De procureur van Berlijn onderzoekt de zaak. “Ik kan bevestigen dat de Berlijnse openbare aanklager een onderzoek voert tegen een onbekende dader”, verklaarde een woordvoerder volgens The Gaurdian.

De vermeende vergiftiging zou in oktober 2022 gebeurd zijn tijdens een trip naar München. Elena Kostyuchenko was eerder dat jaar, op de dag van de Russische invasie, naar Oekraïne uitgestuurd om er voor de onafhankelijke Russische krant Novaya Gazeta te berichten over de oorlog en Russische oorlogsmisdaden. Onder druk van de Russische autoriteiten werd de krant eind maart 2022 opgedoekt en Kostyuchenko werd door de Oekraïense militaire inlichtingendiensten gewaarschuwd dat de Russen van plan waren haar te vermoorden, schrijft ze nu in Meduza, een onafhankelijke nieuwswebsite met focus op Rusland.

(Lees verder onder de Instagrampost)

Kostyuchenko ontvluchtte Oekraïne en wilde terugkeren naar haar thuisland, maar zou ook daar niet veilig zijn. Ze huurde een appartement in Berlijn en ging aan de slag bij Meduza. Ze was vastbesloten als reporter naar Oekraïne terug te keren en ging op 17 oktober naar het consulaat in München om er een visum aan te vragen. Tijdens de treinreis terug naar Berlijn op 18 oktober werd ze echter ziek. Ze zweette veel, en dat rook “scherp naar rot fruit”. Ze was verward en had hoofdpijn.

Eens thuis werd het alleen erger. Kostyuchenko voelde zich zwak, kortademig, duizelig, had buikpijn en moest overgeven. Toen ze maar niet beter werd, liet ze bloed afnemen. De enzymewaarden in haar lever bleken sterk verhoogd en er zaten sporen van bloed in haar urine. Later kreeg ze ook zwellingen in haar gezicht, vingers en voeten, en haar handen en voeten voelden soms branderig en werden rood. Tal van testen bleven de weken nadien volgen, maar dokters hadden geen idee wat mis was. In december suggereerden ze dat de enige overblijvende verklaring was dat ze vergiftigd was.

Zelf wilde Kostyuchenko dat niet geloven. Ze voelde zich veilig in Europa. Maar ze contacteerde toch de Berlijnse politie, die haar uitgebreid ondervroeg, haar appartement onderzocht, haar kleren van haar trip in beslag nam en een toxicologisch onderzoek bestelde in het Charité-ziekenhuis in Berlijn. Dat schrijft ze in haar artikel op Meduza.

(Lees verder onder de Instagrampost)

Onderzoek heropend

Kostyuchenko hoorde lange tijd niets meer over het onderzoek, tot de procureur van Berlijn haar op 2 mei per brief inlichtte dat de zaak rond de moordpoging op haar gesloten was. De speurders hadden geen bewijs gevonden dat ze vergiftigd zou zijn. Maanden na datum wezen de bloedtesten niet duidelijk op vergiftiging.

Onafhankelijke nieuwssite The Insider legde Kostyuchenko’s zaak voor aan artsen en toxicologische experten, die vermoeden dat ze vergiftigd werd met een chloor-organische verbinding, zoals dichloorethaan. Kostyuchenko bezorgde die informatie aan de politie en op 21 juli werd de zaak heropend.

Het besluit om het onderzoek te heropenen was het gevolg van “verdere overwegingen” van de omstandigheden en niet van nieuw bewijsmateriaal, volgens de woordvoerder van de Berlijnse procureur. “We gaan na of een onderzoek van verdere voorwerpen uit de omgeving van de gewonde op dit moment nog steeds zinvol kan zijn.”

Ook anderen

Volgens Kostyuchenko zijn de meeste van haar symptomen intussen verdwenen, maar heeft ze nog steeds weinig energie en kan ze amper werken. Ze verliet dan ook Meduza. Over enkele weken wordt wel haar nieuwe boek gepubliceerd, I Love Russia, Reporting from a Lost Country, “over Ruslands pad naar fascisme”. “De politiespeurders denken dat het de mensen die me probeerden te vermoorden in Oekraïne, en mogelijk in Duitsland, kan aanzetten om nog een poging te wagen. Maar ik wil leven, en dat is waarom ik deze tekst schrijf”, aldus Kostyuchenko.

De journaliste waarschuwt collega’s en activisten om voorzichtiger te zijn dan zij was. “We zijn niet veilig en we zullen nooit veilig zijn tot het politieke regime verandert in Rusland. Ons werk versnelt het einde, maar het regime zal zichzelf verdedigen. Als je je plots ziek voelt, sluit dan alstublieft de mogelijkheid niet uit dat je vergiftigd bent.” Ze vraagt om ook contact op te nemen met de onderzoekers bij The Insider en Bellingcat.

The Insider onderzoekt naast de mogelijke vergiftiging van Kostyuchenko ook de vermeende vergiftigingen van radiojournaliste Irina Babloyan in oktober 2022 in Tbilisi (Georgië) en van hoofd van de Free Russian Foundation Natalia Arno in Praag (Tsjechië) in mei 2023.

Het Committee to Protect Journalists (CPJ), een ngo in New York, vraagt de autoriteiten om een transparant onderzoek te voeren naar de mogelijke vergiftigingen van de twee journalistes. “De Duitse en Georgische autoriteiten moeten deze beschuldigingen uiterst serieus nemen en alles in het werk stellen om het leven van journalisten in ballingschap te beschermen.”

Kostyuchenko was ook voor de oorlog in Oekraïne al een uitgesproken criticus tegen Rusland en een LGBT+-activiste. Ze schreef onder meer over Pussy Riot en het bloedbad in Zjanaozen, en won meerdere awards, waaronder de European Press Prize.

Sinds de oprichting van Novaya Gazeta in 1993 zijn minstens zes journalisten en medewerkers vermoord in verband met hun werk.