Donkere wolken pakken zich samen boven de Britse openbare omroep: ‘Telkens gaat er een beetje af, nauwelijks merkbaar’

De meeste Britse Conservatieve politici hebben de BBC eigenlijk altijd gewantrouwd. De beroemdste aller Conservatieven, Winston Churchill, was er zeventig jaar geleden al van overtuigd dat de nationale publieke omroep werd “bestierd door roden” – door socialisten dus. Vergelijk dat met de woede van Claire Bullivant, onder meer redacteur bij de website Conservative Post, die deze zomer foeterde: “De BBC lijkt tegenwoordig wel één lange partijpolitieke uitzending voor Labour. Het is gewoon een zeepkist voor politiek links aan het worden. Het is een schande.”

Dus was her en der enige ingehouden vreugde voelbaar toen begin juli beschuldigingen naar buiten kwamen dat BBC-nieuwslezer Huw Edwards (61) een 17-jarige adolescent geld zou hebben betaald voor het sturen van seksueel getinte foto’s. Het is allemaal nog niet bewezen, maar met name radicaal rechtse media konden hun lol niet op met de scoop van tabloid The Sun. Voor hen is elke stok om de BBC mee te slaan er één.

Commerciële media

Die BBC-haat komt volgens Peter York, coauteur van het boek The War Against the BBC, in de eerste plaats voort uit een algemene ideologische afkeer van publieke ondernemingen. Ook de mediasector moet in neoliberale ogen een vrije markt vormen, waar vraag en aanbod van elkaar afhankelijk zijn. Een aanzienlijk aantal rechtse denktanks, niet zelden grotendeels gefinancierd vanuit de Verenigde Staten, beukt met behulp van dat argument al jaren onvermoeibaar in op de BBC.

Daarbij komt volgens York dat commerciële Britse media, veelal “in handen van buitenlandse miljardairs”, de aanvallen op de BBC steevast versterken. Want zij zien de met publiek geld gesubsidieerde BBC als een hinderlijke concurrent. “En ten slotte is er nog het probleem dat een groep rechtse politici ook gewoon een flinterdunne huid heeft”, zegt hij. “Bij elk beetje kritiek in een verslag van de BBC roepen zij meteen dat de publieke omroep een links bolwerk is en de berichtgeving partijdig.”

Voormalig tv-producer John Mair kan een cynisch lachje dan ook niet onderdrukken. Hij vult aan: “Als de Tories (leden van de Conservatieve Partij, red.) stellen dat de BBC onpartijdiger moet zijn, bedoelen zij doorgaans vooral dat de BBC meer Tories aan het woord moet laten.”

Twee uur per dag

De meeste Britten waarderen hun publieke omroep echter juist. Een gemiddelde inwoner van het Verenigd Koninkrijk maakt, alle streamingservices en sociale media ten spijt, ruim twee uur per dag gebruik van de BBC: via televisie, radio of online. Ironisch genoeg is de doorsnee Tory-stemmer van iedereen het meest verslaafd aan de Britse publieke omroep. Want vooral ouderen stemmen op de Conservatieve Partij, en die hebben veruit het vaakst de radio en televisie aanstaan.

De BBC is ook het nieuwsmedium dat Britten nog altijd het best vertrouwen. “Al zie je dat de cijfers wel afnemen”, zegt Mair. Schandalen als de beschuldigingen aan het adres van nieuwslezer Edwards helpen natuurlijk niet. En de recente ophef over een kritische tweet van BBC-sportpresentator Gary Lineker over het strenge Britse immigratiebeleid deed dat evenmin. Lineker trok een parallel tussen de overheidsretoriek rond dat beleid en voormalig nazi-Duitsland.

‘BBC kijkt kritisch naar zichzelf’

Toch gaat de BBC journalistiek gezien juist wel weer opvallend goed om met die schandalen, vindt Will Wyatt. Hij was eind jaren negentig directeur van de Britse publieke omroep. “Het is bijzonder dat de BBC even kritisch over zichzelf bericht als over alle andere organisaties. Kun je je voorstellen dat een krant als The Times op haar voorpagina een verhaal plaatst over problemen bij The Times?”

Alleen bij het schandaal rond de in 2011 overleden Jimmy Savile zijn enorme fouten gemaakt, geeft hij toe. Zo weigerde de BBC onder meer een documentaire uit te zenden waaruit bleek dat de sterpresentator jarenlang kinderen seksueel had misbruikt. Uiteindelijk kwam die scoop via zender ITV alsnog op tv.

Het vertrouwen in de BBC mag dan langzaam tanende zijn, uit onderzoek van peilingbureau YouGov blijkt dat de meeste Britten de BBC-berichtgeving niet te links vinden. Slechts een op de vijf in mei ondervraagde Britten zei zo’n progressieve vertekening te zien. Ruim de helft gaf aan de BBC neutraal te vinden of het simpelweg niet te weten. Een kwart vindt de BBC juist te rechts.

‘Trots is terecht’

“Het lastige is dat het de ambitie van de BBC is om iedereen in de samenleving iets te bieden”, zegt Wyatt. “Dat is een uitdaging. Vaak is het zo dat waarmee je de één pleziert, je een ander irriteert. En als iemand sterk ergens in gelooft, zal hij zelden berichtgeving waarderen die zijn visie niet onderschrijft. Toch denk ik dat, in termen van links-rechts, de BBC een vrij goede balans weet te vinden.”

