Extreemrechts is terug in Griekenland. De wedergeboorte van de verboden Gouden Dageraad?

De Spartanen, heet de partij waarmee Vasilis Stigkas (59) eind juni het Griekse parlement binnenkwam. Bij de verkiezingen in juni haalde hij 4,7 procent van de stemmen, goed voor twaalf van de 300 zetels. In zijn nog lege parlementskantoor aan het Syntagmaplein in Athene toont Stigkas het partijspeldje op zijn revers: een Spartaanse krijgshelm. “Het is niet zomaar een naam”, zegt de leider trots. “Het is een ideaal. Hun strijd inspireert ons.”

Sinds de stormachtige entree van de Spartanen in het parlement vraagt men zich af of ze hier te maken hebben met een wedergeboorte van de Gouden Dageraad. De neonazistische partij werd drie jaar geleden door de rechter verboden en veroordeeld als criminele organisatie, de kopstukken zitten lange gevangenisstraffen uit.

Ook de Gouden Dageraad was dol op verwijzingen naar het klassieke verleden, maar de link tussen de twee partijen gaat dieper dan een naam, slogan of logo. Het belangrijkste lijntje loopt via een gevangenis in Centraal-Griekenland, waar voormalig Gouden Dageraad-voorman Ilias Kasidiaris (42) een celstraf van 13 jaar en 6 maanden uitzit.

Zijn politieke ambities is Kasidiaris nog altijd niet verloren, maar een poging tot deelname aan de verkiezingen van afgelopen voorjaar met een eigen partij (‘de Grieken’) werd geblokkeerd. Daarna sprak hij zijn steun uit voor de Spartanen – met electoraal succes tot gevolg. Zes van de twaalf fractieleden zaten vroeger bij Gouden Dageraad.

‘We zijn diep democratisch’

“Wij zijn geen nieuwe Gouden Dageraad”, houdt voorman Stigkas desondanks in zijn kantoor vol. “Ik verwelkom de steun van Kasidiaris, maar onze partij is anders. We zijn tegen geweld en diep democratisch. We steunen nazisme en fascisme niet.”

Er zijn inderdaad duidelijke verschillen aan te wijzen tussen de partijen, zegt jurist Stevi Kitsou. Kitsou is promovenda aan de Universiteit van Maastricht en nauwgezet volger van extreemrechts in Griekenland. Tot 2020 deed ze dat als lid van het initiatief Golden Dawn Watch. Sinds de uitspraak is ze deel van een nieuwe monitoringsgroep van extreemrechts, Semeio.

Het meest in het oog springende verschil is de houding tegenover geweld. “De Spartanen hebben geen knokploegen. In elk geval voor zover we weten”, zegt Kitsou voorzichtig. Ook gold in Gouden Dageraad een militaire hiërarchische structuur, benadrukt de onderzoeker. “Dat is bij de Spartanen anders.”

Inhoudelijk lijkt de partij wel sprekend op de Gouden Dageraad. Ook klinken er bekende kreten uit het repertoire van uiterst rechts in andere Europese landen. Zo spreekt Stigkas zonder uitzondering van een “historische, politieke, culturele en etnische aanval op Griekenland, door illegale migratie”. Het is retoriek die ook bij zijn zelfbenoemde bondgenoten Viktor Orbán, Giorgia Meloni en Matteo Salvini te beluisteren valt.

De Spartanen zijn daarnaast anti-lgbtq-rechten en voorvechters van ‘de traditionele familie’. Ze zien hun tegenstander in een ‘nieuwe wereldorde’ die hun tradities wil ontzeggen en landsgrenzen wil opheffen. Waar dat universele plan vandaan komt? “De VS”, zegt Stigkas een tikje vaag. Het zijn duidelijke echo’s van de antisemitische omvolkingstheorie die de Hongaarse premier Orbán openlijk aanhangt, en waar ook Giorgia Meloni eens, voordat ze premier was, uitgebreid mee flirtte.

Hoewel de Spartanen een marginale partij vormen, is de flank waarop zij zich met uiterst rechtse geestverwanten begeven dat in Griekenland niet. Naast de Spartanen kwam na de verkiezingen ook de pro-Russische partij Griekse oplossing het parlement binnen, net als de ultra-orthodoxe partij Overwinning. Samen hebben de drie partijen 34 van de 300 zetels.

