IJzerbedevaart of IJzerwake: de Vlaamse beweging verscheurd tussen vredesboodschap en radicaal-politieke agenda

"Nooit meer oorlog, zelfbestuur en godsvrede" luidde de boodschap van de zogenoemde Frontbeweging, een beweging van Vlaamse intellectuelen die aanvankelijk gericht was tegen het Franstalige taalbeleid van het Belgische leger aan het front aan de IJzer, tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De Frontbeweging zou vanaf de jaren 20 vervellen tot de Frontpartij, die duidelijk Vlaams-nationalistisch geïnspireerd was en in de jaren 30 omgevormd werd tot het Vlaams Nationaal Verbond (VNV).

De dubbele boodschap van de Frontbeweging - vrede en het verlangen naar een Vlaamse staat - werd ook het leidmotief van de IJzerbedevaart, die vanaf 1920 jaarlijks wordt georganiseerd. Sinds de inwijding van de IJzertoren in 1930, vindt de IJzerbedevaart plaats in Diksmuide.

"Er is een lange traditie in de Vlaams-nationale beweging - niet de Vlaamse beweging - om politieke standpunten te koppelen aan de herdenking van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog", zegt Piet Chielens, oud-directeur van het museum "In Flanders Fields", in Ieper.

Vanaf de jaren 30 verschuift de IJzerbedevaart steeds meer in de richting van radicaal-rechts en zelfs extreemrechts. We zijn in de tijden van de Nieuwe Orde, waarbij een aantal extreemrechtse en fascistische bewegingen zoals De Vlag, Rex, Verdinaso en VNV steeds meer gaan aanschurken tegen het nazisme van Adolf Hitler, in Duitsland. Aanvankelijk is het doel Vlaamse ontvoogding door een samengaan met Nederland, maar geleidelijk aan wint het idee veld dat Vlaanderen het meest gebaat is door zijn lot aan Duitsland te koppelen of zelfs op te gaan in een Groot-Germaans Rijk.

Op de weide in Diksmuide laat het VNV zich steeds meer gelden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wonen Duitse officieren de jaarlijkse bijeenkomsten aan de IJzertoren bij. 

Op die manier wordt de IJzertoren zelf een soort symbool van de collaboratie. Onbekenden blazen die toren op in 1946, na de oorlog.

Jaren later zou een nieuwe IJzertoren verrijzen. Met de stenen van de opgeblazen toren wordt de zogenoemde Paxpoort (Poort van de Vrede) gebouwd.  

Na de Tweede Wereldoorlog keert het IJzerbedevaartcomité terug naar de oorspronkelijke dubbele boodschap van vrede en streven naar meer autonomie. De weide aan de nieuwe IJzertoren in Diksmuide wordt de jaarlijkse verzamelplaats van vredesverenigingen, vendelzwaaiers en politici die de Vlaamse zaak genegen zijn.

Elk jaar weer zakken duizenden mensen af naar Diksmuide om er de boodschappen van vrede en méér Vlaanderen te aanhoren en te steunen. Dat alles onder de toren met het opschrift "AVV VVK": alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus. In de jaren 70 is de IJzerbedevaart de belangrijkste manifestatie van de Vlaamse beweging, met telkens vele tienduizenden bedevaartgangers.

Vanaf de jaren 70 krijgt Vlaanderen steeds meer autonomie, met dank aan de opeenvolgende staatshervormingen. De Vlaamse ontvoogdingseisen worden steeds meer realiteit, de IJzerbedevaarten verliezen aan betekenis en het aantal deelnemers is in vrije val.

Anderzijds groeit de invloed van radicaal-rechts. Het IJzerbedevaartcomité probeert dat te counteren door meer de nadruk te leggen op de vredesboodschap. De oorspronkelijke boodschap van "Nooit meer oorlog, Zelfbestuur en Godsvrede" wordt vervangen door "Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid". "Door de oneliner-cultuur in de media wordt elk jaar opnieuw het beeld bevestigd dat de IJzerbedevaart een politieke manifestatie is. Dat willen we doorbreken door er een herdenkingsplechtigheid van te maken", zegt Paul De Belder van het IJzerbedevaartcomité.

Het Vlaams Blok, de radicale Vlaams-nationalistische partij die in de jaren 70 is afgescheurd van de "softe" Volksunie, vindt het idee van een bedevaart als dodenherdenking te mak. In 1996 komt het tot een regelrechte botsing met de organisatie van de IJzerbedevaart: met het trommelkorps van het Vlaams Nationaal Jeugdverbond voorop wordt het podium aan de IJzertoren bestormd. Er worden rake klappen uitgedeeld.  

Uiteindelijk scheurt het Vlaams Blok zich af. Vanaf 2003 wordt in Ieper voor de eerste keer de zogenoemde IJzerwake georganiseerd.

Volgens de organiserende vzw gaat het om een samenkomst van al wie de Vlaamse zaak écht genegen is. Plaats van afspraak: het monument van de gebroeders Van Raemdonck, die in 1917 op die plek omkwamen bij een nachtelijke aanval. Hun dood wordt door velen in Vlaanderen beschouwd als symbool van broederliefde.

In de loop van de jaren is de IJzerwake uitgegroeid tot een samenkomst van allerlei radicaal- of extreemrechtse groepen. Niet alleen Vlaams Belang - de opvolger van het Vlaams Blok - is aanwezig, maar onder meer ook Were Di - een organisatie die ijvert voor een verenigd Dietsland -, de extreemrechtse organisatie Voorpost, het Vlaams Nationaal Jeugdverbond (VNJ) en De Nationalistische Studentenvereniging (NSV).

De laatste jaren lijkt het erop dat de organisatoren de lokale autoriteiten willen uitdagen door uit te testen hoe ver ze kunnen gaan.

Vorig jaar was er heisa rond Frontnacht, een muziekfestival aan de vooravond van de eigenlijke IJzerwake met groepen met neonazistische sympathieën. Het festival wordt uiteindelijk verboden. Dit jaar pakt de IJzerwake uit met Dries Van Langenhove als spreker. De zogenoemde Kameraadschapsavond die de organisator aan de vooravond wilde organiseren, krijgt van Ieper geen vergunning.