", aldus de advocaat. Hij zei ook te hopen op een straf van maximaal zeven jaar voor Bayingana Muhirwa, waardoor hij geen extra celstraf meer zou moeten uitzitten. 

Tevredenheid en opluchting heerst er ook bij de twee beschuldigde broers Smail en Ibrahim Farisi, die volledig vrijgesproken werden op het proces. "Ik wil alle rechters bedanken om correct te hebben gehandeld, op een natuurlijk manier. Ze hebben de moed gehad en de ambitie om echt gerechtigheid te scheppen", zei Smail Farisi. Hij gaf ook aan dat de afgelopen jaren "moeilijk en gewelddadig" zijn geweest. Het proces was "onleefbaar en onrechtvaardig". 

En wat brengt de toekomst? "Dat is nog iets anders, ik leef nog in het leven", zei hij. "Misschien ga ik studeren aan de universiteit, me opleiden. Dat is de echte sleutel voor de toekomst, zonder opleiding ben je niets waard. Maar we weten nog niet wat er juist gaat gebeuren."

Ook Ibrahim Farisi heeft nog geen zekerheden over de toekomst. "Het is het einde van de Tour de France, we zijn uitgeput", zei hij. "We kunnen nu proberen om onszelf opnieuw op te bouwen. Ik zie mijn toekomst nog niet. Ik ben uitgeput, ik kan niet meer."

Federaal procureur Frédéric Van Leeuw stelt dat "een belangrijke bladzijde in de gerechtelijke geschiedenis van ons land" is geschreven. Op X, het vroegere Twitter, bedankt hij iedereen die daaraan heeft deelgenomen.

"Ik wens nu al dat degenen die zoveel geleden hebben met wat er gebeurd is, de steun en affectie blijven vinden die ze nodig hebben om hun leven weer op te bouwen", aldus nog Van Leeuw. "Ze zijn nooit uit mijn gedachten geweest sinds die verschrikkelijke 22/3."

Zijn gedachten gaan ook uit naar de juryleden. "Ze hebben een kolossale taak volbracht. Ik hoop dat iedereen zich bewust is van de omvang van hun offer en dat ze de nodige steun zullen krijgen."

Ook minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) heeft kort gereageerd op de uitspraak. "We kunnen stellen dat, ondanks de initiële twijfels over de haalbaarheid voor de volksjury van dit langdurig, complex en gruwelijk proces, het grootste ooit in ons land, en ondanks de procedurele moeilijkheden in het begin, het proces sereen is verlopen. De burgers van de volksjury waren daarin een drijvende kracht. De jury heeft recht gesproken. De leden van de jury hebben deze moeilijke taak de voorbije 8 maanden volbracht op een manier die het respect van ons allemaal afdwingt. Hun burgerzin strekt tot voorbeeld."

Ook hij hoopt dat het verloop van het proces en de uiteindelijke uitspraak over de schuld kunnen bijdragen aan het verwerkingsproces van de slachtoffers en de nabestaanden. "Voor hen hebben we steeds aandacht gehad. Onder meer met de webradio, waarmee slachtoffers wereldwijd vanuit de veilige omgeving van een eigen woning het proces vanop afstand konden volgen."