Britten mogen dus best trots zijn op de BBC, meent Patrick Barwise. Hij is emeritus hoogleraar management en marketing aan de London Business School en de andere coauteur van The War Against the BBC. De Britse publieke omroep is volgens hem in de huidige tijd, vol nepnieuws, ronduit essentieel.

Weerbaarheid tegen nepnieuws

Hij wijst op Zwitsers-Belgisch onderzoek dat laat zien dat de bevolking in landen met een sterke publieke omroep weerbaarder is tegen desinformatie dan mensen in landen met een meer marginale publieke omroep, zoals de Verenigde Staten. De onderzoeksresultaten laten dit effect vooral zien in Scandinavische landen, maar ook zeer duidelijk in België, Nederland, Duitsland én het VK.

“Kijk, het is begrijpelijk dat leiders als Vladimir Poetin in Rusland en Xi Jinping in China de BBC niets vinden”, zegt de professor. “Maar het is schokkend dat ook veel invloedrijke mensen in het VK zelf proberen de BBC te gronde te richten. Juist nu de journalistiek en liberale democratie onder druk staan, is een goed functionerende publieke omroep belangrijker dan ooit.”

Zijn schrijfpartner York is dat met hem eens. “De BBC is nota bene de meest bewonderde publieke omroep ter wereld”, vult hij aan. En ex-tv-producent Mair gaat zelfs daar nog een keer overheen: “De BBC is een nationaal instituut dat het VK bij elkaar houdt.” Niet voor niets is de bijnaam van de Britse publieke omroep ‘Auntie’ (tante). De BBC is voor veel Britten bijna even vertrouwd als familie.

Concurrentie

David Elstein schudt moedeloos zijn hoofd wanneer hij al die loftuitingen hoort. Hij lijkt soms haast de enige die zich druk maakt om mediapluriformiteit, verzucht hij. Uitzonderlijk noemt hij het dat een land als het VK één zo’n dominante nieuwsorganisatie tolereert. “De gemiddelde Brit haalt bijna 70 procent van zijn nieuws bij de BBC”, zegt de voormalige tv-producent die in 1997 als allereerste directeur van Channel 5 die nieuwe Britse tv-zender lanceerde. “De BBC is zo groot dat zij nauwelijks ruimte laat voor private alternatieven. Die drukt zij uit de markt. Dat is schadelijk.”

Elstein zou graag zien dat de nieuwsdivisie van de BBC zich opsplitst in afzonderlijke delen met elk een eigen redactionele eindverantwoordelijkheid. Hij zou het tv- en radionieuws van de BBC uit elkaar trekken. En het normale tv-nieuws vervolgens ook loskoppelen van de 24 uursnieuwszender. BBC Noord-Ierland, BBC Wales en BBC Schotland zouden allemaal nieuwsorganisaties met redactionele vrijheid moeten worden. “Dan creëer je op zijn minst diverse stemmen binnen de BBC zelf.”

Barwise is niet onder de indruk van het voorstel. “Er bestaat al pluriformiteit”, zegt hij. “Er zijn talloze kranten, de meerderheid van rechtse signatuur. En op tv heb je ITV, Sky News, Channel 4 en Channel 5, die allemaal net als de BBC politiek neutraal zijn, plus GB News en Talk TV die duidelijk naar rechts leunen.” De hoogleraar wil maar zeggen: niemand dwingt je om naar de publieke omroep te kijken.

Hoogstaande programma’s die wereldwijd geld opleveren

De BBC is bovendien meer dan nieuws alleen. Ook in het buitenland kijken velen bijvoorbeeld vooral likkebaardend naar de prachtige dramaseries en alle quiz-, komedie- en andere entertainmentformats die de Britse omroep elk jaar aflevert. De BBC had in het financiële jaar 2021-2022 dan ook omgerekend ruim 6 miljard euro te besteden. Dat is dertien keer zoveel als de VRT of zes keer zoveel als de Nederlandse NPO in 2021 uitgaf. Al moet wel worden aangemerkt dat het VK 67 miljoen inwoners telt.

Het kleinere Nederlandse en Belgische tv-publiek maakt het relatief duur om eigen programma’s te maken, legt Barwise uit. “En het feit dat jullie zo goed Engels spreken maakt dat jullie relatief veel buitenlandse programma’s kijken en luisteren.” Daarbij komt dat Nederlandstalige programma’s van de openbare omroep doorgaans minder makkelijk te exporteren zijn dan Engelstalige shows van de BBC.

Kaasschaafmethode

De BBC heeft dus een behoorlijk aantal stappen voor, maar toch pakken donkere wolken zich samen boven de Britse publieke omroep. De concurrentie van streamingservices is moordend. En sinds 2010 leverde de BBC, gecorrigeerd voor de inflatie, onder verschillende Conservatieve regeringen 30 procent van haar budget in. Mair: “Als de Tories de komende verkiezingen opnieuw winnen, komt de BBC in serieuze problemen.”

Barwise: “Het gevaarlijke is dat het gebeurt met de kaasschaafmethode. Telkens gaat er een beetje af, nauwelijks merkbaar. Maar over langere tijd heeft dat impact. De kwaliteit van programma’s daalt erdoor. En als de kwaliteit vermindert, gaan mensen zich op den duur afvragen waarom zij eigenlijk nog kijk- en luistergeld betalen. Als de BBC ooit omvalt, komt dat niet door concurrentie van Netflix. Of doordat de BBC niet innovatief genoeg is. Het komt dan in de eerste plaats door de bezuinigingen.”