Dit klein visje uit een Afrikaanse vijver kan mogelijk dé oplossing zijn in de strijd tegen dementie

De Afrikaanse turquoise killivis is een klein visje dat leeft in tijdelijke poelen in Afrika, die vaak maar vier maanden gevuld zijn met regenwater. Tijdens die periode moet de killivis dus snel groeien en zich voortplanten. Daardoor zijn alle ontwikkelingsprocessen versneld: groei, seksuele maturiteit, en ook het verouderingsproces. Dat maakt hen zo interessant voor wetenschappers.

Op vier tot zes maanden doorloopt de killivis de hele levenscyclus, het snelste van alle gewervelde modelorganismen. Het verouderingsproces van de killivis lijkt bovendien op dat van de mens: ze worden grijs, krijgen een kromme rug en hebben last van geheugenverlies (dementie). In Vlaanderen is het departement Biologie van de KU Leuven momenteel de enige die gebruikt maakt van de killivis als modelorganisme.

In hun recentste onderzoek gingen ze op zoek naar de onderliggende mechanismen die verantwoordelijk zijn voor de lage herstelcapaciteit van oude hersencellen bij de killivis. Ze ontdekten dat die hersenen onderhevig zijn aan “cellulaire senescentie”. Dat wil zeggen dat vele hersenencellen “ziek” of “verouderd” zijn en schadelijke stoffen uitscheiden die de normale werking en het herstel van de omliggende hersencellen verhinderen. ​

“We konden dit bevestigen met een specifieke kleuring waardoor we die verouderde cellen zichtbaar konden maken”, vertelt onderzoekster Jolien Van houcke. “Het verschil tussen jonge en oude hersenen was enorm groot, waarbij de oude hersenen een grote hoeveelheid aan zieke en verouderde cellen vertoonden.”

Er bestaan geneesmiddelen waarmee de verouderde hersencellen verwijderd kunnen worden. Dit onderzoek paste deze als eerste toe op de oude hersenen van de killivis. Ze kregen gedurende één week een combinatie van twee medicijnen, Dasatinib en Quercetin.

“Zelfs met die korte behandeling konden we 30 procent van de verouderde cellen wegnemen, waardoor minder schadelijke stoffen in de hersenen werden verspreid”, legt Van houcke uit. “We verjongden de hersenen niet alleen, de herstelcapaciteit van de hersenen was ook verbeterd: de oude killivissen hadden na de behandeling meer delende stamcellen die konden uitgroeien tot nieuwe zenuwcellen, iets wat noodzakelijk is voor hersenherstel na een letsel of ziekte.”

Dasatinib en Quercetin zijn twee geneesmiddelen die al goedgekeurd zijn voor gebruik bij de mens. De combinatie wordt momenteel al getest in klinische studies. Dan gaat het echter om patiënten die lijden aan andere ziekten die veroorzaakt worden door “verouderde” cellen, op andere plekken in het lichaam, zoals bijvoorbeeld nierschade bij diabetespatiënten.

De studie van KU Leuven bevestigt nu dat ook voor ziekten gerelateerd aan de verouderde hersenen, die geneesmiddelencombinatie mogelijk een oplossing kan betekenen. Denk aan dementie bij alzheimer- of parkinsonpatiënten. Verdere klinische studies zijn echter nodig om de effecten bij de mens aan te tonen.