‘Overal komt extreemrechts op’

Buiten, op het Syntagmaplein, maken Grieken aan de linkerkant van het spectrum zich zorgen. “Covid heeft een rol gespeeld”, meent activist Christos Lollidis (37), tijdens een demonstratie voor lgbtq-rechten. Een menigte heeft zich voor het parlement verzameld om de moord op een transgender vrouw afkomstig uit Cuba te herdenken. “Mensen zijn meer in complottheorieën gaan geloven”, stelt de personal trainer, die al twintig jaar actief is in de linkse beweging. Griekenland is niet uniek, benadrukt Lollidis. “Overal komt extreemrechts op.”

De Spartanen zijn klein maar krijgen, nu ze in het parlement zitten, wel financiering en daarmee de kans om te groeien, vreest Lollidis. Toch ziet hij ze niet zo snel, zoals Gouden Dageraad in 2015, de derde partij van het land worden. Midden in de financiële crisis haalde de neonazipartij een half miljoen stemmen (7 procent). Een deel daarvan kwam voort uit frustratie en protest tegen het establishment, legt Lollidis uit. “Veel mensen wisten toen nog niet precies wat de partij was. Dat kan nu niemand meer volhouden.”

De Spartanen zijn een façade voor Ilias Kasidiaris om vanuit de gevangenis toch mee te doen in de politiek, zegt ook jurist Stevi Kitsou zonder spoor van twijfel. Dat werd eind juli des te duidelijker, toen de veroordeelde Gouden Dageraad-man bekendmaakte dat hij zich verkiesbaar wil stellen als burgemeester van Athene.

De verkiezingen vinden plaats in oktober. Het lijkt niet waarschijnlijk dat Kasidiaris dan daadwerkelijk op het stembiljet zal staan, want de regering werkt al aan een amendement om zijn deelname te blokkeren, net als gebeurde bij de landelijke verkiezingen in het voorjaar. Toch roept zijn politieke inmenging wel degelijk vragen op.

Zo heeft Kasidiaris Twitter- en YouTube-accounts, waarop hij zijn steun aan de Spartanen en zijn burgemeestersplannen bekendmaakte. “Die vrijheid hebben niet alle gevangenen”, zucht Kitsou. Inmiddels zou Kasidiaris zelf geen toegang meer hebben tot de accounts, maar hij vindt nog steeds manieren om zijn politieke boodschap, vermoedelijk met hulp van tussenpersonen, te verspreiden.

Onenigheid over steun Kasidiaris

In zijn kantoor aan het Syntagmaplein is Vasilis Stigkas er half juli nog stellig over: “Kasidiaris mag niet meedoen aan verkiezingen en zal nooit deel van onze partij zijn.” Een paar weken later levert dat standpunt hem onenigheid op in zijn eigen fractie, waar negen van de twaalf andere leden de gooi van Kasidiaris naar het burgemeesterschap van Athene juist blijken te steunen. “Kasidiaris is de echte leider van de partij’, concludeert jurist Kitsou daaruit. Ze acht waakzaamheid nodig. ‘We moeten opletten of de Spartanen niet, net als Gouden Dageraad, veranderen in een gewelddadige groep.”

Stigkas maakt zich kort na zijn entree in het parlement nog niet druk om een eventuele machtsstrijd met een veroordeeld crimineel, of om een gewelddadige wending. Trots opent hij op zijn telefoon de YouTube-app, om te laten zien hoeveel kijkers zijn eerste speech in het parlement had. 157.000, wijst hij triomfantelijk aan, terwijl premier Kyriakos Mitsotakis maar 7.300 keer bekeken is, en de speech van linkse partijleider Alexis Tsipras zelfs maar zesduizend views heeft.

De partijleider spiegelt zich aan het Spartaanse leger. Dat versloeg in de 5de eeuw voor Christus met een leger van maar driehonderd man de binnenvallende Perzen, in de legendarische slag bij Thermopylae. “De Spartanen symboliseren het verzet tegen globalisering”, meent Stigkas. “Wij willen dezelfde homogeniteit en eenheid die zij hadden.”

Zo menen ook de moderne Spartanen Griekenland te moeten beschermen tegen ‘vijanden uit het oosten’. Dat het daarbij niet gaat om een leger, maar om straatarme vluchtelingen en migranten, maakt voor Stigkas weinig uit. Strijd is wat hem drijft, herhaalt hij nog eens. Maar, bezweert de politicus, “wij gebruiken geen speren”.