‘Het is te vroeg om van een mislukking te spreken, maar het wordt steeds reëler’: militair historicus over het Oekraïense tegenoffensief

Van boomlijn naar boomlijn. De ene keer een paar honderd meter, de andere keer hooguit een tiental meter. Ondanks zware inspanningen van de Oekraïense strijdkrachten gaat het – al maanden - uiterst traag aan de frontlinies in het oosten en zuiden van Oekraïne. Zo langzaam dat je je af kunt vragen of het de Oekraïners nog zal lukken om een serieuze doorbraak te forceren voor de herfst met de regen en de modder in zicht komt. President Zelensky was niet voor niets voorzichtig toen het offensief in juni van start ging. “Het gaat traag maar we vorderen”, klonk het.

Inmiddels zijn we twee maanden verder en blijkt van die vordering weinig sprake. Met hun mijnenvelden, antitankbarrières, greppels en loopgraven hebben de Russen zich zo stevig ingegraven dat Oekraïne er niet in slaagt om ergens aan de 700 kilometer lange frontlijn enige terreinwinst van betekenis te boeken.

“Oekraïne staat voor een impasse”, meent militair historicus Tom Simoens (Koninklijke Militaire School). “De vier doelen die Kiev voor ogen had, zijn niet behaald: Bachmoet is niet heroverd, er is geen opmars richting de Zee van Azov waardoor de landbrug tussen de Krim en Donbas niet is doorgeknipt, de Krim is niet binnen vuurbereik gebracht, en de kerncentrale van Zaporizja is niet veiliggesteld.”

In het begin zag het er nochtans veelbelovend uit, erkent Simoens. “Het Oekraïense leger deed serieuze pogingen om met de Leopard-tanks en Bradley-gevechtsvoertuigen een gemechaniseerde aanval in te zetten. De voorbereiding voor het grondoffensief zag er goed uit. Maar als we kijken naar de huidige situatie kun je niet anders dan toegeven dat de resultaten bijzonder mager zijn. Neem de frontlijn bij Orichiv, daar zijn de Oekraïners hooguit 5 kilometer doorgestoten, bar weinig. En dat geldt zowat overal aan de frontlinie.”

Volgens het Kremlin is het Oekraïense tegenoffensief sowieso al mislukt.

“Stel dat we het omkeren en dat het over Russische aanvallen gaat. Dan zouden we nu, twee maanden later, niet zeggen dat de Russen slim bezig zijn en dat de Oekraïners uitgeput zullen raken. Terwijl dat wel over de Oekraïners wordt gezegd. Ook onze media geven een te optimistisch beeld, al zou het nu om het ‘moeilijkste moment’ van de oorlog gaan. Ik ben minder optimistisch; ik denk dat er maar 10 tot 20 procent kans is dat Oekraïne de komende twee maanden zelfs maar op één plaats een doorbraak kan verwezenlijken.”

Twee weken geleden ging het plots wel snel toen het 10de legerkorps ten tonele verscheen en het dorp Staromajorkske in de regio Donetsk werd heroverd. Het kan dus wel.

“Uiteindelijk heeft dat ook niet veel opgeleverd. Net als de Oekraïense oversteek van de Dnjepr bij het dorpje Kozatsji Laheri. Dat ging om kleine eenheden die geen grote doorbraak veroorzaken. En kijk eens hoelang Oekraïne al strijdt om Klisjiivka, een dorpje niet ver van Bachmoet. Oekraïne is tot aan de administratieve grens van Klisjiivka gekomen, luidt het de ene keer. Dan weer klinkt het dat ze tot op de westelijke of zuidelijke rand zijn genaderd. Intussen is het nog altijd niet 100 procent duidelijk of de Russen nog in het noordoosten van het dorp zitten of niet.

“Ook in het noorden bij Loehansk gaat het niet volgens plan, daar zouden de Russen het dorpje Novoselivske hebben ingenomen. En in de regio Koepjansk verplicht Oekraïne de bevolking van 37 gemeentes tot evacuatie omdat het Russische leger daar oprukt. Je kunt dat moeilijk veelbelovend noemen.”

Volgens de Oekraïense onderminister van Defensie Hanna Maljar heeft het Oekraïense leger Bachmoet bijna omsingeld.

“Dat is een typisch voorbeeld van hoe we in het Westen met twee maten en twee gewichten naar dit conflict kijken. Toen Rusland Bachmoet bijna volledig had omsingeld, benadrukten de Oekraïners dat ze nog altijd een controlelijn open hadden. Nu Oekraïne Bachmoet bijlange na niet heeft ingesloten, klinkt het dat Bachmoet bijna omsingeld is. Dat klopt niet. De Russen hebben er nog veel controlelijnen openstaan.”

Zegt u nu dat het Oekraïense tegenoffensief eigenlijk al mislukt is?

“Het is te vroeg om van een mislukking te spreken maar de kans dat we daar naartoe gaan, wordt steeds reëler. Ook Oekraïne ziet in dat het een zware klus wordt. Ze geven toe dat de Russische logistieke lijnen nog niet platliggen. Misschien zeggen ze dat om meer wapens van het Westen los te krijgen, maar dat neemt niet weg dat het tegenoffensief ontgoochelend is. En ik zie weinig verbetering in de manier van vechten aan Oekraïense kant. Kortom, we hebben de Oekraïners overschat en de Russen onderschat.”

