Een instabiele democratie in een instabiele regio: "Het beeld van Niger werd mooier gemaakt dan het was"

Vorige week woensdag gijzelden militairen de Nigerese president Mohamed Bazoum. Ze namen hem gevangen en grepen de macht. Gesprekken met de ontevreden militairen waren mislukt. Daarmee was de staatsgreep een feit. Twee dagen later stelde generaal Abdourahame Tchiani zich voor als leider van de coup.

De coup werd internationaal veroordeeld. De VS, Frankrijk en de Europese Unie stopten hun ontwikkelingshulp. De leiders van de Economische Organisatie van West-Afrikaanse Staten stelden een ultimatum. De coupplegers krijgen een week om de grondwettelijke orde te herstellen en om de president vrij te laten. Gebeurt dat niet, dan sluit de organisatie geweld niet uit. 

De staatsgreep kwam op een onverwacht moment, zegt Mirjam De Bruijn, hoogleraar afrikanistiek aan de universiteit van Leiden. "In maart was er ook al een poging, maar nu was er niet meteen een aanleiding. Achteraf begrijpen we dat er intern een probleem was. President Bazoum had ruzie met de legerleiding en wilde mensen vervangen."

De Sahel, de regio van het westen in Mali tot het oosten in Soedan, is nu in handen van militaire regimes. "Het is een mislukking van de democratie", zegt De Bruijn. "Zeker in Niger, maar ook in Mali en Burkina Faso is er veel geïnvesteerd in het installeren van een democratie. Dat is nu niet gelukt. Je krijgt nu militaire regimes die zich blijven ontwikkelen richting een dictatuur."

Nochtans werd Niger gezien als een baken van democratie in een instabiele regio. Al werd dat beeld mooier gemaakt dan het eigenlijk was, zegt De Bruijn. "De Europese mogendheden, vooral Frankrijk, hadden daar behoefte aan. Niger was stabieler dan buurlanden Mali en Burkina Faso, dachten we. In 2011 zag ik daar al dat het land problemen heeft. In het westen van het land is terreurorganisatie Boko Haram actief. Bij Mali veroorzaken Al Qaeda-gelieerde groepen problemen."

De instabiliteit, in Niger en in de bredere regio, kent meerdere oorzaken, vertelt De Bruijn. "Er is veel corruptie. De onzekerheid in Niger was heel groot en de president heeft geen orde in de chaos kunnen creëren. Dat is de grootste reden voor de staatsgreep. Daarnaast zijn de mensen erg anti-Frans en antiwesters. Men wilde de koloniale machthebbers weg."

Van die instabiliteit hebben jihadistische bewegingen misbruik gemaakt. "De opkomst van die groeperingen kun je eigenlijk ook zien als opstanden van mensen die zich genegeerd voelen door de staat. De terreurgroepen proberen zo invloed te krijgen in de regio. Er is dus ook een soort oorlog aan de gang."

De chaos als gevolg van die instabiliteit heeft het Westen niet kunnen voorkomen. In Mali stuurde het militaire regime de Franse overheid zelfs weg. "Ze kregen het verwijt dat ze de jihad niet konden stoppen. Ook het gevoel van de koloniale machthebber, die vooral uit is op grondstoffen als uranium, speelt mee."

"Grondstoffen zijn belangrijk, maar het gaat ook om het beschermen van de regio want ook Europa zal last ondervinden van de chaos. Maar in die bescherming zijn ze dus niet geslaagd."

Nu hebben ze de Fransen ingeruild voor de Russen, zegt De Bruijn nog. "Wagner is al lang actief in West-Afrika. Met Burkina Faso en Mali gaan ze samen de strijd aan tegen de jihadistische groepen. Dat gaat gepaard met veel geweld en ook burgerslachtoffers."