Drie jaar na "apocalyptische ontploffing" in haven van Beiroet wachten slachtoffers nog steeds op antwoorden

Een late novemberdag in 2013. Een vrachtschip, vermoedelijk door Rusland gecharterd, meert aan in de haven van Beiroet, de hoofdstad van Libanon. Niemand weet precies wat het schip komt doen, want het was eigenlijk op weg naar Mozambique in Afrika.

Ongeveer 2.750 ton ammoniumnitraat wordt van het schip overgeladen naar Hangar 12, een opslagplaats vlak naast de graansilo's van de haven. De industriële zakken met de uiterst explosieve stof bleven daar jarenlang onaangeroerd liggen. Een tikkende tijdbom, die uiteindelijk zou leiden tot de grootste niet-nucleaire explosie sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Want op 4 augustus 2020 brak een brand uit in de haven. Een grote, zwarte rookpluim hing boven de stad, er volgden enkele kleinere explosies. Tot de brand Hangar 12 bereikte. De 2.750 ton ammoniumnitraat kwam tot ontploffing. Wat volgt, lijken wel beelden van een apocalyptische film.

Een gigantische explosie herleidt de directe omgeving rond de omslagplaats tot puin. Veel gebouwen raken ernstig beschadigd. Zelfs in Cyprus, 250 kilometer verder, werd de explosie gevoeld. 

Zeker 215 mensen komen om het leven en 6.000 mensen raken gewond. Al staan die aantallen nog ter discussie, want drie jaar na de explosie is het nog steeds niet duidelijk hoeveel slachtoffers er nu exact vielen. 

Ook veel andere vragen blijven onbeantwoord. Wat deed een gigantische hoeveelheid aan explosieve stoffen in de haven? Wie is nu echt verantwoordelijk voor de explosie? Zal iemand daar ooit voor gestraft worden?

De explosieve stoffen lagen bijna 7 jaar in de haven opgeslagen. Behoorlijk wat mensen waren daarvan op de hoogte, zo blijkt later. Veel Libanese gezaghebbers, onder wie ook de toenmalige president Michel Aoun en toenmalige eerste minister Hassan Diab, wisten ervan af. Aoun zei dat hij veiligheidsofficieren heeft gevraagd om "te doen wat nodig is". Diab reageerde dat "zijn geweten zuiver is". 

In een kritisch rapport van Human Rights Watch uit 2021 staat dat veel hooggeplaatste overheids- en veiligheidsofficieren wisten van "het grote levensgevaarlijke risico", maar ze zouden "het risico op doden tactisch geaccepteerd hebben". 

Een duidelijk standpunt, maar toch werd tot op vandaag nog geen enkele straf uitgesproken. Hoe kan dat?

Er loopt nochtans wel een onderzoek naar de zware explosie, maar het is geen geheim dat hooggeplaatste politieke figuren het één en het ander te zeggen hebben in zo'n onderzoek.

Fadi Sawan, de rechter die door de minister van Justitie zelf werd aangesteld om de explosie te onderzoeken, beschuldigde drie ex-ministers en premier Diab van nalatigheid in december 2020. In januari 2021 werd hij van de zaak gehaald nadat twee ex-ministers klaagden dat hij zijn bevoegdheden had overschreden.

Opvolger Tarek Bitar probeerde andere hooggeplaatste figuren te ondervragen. Allemaal ontkennen ze betrokkenheid bij de zaak. Verschillende verdachten hebben Bitar daarop beschuldigd van fouten en vooringenomenheid. Daardoor werd de zaak verschillende keren opgeschort. 

De rechters die over de klachten moesten oordelen, gingen in 2022 met pensioen en er werden geen opvolgers benoemd, waardoor het onderzoek lang niet werd verdergezet. Tot Bitar in 2023 onverwacht het onderzoek hervatte, maar door juridisch getouwtrek werd het later opnieuw in de wacht gezet.

Echte rechtelijke actie uit Libanon zelf, die komt er waarschijnlijk nooit. Slachtoffers hebben zich ook al gewend naar buitenlandse rechtbanken in de VS en het VK. In juni kende een Londense rechtbank bijna 1 miljoen euro schadevergoeding toe aan slachtoffers. Een symbolische overwinning, want uiteindelijk bleef het onduidelijk wie dat bedrag nu juist zou betalen en ontving geen enkel slachtoffer een deel van dat geld.

Nu ook de meest recente poging tot een onderzoek op niets uitdraaide, zinkt de moed veel Libanezen in de schoenen. Door de explosie kreeg de - toen al erg fragiele - economie van het land een ferme duw. Het lukt de Libanese overheid ook niet om die opnieuw op de rails te krijgen. Dat zorgt voor heel wat onvrede en brengt veel Libanezen op straat. 

Het land kent een van de zwaarste economische crises in zijn geschiedenis, maar zit ook in een grote politieke crisis. Libanon heeft al 8 maanden geen president. Huidig premier Mikati wil het verdeelde parlement oproepen om het herstelproces te starten, maar dat lijkt na meer dan 12 pogingen nog steeds niet te lukken.