Hebben de westerse wapens dan zo weinig verschil gemaakt?

“Een wapensysteem is maar zo goed als je het gebruikt. Tijdens operatie Desert Storm in Irak in 1991 werd er ook gesproken van moderne wapensystemen die de Amerikanen gebruikten. Maar in de praktijk werkten veel Amerikaanse eenheden met M60-tanks, oud spul uit de jaren 60. Met succes. Waarmee ik wil zeggen dat het relatief is. Als je goed met oud materieel om kan gaan, kan je er veel mee bereiken. Het omgekeerde geldt ook. Als de betere wapensystemen niet op de juiste manier worden ingezet, heb je er weinig aan.

“Ik vind het opvallend dat de Oekraïense strijdkrachten zelden tegelijk hun infanterie en artillerie inzetten. Zoals ik het begrijp vuren ze eerst hun artillerie af en een kwartier later zet de infanterie de aanval in. Dat is dus geen gecombineerde oorlogsvoering. Terwijl dat wel nodig is om door de Russische linies te breken. Met aanvallen vanuit de lucht zal het niet lukken, dus zal het via goed geoliede grondoperaties moeten gebeuren.”

De Storm Shadow en de Scalp-kruisraket richten aanzienlijke schade aan in het door Russen bezet gebied. Waar zijn deze wapens toe in staat?

“Ik denk niet dat er op dat vlak een gamechanger bestaat. Oekraïne heeft met de Storm Shadow inderdaad een aantal Russische doelen vernield, maar dat weerhoudt het Russische leger er niet van zijn verdediging vol te houden. We moeten wellicht meer nadenken over hoe we de Oekraïense divisies en brigades beter kunnen trainen. Dat kan bijvoorbeeld samen met de training van Amerikaanse eenheden want het Amerikaanse leger traint als een van de weinigen gecombineerde oorlogsvoering op het niveau van een brigade. Maar dat kost tijd. Intussen graven de Russen zich verder in.”

Wat verwacht u nog van de Oekraïense troepen die door het westen zijn getraind?

“Ze doen het minder goed dan verwacht. Deze troepen bestaan uit een mix van gemobiliseerde en nieuwe soldaten. Mensen die bij wijze van spreken niet weten hoe ze een beschermend vest of bottines moeten aandoen. Je moet ze van nul opleiden. In België trekken we daar vijf tot zes weken voor uit. Als we iemand tot een gewone soldaat willen opleiden duurt dat twee maanden. Maar dan kan hij nog niet met een voertuig rijden. Dat duurt opnieuw maanden want je moet tactisch leren rijden, de nodige technische kennis van het voertuig hebben, enzovoort.

“Nu weet ik niet precies hoelang de opleiding van de in het Westen getrainde brigades heeft geduurd maar laten we in het beste geval drie maanden nemen. Dat is snel. Je kunt een aantal stappen van zo’n training overslaan maar al bij al blijft drie maanden heel kort om een brigade klaar te stomen voor het front.”

Wat kan Oekraïne doen om het tij te keren?

“Als ze nog iets willen realiseren, moeten ze dat via verrassingen doen; risico’s nemen, op andere plaatsen aan het front aanvallen. Dat kan in Loehansk, waar naar verluidt de enige grote Russische operationele reserve zit en ze de Russen zullen moeten confronteren. Maar het kan bijvoorbeeld ook tussen Orichiv en Velyka Novosilka. Bij Cherson is een mogelijkheid al is dat een groter risico doordat de Dnjepr-rivier de situatie bemoeilijkt.”

Gaat de Oekraïense tactiek van een uitputtingsslag aan Russische kant nog op?

“Op strategisch niveau werkt die slijtageslag niet op lange termijn omdat Rusland een grotere bevolking heeft en zijn economie omschakelt naar een oorlogsindustrie. Op tactisch niveau werkt het wel. Ik zie Oekraïne er wel toe in staat om ergens aan het front een Russische legereenheid zodanig uit te putten dat die op zeker moment niet meer gevechtsklaar is. Maar dat geldt voor de korte of middellange termijn. Als het een slijtageslag op lange termijn wordt, denk ik dat de Russen het toch net iets makkelijker hebben en bijgevolg een tandje bijsteken.

“In het begin van de oorlog produceerden de Russen twintig tot dertig kruisraketten en ballistische missiles per maand, ze vuurden die ook af. Vandaag de dag schieten ze veel grotere aantallen af. Ik vrees dat we in de toekomst meer Russische offensieven gaan zien. Die hoeven daarom nog niet heel succesvol te zijn maar het heeft wel invloed op de frontlijn.

“Ik denk dat de huidige frontlijn niet veel meer zal verschuiven. Intussen hangt Oekraïne af van het Westen, we kunnen alleen maar hopen dat het Westen de noodzaak inziet van een blijvende steun aan Oekraïne. Aan Zelensky zal het niet liggen. Hij verzorgt zijn contacten met de buitenlandse partners en doet zijn pr, zowel intern als extern. De communicatie vanuit Oekraïne wordt natuurlijk gestuurd. Zo verschenen de afgelopen week diverse interviews waarin een Oekraïense officier de problemen op het slagveld aankaart. Dat is geen toeval. Het is een manier om het Westen voor te bereiden op een scenario waarin de successen beperkt zullen zijn.”