Europese Centrale Bank is een jaar de rente aan het verhogen: begint dat economische trucje nu eigenlijk al te werken?

Na de verhoging van vandaag staat de depositorente op 3,75 procent, het hoogste peil in 23 jaar (en meteen een evenaring van het hoogste peil ooit). Dat is een hemelsbreed verschil met een jaar geleden. Vóór 27 juli 2022 lag die depositorente jarenlang onder nul: banken moesten toen dus zelf betalen om geld te stallen bij de centrale banken. 

De 9 (!) renteverhogingen van het voorbije jaar hebben alles te maken met de taak van de ECB om de inflatie, de algemene stijging van het prijspeil, in de eurozone in toom te houden. En in de voorbije twee jaar heeft die inflatie, zoals bekend, stevig van jetje gegeven.

Dat was het gevolg van de snel stijgende energie- en grondstoffenprijzen tijdens de economische heropleving na de coronacrisis. Die evolutie kreeg nog extra opstoot na de Russische invasie in Oekraïne. De hoge energieprijzen hebben uiteindelijk ook de prijsverhoging van andere producten in gang gezet. Met name de hoge voedingsprijzen baren al enkele maanden zorgen. 

Het trucje dat de ECB kan toepassen - en dus nu al een jaar lang gebruikt - om die inflatie weer wat aan de leiband te leggen is dat van de renteverhoging. Een hogere rente maakt geld lenen duurder. Dat doet mensen wat meer sparen en minder consumeren, bedrijven zijn ook minder geneigd om geld te lenen om investeringen te doen. Zo vertraagt de economie en zou de inflatie weer kunnen temperen. Een inflatiecijfer van 2 procent wordt  door economen veelal als ideaal beschouwd.

Het risico van dat beleid is natuurlijk wel dat de economie te snel vertraagt en zelfs krimpt. In dat geval dreig je in een recessie te belanden, een langere periode van economische achteruitgang.

Sinds oktober is de inflatie in de eurozone gezakt van ruim 10 procent naar 5,5 procent. "Maar net zoals de inflatie destijds steeg door externe factoren - energie voornamelijk - is die daardoor nu ook gedaald", zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING. Energie is bijvoorbeeld een pak goedkoper geworden, maar de voedingsprijzen blijven wel hoge toppen scheren.

Daarom kijkt de ECB ook naar de "kerninflatie", de inflatie zonder energie en voeding, omdat die die impact van 'externe' factoren wat wegneemt. En die kerninflatie zakt nog niet echt overtuigend. Al sinds januari schommelt die tussen de 5,3 en 5,7 procent. In juni bedroeg de kerninflatie in de eurozone 5,5 procent, dat is zelfs iets hoger dan in mei.

Het effect van de renteverhogingen is op z'n minst ongelijk, ziet Vanden Houte. "De investeringen en activiteit in de industrie zijn duidelijk aan het afnemen." Bedrijven hebben het voorbije kwartaal 42 procent minder kredieten aangevraagd, zo blijkt ook uit recente cijfers van de ECB.

En ook het aantal hypotheekaanvragen van consumenten is fors gezakt, door de stijgende rente bij de banken. "En dat heeft dan weer een impact op de bouwsector." Ter illustratie: waar je voor een gemiddelde lening (met vaste rente en een looptijd van 20 jaar) begin 2022 nog moest rekenen op een rentevoet van 1,38 procent is dat vandaag al 3,46 procent. Dat is een verschil van bijna 250 euro per maand of een kleine 60.000 euro over de totale looptijd van de lening.

Maar de dienstensector doet het nog altijd bijzonder goed. "Dat heeft veel te maken met het feit dat de consument na de pandemie nog altijd veel wil uitgeven aan pakweg reizen en restaurants. Door de grote vraag is de prijsdruk daar dus nog altijd vrij hoog. Bovendien is de dienstensector ook gewoon minder gevoelig aan renteverhogingen dan de industrie, omdat de investeringskosten er lager zijn."

De dienstensector wordt pas echt geraakt als de consument beslist om de vinger op de knip te houden. "Maar daarvoor heb je een verslechterende arbeidsmarkt nodig: door jobonzekerheid gaan consumenten doorgaans minder uitgeven. Maar echt veel slechter is de situatie op dat vlak niet geworden."

De "spelbreker" daar is de demografische evolutie in Europa: het deel van bevolking dat op arbeidsleeftijd is, wordt almaar kleiner. "Daardoor zie je zelfs in de industrie, die het dus wel al moeilijker heeft, nog altijd vrij weinig afslankingen. Ze hamsteren er als het ware werknemers, uit bezorgdheid er geen meer te vinden als het economisch beter zou gaan."

Bottomline voor Vanden Houte: "Het effect van het rentebeleid van de ECB is vandaag minder groot dan je zou verwachten."

"De ECB zelf vindt in de eerste plaats dat overheden moeten stoppen met fiscale cadeaus te geven aan hun burgers", legt Vanden Houte uit. "Kijk naar de energiesteun in ons land: die was te breed en werd te lang aangehouden, zelfs toen de prijzen al aan het dalen waren."

Onrechtstreeks kunnen de renteverhogingen van de ECB dat effect ook wel wat teweegbrengen, redeneert hij. "De hogere rentes hebben namelijk ook effect op de kosten van de schuldfinanciering van de overheid. Sinds vorig jaar zijn de interestbetalingen van de overheid voor het eerst weer aan het stijgen. De overheidsschuld wordt dus een grotere kostenpost, waardoor de overheid verplicht wordt om elders te snijden in de uitgaven of om de belastingen op te trekken. Dat kan zich dan weer laten voelen bij consumenten." 

In de voorbije maanden lieten ze bij de ECB verstaan dat ze "nog lang niet klaar zijn" met hun ingrepen. "Maar sindsdien zijn de Europese economische prestaties toch wat slechter gebleken dan tot dusver werd verwacht", merkt Vanden Houte. "Ook de meest agressieve leden van de ECB zijn daardoor nu minder stellig over toekomstige renteverhogingen."

Volgens Vanden Houte wordt september dus "een dubbeltje op zijn kant". "Een nieuwe renteverhoging is nog altijd mogelijk, maar dat hangt volledig af van de nieuwste economische voorspellingen."