Tweemaal gebuisd, dan maar examen aanpassen? Een wetswijziging komt MR-kandidate goed uit

In 2020 trok diplomaat Peter Moors de deuren van Buitenlandse Zaken achter zich dicht, om kabinetschef te worden van kersvers premier Alexander De Croo. Moors had er op dat moment amper tien maanden op zitten als voorzitter van het directiecomité bij Buitenlandse Zaken, waarmee hij de facto de baas van de Belgische diplomatie was. Een prestigieuze functie, maar de verleiding van de Wetstraat bleek te groot.

Sindsdien is het wachten op een nieuw diensthoofd. En de tijd dringt, want op 1 januari wordt ons land voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Om die rol goed in te vullen is een diplomatie in optima forma nodig – eentje met een sterke chef dus. Op dit moment wordt een nieuwe poging ondernomen om een geschikte kandidaat te vinden.

Onder diplomaten is het al veel langer een publiek geheim wie de nieuwe directeur moet worden: Theodora Gentzis, die sinds het vertrek van Moors al bijna drie jaar ad interim de functie waarneemt. Gentzis heeft een MR-stempel, net als de minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib. Tussen 2014 en 2017 werkte ze op het kabinet van buitenlandminister Didier Reynders. Topfiguren bij Buitenlandse Zaken bevestigen: iedereen op de dienst weet dat de MR absoluut Gentzis op die post wil benoemen.

Windstil

Begin en eind 2021 werd een vacature uitgeschreven om een directeur te vinden, maar beide keren werd uiteindelijk niemand aangesteld. Sindsdien blijft het windstil. Recent werd, na twee jaar, een nieuwe selectieronde opgestart. Bronnen binnen de overheid bevestigen: het is erg vreemd dat zo’n belangrijke functie zo lang vacant blijft staan.

Dat ook Gentzis nog geen vaste benoeming te pakken kreeg, is eenvoudig te verklaren. Tot tweemaal toe raakte ze niet door het assessment dat bij zo’n topbenoeming hoort. In dat examen wordt gepeild naar inhoudelijke kwaliteiten en managementcapaciteiten.

Een gebrek aan dossierkennis kan haar nochtans niet verweten worden. Gentzis, die altijd op de binnendienst werkte en formeel gezien geen diplomate is, wordt door collega’s geprezen als inhoudelijk erg sterk. Wel wordt door velen getwijfeld aan haar leiderschapskwaliteiten.

Postbakoefening

Volgens informatie van Knack en De Morgen liep het assessment voor Gentzis telkens verkeerd bij de zogenaamde postbakoefening. Daarbij krijgt een kandidaat een lange (fictieve) waslijst aan e-mails. De opdracht gaat na in hoeverre de kandidaat erin slaagt daarmee om te gaan zonder chaos. De postbak is een typische managementoefening die een indicatie geeft hoe geschikt iemand is om leiding te geven aan een groot departement.

Omgekeerd geldt: wie niet slaagt voor die proef, is wellicht ongeschikt als directeur van een dienst als Buitenlandse Zaken, waar zo’n 1.100 mensen werken. “Dat loopt nooit goed af. Ze zou beter de aftocht blazen”, klinkt het bij een voormalige topmanager bij de overheid. Om die reden was de postbaktest ook exclusief: wie niet slaagt, mag niet naar het volgende, inhoudelijke onderdeel van het assessment. Daar liep de kandidatuur van Gentzis dus telkens spaak.

Opvallend is dat er in de tussentijd ook niemand anders aangesteld werd. Na het assessment worden alle kandidaten gerangschikt in vier categorieën: A, B, C en D. De A- en B-kandidaten mogen op gesprek bij de minister. Maar die is niet formeel verplicht iemand aan te stellen.

Volgens Buitenlandse Zaken waren er bij beide selecties geen kandidaten geslaagd, en werd er dus niemand uitgenodigd bij de minister. Ook Gentzis niet, want door de postbakoefening viel zij al vroeg af. Bij Buitenlandse Zaken wordt al veel langer openlijk gezegd dat de MR daar wel een mouw aan zou passen, om Gentzis alsnog benoemd te krijgen.

Wetswijziging

Toeval of niet: eind 2022 keurde de federale regering een wetswijziging goed waarmee de selectieprocedure aangepast wordt. Daarin staat letterlijk: de computergestuurde tests – waar de postbakoefening deel van uitmaakt – “zijn geen eliminerende tests”. Gentzis krijgt het dus een stuk makkelijker bij de nieuwe sollicitatieronde. Aan De Morgen en Knack is bevestigd dat Gentzis opnieuw zal deelnemen aan de testen om directeur te worden.

Een maand na de wetswijziging vroeg minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) om de selectieprocedure opnieuw op te starten. Dat is wellicht geen toeval, zeggen insiders. “Het is vreemd dat zo’n functie al zo lang vacant staat. Het is duidelijk dat ze gewacht hebben tot de wet aangepast was”, zegt een bron met talloze jaren ervaring in managementfuncties binnen de overheid. De wetswijziging kwam dan goed uit om de favoriete van de MR te kunnen aanstellen. Binnen het diplomatieke korps wordt ook stellig – zij het off the record – gezegd: die wijziging is op maat van Gentzis geschreven.

Een woordvoerder van Buitenlandse Zaken geeft aan dat de dienst niets te maken heeft met de organisatie van de proeven. Dat gebeurt door de FOD BOSA. Mede omdat er bij de eerste twee pogingen geen geschikte kandidaten waren, werd gewacht op de wetswijziging om de vacature opnieuw open te stellen, klinkt het.

Dat benadrukt ook het kabinet-Lahbib. De minister heeft Gentzis “geenszins” bevoordeeld, klinkt het in een reactie. Zij wijzen erop dat ook vijf andere overheidsdiensten hun aanwervingen op pauze gezet hadden tot na de wetswijziging. Die was volgens hen nodig om problemen met de selectieprocedures op te lossen.