Angst in Rusland na terugkeer van tienduizenden ex-gevangenen die in Oekraïne vochten: ‘Er is van recht helemaal geen sprake meer’

De ouders van Vera Pechteleva konden hun ogen niet geloven toen in mei dit jaar een foto opdook van de man die hun dochter twee jaar eerder op gruwelijke wijze had vermoord. In militair uniform en met een machinegeweer poseerde Vladislav Kanioes te midden van zijn kameraden aan het front in Oekraïne.

Nog maar een jaar eerder had Kanioes 17 jaar strafkamp gekregen voor de orgie van geweld waarbij hij de 23-jarige Pechteleva ruim honderd messteken toebracht en haar vervolgens wurgde. “Ze hebben een moordenaar vrijgelaten en nu hebben ze hem ook nog een wapen gegeven”, zei haar moeder Oksana Pechteleva verbitterd tegen de site Sibir.Realii. “Heel Rusland zal binnenkort stikken in dit geweld, deze moorden, al dit bloed”, voorspelde haar man.

Waar Kanioes nu zit, is onduidelijk. Maar de afgelopen tijd zijn tienduizenden andere voormalige gevangenen die bij het huurlingenleger Wagner of het reguliere leger hebben gevochten, als helden in Rusland teruggekeerd.

Onverteerbaar

Voor de familie van de slachtoffers is het onverteerbaar dat de overheid meewerkt aan de vrijlating van gevaarlijke misdadigers. “Ik zou wel eens het decreet willen zien op grond waarvan ze deze mensen vrijlaten”, zei Nadezjda Plesjkova tegenover de site Radio Svoboda. Haar dochter, een 19-jarige studente, werd in mei beroofd en met messteken om het leven gebracht door een teruggekeerde Wagnersoldaat, die eerder 18 jaar had gekregen wegens gewelddadige roofovervallen. “Hoe moet het met ons? Moeten we de hele tijd in angst leven? Ik heb nóg een kind.”

Wie verantwoordelijk is voor die gratieverleningen is wel duidelijk: president Poetin. Aanvankelijk deed het Kremlin nogal schimmig over de belofte van Wagnerbaas Jevgeni Prigozjin dat gevangenen die zich bij zijn huurlingenleger aanmeldden, na een half jaar aan het front gratie zouden krijgen. Normaal gaat er aan zo’n pardon een lange procedure vooraf, waarbij allerlei instanties advies moeten geven. Maar in juni dit jaar erkende Poetin dat hij op eigen houtje de decreten uitvaardigt op basis waarvan zij gratie krijgen. Kort daarna gaf het Russische parlement zijn zegen aan de pardonverleningen.

Om zich in te dekken tegen de kritiek dat hij criminelen op de Russen loslaat, verzekerde hij dat zij weinig van hen te vrezen hebben. Volgens hem zou slechts 0,4 procent van de ex-gevangenen die een pardon hebben gekregen opnieuw het criminele pad op zijn gegaan.

Discipline

Ook Prigozjin houdt vol dat de teruggekeerde voormalige gevangenen uit zijn huurlingenleger zich over het algemeen voorbeeldig gedragen, dankzij de discipline die zij bij Wagner hadden bijgeleerd. Van de volgens hem ruim dertigduizend teruggekeerde Wagnerstrijders zouden er slechts 83 misdrijven hebben gepleegd, zei hij onlangs. Vele malen minder dan bij gevangenen die zonder een half jaar bij Wagner uit de strafkampen vrijkomen, pochte hij.

Toen een ex-gevangene die bij Wagner had gevochten eerder dit jaar werd opgepakt wegens verkrachting van twee meisjes van 10 en 12 jaar, reageerde Prigozjin geïrriteerd dat Wagner inmiddels was opgehouden met het rekruteren van gevangenen uit de kampen. Hij wees erop dat er ook in de burgermaatschappij verkrachters zijn. “Iedere dag gebeuren er twintig tot vijftig verkrachtingen, maar het enige waarover iedereen praat is dat dit een voormalige gevangene was”.

