Rusland lanceert met succes maanlander en hoopt zo als eerste op de zuidpool van de maan te landen (maar het wordt een nek-aan-nekrace)

De laatste keer dat Rusland een maanlander lanceerde, heette het land nog de Sovjet-Unie en was het nog veel groter dan vandaag. Toen, in 1976, keerde de Luna-24 terug naar de aarde met een lading maanstof.

47 jaar later is het de beurt aan de opvolger van die maanlander. De Luna-25 werd vannacht de ruimte in geschoten vanuit de Vostochny-kosmodroom, de lanceerbasis in het zuidoosten van Rusland, vlak boven de grens met China. Als alles goed gaat, zal de Luna-25 na vijf dagen de maan bereiken en er vervolgens nog eens vijf tot zeven dagen omheen cirkelen. Daarna moet de landing volgen op de zuidpool van de maan, op een van de drie geselecteerde landingssites.

De lancering had veel voeten in de aarde. Ze was eerst gepland voor oktober 2021 maar werd verschillende keren uitgesteld. Aanvankelijk was er ook een samenwerking gepland met de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Die wilde een navigatiecamera meesturen met de Luna-25. Maar dat plan werd afgeblazen na de Russische invasie in Oekraïne.

De Luna-25 heeft ook 31 kilogram aan wetenschappelijke apparatuur aan boord, waaronder een "emmer" waarmee er tot 40 centimeter diep in de bodem gegraven kan worden. Daarmee wil Rusland onder andere meer te weten komen over het water in de bodem van de maan.

De Russische ruimtelander is niet de enige die op weg is naar de maan. Gelukkig is er genoeg plaats in de ruimte - tot een file zal het niet meteen komen. Vorige maand lanceerde India de Chandrayaan-3. Ook die moet op de zuidpool van de maan landen. Daarmee hopen de Indiërs het vierde land in de geschiedenis te worden dat succesvol landt op de maan.

Hoewel de Indische satelliet al heel wat langer richting maan tuft dan de Russische, zal het een nek-aan-nekrace worden voor wie als eerste de landing kan uitvoeren. Dat komt doordat je op verschillende manieren op de maan kan raken, legt ruimte-ingenieur Stijn Ilsen uit. Kortweg komt het erop neer hoeveel kosten je wil maken, en hoeveel brandstof je wil verbruiken.

"Met een heel krachtige raket kan je in een rechte lijn naar de maan. De Apollo-11 (die ingezet werd bij de eerste geslaagde bemande ruimtelanding, red.) deed er bijvoorbeeld slechts vier dagen over. Met mensen aan boord heb je niet de luxe om traag te gaan." Dat kon India met zijn onbemande Chandrayaan-3 dus wel. Die zal meer gebruik maken van de aantrekkingskracht van de aarde en andere krachten die in de ruimte aanwezig zijn om snelheid op te bouwen, en op die manier brandstof besparen. Maar dat gaat dus wel iets trager.

Het is veel gemakkelijker om op de evenaar van de maan te landen dan op de zuidpool. Waarom wil iedereen daar dan nu plots heen? "Als een land zoals de VS of China voor langere tijd op de maan aanwezig wil zijn, dan kan dat niet op de evenaar. Daar duurt een dag twee weken, en een nacht vervolgens ook." Op die erg lange maan-dag met twee weken licht kunnen we ons intussen voorbereiden. Het is de donkere nacht die het probleem vormt. "Het is dan -150 graden Celsius en je krijgt geen elektriciteit van de zon. Dat maakt overleven heel moeilijk."

Daarom is de zuidpool zo interessant. "Daar schijnt er bijna voortdurend een middernachtzon heel laag boven de horizon. Daardoor heb je ook continu warmte en energie."

Dat licht komt bijna overal, behalve in delen van de kraters aan de zuidpool. Daar kan zich dan weer het ijs verzamelen waar de Russen en de Indiërs zo geïnteresseerd in zijn. IJs is immers de sleutel tot een lang verblijf op de maan. "Als je water hebt, heb je natuurlijk te drinken", legt Ilsen uit. "Maar je kan het ook splitsen in waterstof en zuurstof. Dan kan je ademen maar ook brandstof maken." Dat scheelt een hele slok op de borrel, want "een liter water naar de maan sturen, kost tot een miljoen euro".

Naast het wetenschappelijke belang van de missie is het natuurlijk ook gewoon een prestigeproject. De Russen en de Indiërs zijn lang niet de enigen die de maan herontdekt hebben. Privébedrijven uit Japan (in april) en Israël (2019) stuurden de voorbije jaren ook al maanlanders de ruimte in. Beide crashten. En de Amerikanen lanceerden in mei een NASA-satelliet die met een grote "zaklamp" op zoek moest gaan naar water op de zuidpool. Ook die missie faalde.

India wil zich maar wat graag in het rijtje voegen van de grote ruimtemachten Rusland, China en de VS. Dat zou kunnen door een onbemande maanlanding uit te voeren.

En Rusland heeft er ook alle baat bij om zijn imago wat op te poetsen met een spectaculaire ruimtemissie. Al moet het daarbij creatief omspringen met de centen, weet Ilsen. "De Russen hebben niet zo veel budget meer over, dus moeten ze zich profileren op heel specifieke projecten waarmee ze weten dat ze de media zullen halen."

En voor die media-aandacht wil Rusland gerust snel schakelen. "Neem nu in 2020, toen de filmster Tom Cruise aankondigde dat hij een film zou gaan maken in het Internationaal Ruimtestation ISS. Prompt besloot Rusland dat ook te doen." De Russen troefden de Amerikanen af: "The challenge", met de Russische actrice Yulia Peresild, werd de eerste film die in de ruimte gefilmd werd. "Opnieuw is Rusland de eerste", glunderde president Poetin.

Nochtans is Rusland intussen allang ingehaald door een andere opkomende ruimtemacht, China. Dat land haalde vroeger zijn ruimtevaarttechnologie bij, jawel,  Rusland.

Hoeveel kans maakt deze missie nu eigenlijk op slagen? In gesprek met het persbureau Reuters toont professor Asif Siddiqi van de Fordham Universiteit zich niet al te optimistisch. "Zelfs Russische wetenschappers geven het maar een slaagkans van 70 procent. Ik zou het zelf nog lager inschatten." 

De oorzaak: de achteruitboerende Russische economie, onder andere door de oorlogssancties tegen het land, maar ook het gebrek aan internationale partners voor ruimteprojecten. Siddiqi verwijst naar de ESA die zich terugtrok uit de Luna-25-missie. "Daardoor moet Rusland alles nu zelf doen. Dat zie je niet vaak meer in deze geglobaliseerde wereld." 

Rusland spiegelt zich graag aan de roemrijke ruimtevaartgeschiedenis van de Sovjet-Unie, maar in de realiteit is het land al enkele decennia op de dool. "Al sinds het ineenstorten van de Sovjet-Unie heeft Rusland een paar keer geprobeerd om sondes de ruimte in te sturen, voorbij de aantrekkingskracht van de aarde. Maar ze strandden telkens in een baan om de aarde. Andere landen zijn daar de voorbije twintig, dertig jaar in geslaagd, maar Rusland niet. Terwijl de Sovjets dat wel nog konden." 

Benieuwd of de Luna-25 erin zal slagen om het Russische ruimteblazoen wat op te blinken.