Niet alleen Wagner, ook het reguliere leger heeft criminelen uit de strafkampen gerekruteerd voor de oorlog in Oekraïne. Zij hebben eveneens na een half jaar vechten recht op gratie en terugkeer naar de burgermaatschappij. Maar volgens Olga Romanova, het hoofd van de actiegroep Roes sidjasjtsjaja (‘Rusland achter de tralies’), is het leger bij het werven wel iets kieskeuriger dan Wagner.

Kopschuw

Gevangenen die zijn veroordeeld wegens kindermisbruik of andere seksuele misdrijven vallen af, net als mensen die vastzitten wegens extremisme, terrorisme, muiterij, spionage en ‘bijzonder zware misdaden’. Maar wat onder dat laatste wordt verstaan, is volstrekt onduidelijk. Mogelijk zijn ook moordenaars bij de Russische strijdkrachten nog steeds welkom als ze bereid zijn hun leven te wagen in Oekraïne.

Volgens Romanova is nu al te zien dat de terugkeer van de ex-gevangenen een negatief effect heeft. “Maar we zien niet alles wat er gebeurt, en dat zullen we ook niet zien”, zegt zij tegen de site Nastojasjeje Vremja (‘Huidige Tijd’). Het probleem is dat ook de Wagnervrijwilligers onder de wet vallen die het in diskrediet brengen van “helden van de speciale militaire operatie” in Oekraïne strafbaar stelt.

Dat heeft de politie kopschuw gemaakt om hen aan te pakken als ze opnieuw de fout ingaan. “Als de politie de kans heeft om misdrijven van teruggekeerde vrijwilligers over het hoofd te zien, doen ze dat ook”, zegt ze. Anders hangt hen mogelijk tot 15 jaar celstraf boven het hoofd. “Dus nemen ze alleen de meest extreme gevallen, zoals de verkrachting van die jonge meisjes in Novosibirsk. De rest noteren ze niet.”

De presidentiële pardons voor gevaarlijke criminelen die aan de oorlog tegen Oekraïne hebben meegedaan brengen volgens haar het hele rechtsstelsel in gevaar. “Het afgelopen jaar heeft ons geleerd dat gerechtelijke vonnissen niet meer bestaan; die kunnen zomaar worden uitgewist. Eigenlijk is er van recht helemaal geen sprake meer. Je kunt moorden plegen en dan naar de oorlog vertrekken”.

Oppositiefiguren

De straffeloosheid staat in schril contrast met de keiharde manier waarop de autoriteiten optreden tegen politieke vergrijpen. Een ondernemer uit Sint-Petersburg, die 23 jaar had gekregen voor het bestellen van de moord op een concurrent en diens gezin, kon na een half jaar in Oekraïne als vrij man naar Turkije vertrekken. Maar oppositiefiguren die zich tegen de oorlog keerden kregen lange gevangenisstraffen opgelegd, zoals Ilja Jasjin en Vladimir Kara-Moerza. Jasjin werd voor 8 jaar naar een strafkamp gestuurd, Kara-Moerza zelfs voor 25 jaar.

Frustrerend voor de nabestaanden van de slachtoffers is ook dat zij geen beroep kunnen aantekenen tegen gratieverlening voor misdadigers die uit de oorlog terugkeren. Een vrouw aan wie de moordenaar van haar zoon nog tienduizenden euro’s aan smartegeld moest betalen, probeerde het geld nog los te krijgen van Wagner nadat hij gratie had gekregen, maar ook dat leverde niets op.

Sommige slimmeriken melden zich zelfs preventief aan voor dienst aan het front om een veroordeling te voorkomen. Onlangs vertrok een burgemeester van een plaats in Siberië, die was betrapt op grootschalige corruptie, als vrijwilliger naar Oekraïne in de hoop terug te komen als oorlogsheld, zonder strafblad.

Extra pijnlijk voor de familie van slachtoffers is dat met het pardon voor de tot held uitgeroepen misdadigers hun hele strafblad wordt gewist, alsof er nooit iets is gebeurd. Dat betekent ook dat de dader niet bang hoeft te zijn voor een extra zware straf als hij in herhaling vervalt en opnieuw een ernstig misdrijf begaat. “Het is een signaal aan al dat tuig: je kunt rustig je gang gaan, er staat toch geen straf op”, vatte de moeder van de vermoorde Vera Pechteleva het samen.