Oekraïners zoeken bewijzen voor oorlogsmisdaden in maag van dode dolfijnen

Het slachtoffer, een bruinvis, werd begin deze zomer gevonden langs een stuk strand bij havenstad Odessa in het zuiden van Oekraïne, doodsoorzaak onbekend. Agenten, een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie, maar ook gewone getuigen verzamelden ondanks een beetje regen in het veld waar de autopsie zou plaatsvinden.

De bruinvis was een van de dieren die tegenwoordig massaal dood aanspoelen op de oevers van de Zwarte Zee. “Dolfijnen zijn niet alleen maar schattig”, zegt Pawel Goldin, een dierenarts gespecialiseerd in zeezoogdieren aan het Oekraïense Wetenschappelijk Centrum voor Ecologie van de Zee, voorafgaand aan de autopsie. “Ze zijn ook belangrijk voor het mariene ecosysteem. Als het slecht gaat met de dolfijnen, dan gaat het slecht met het hele ecosysteem.”

En de dolfijnen in de Zwarte Zee zitten in de problemen. Oekraïne zegt dat hun lot een bewijs is van de wrede tol die de oorlog eist van het leven in zee en het milieu in het algemeen – iets wat ze willen documenteren voor vervolging.

Vier feiten – genocide, misdaden tegen de menselijkheid, agressie en oorlogsmisdaden – worden op dit moment erkend als internationale misdrijven. Oekraïne wil daar graag een vijfde aan toevoegen, namelijk ecocide, en is bezig met het opbouwen van een zaak tegen Rusland. De autopsie van de bruinvis maakt deel uit van die inspanning.

“Op dit moment ontwikkelen we de strategie voor de vervolging van oorlogsmisdaden en ecocide”, zegt Maksym Popov, een adviseur van de Oekraïense procureur-generaal die zich specifiek bezighoudt met milieukwesties. “Het milieu wordt vaak het stille slachtoffer van de oorlog genoemd”, aldus Popov. Oekraïene wil daar verandering in brengen aangezien “het milieu geen burgers heeft, geen grenzen”.

Vredesplan

Als signaal van het belang dat Oekraïne aan de kwestie hecht, heeft president Volodymyr Zelensky “onmiddellijke bescherming van het milieu” opgenomen in het tienpuntenplan waarvan Oekraïne hoopt dat het een basis zal vormen voor onderhandelingen om de oorlog te beëindigen.

Volgens Ruslan Strilets, Oekraïens minister van Milieubescherming, hebben milieuonderzoekers gegevens verzameld over meer dan negenhonderd gevallen van dode dolfijnen. Daarbij zijn dolfijnen die gevonden zijn aan de kusten van Oekraïne, Turkije en Bulgarije, landen die ook aan de Zwarte Zee grenzen.

In één week in juli werden volgens Strilets tien dolfijnen gevonden die worden bestudeerd om te bepalen hoe ze zijn gestorven. “Dit is een nieuwe uitdaging in oorlogstijd. We mogen geen informatie verliezen over milieumisdaden.”

De vernietiging van de Kachovkadam, die biljoenen liters vervuild water door de Dnjepr naar de Zwarte Zee stuurde, was tot nog toe de zwaarste klap voor het milieu in een oorlog die ecologisch gezien al catastrofaal was.

Maar zelfs voor die tijd stierven dolfijnen al in een alarmerend tempo. Russische oorlogsschepen die de zuidkust van Oekraïne bedreigen, maken voortdurend gebruik van akoestische sonarsignalen. Volgens wetenschappers kunnen die het richtingsgevoel van dolfijnen verstoren, omdat ze hun eigen natuurlijke sonar gebruiken voor echolocatie.

Explosies, raketlanceringen en laagvliegende Russische straaljagers dragen bovendien alleen maar bij aan de kakofonie die de dolfijnen traumatiseert, zegt Goldin. Tegelijkertijd waarschuwt hij dat het veel te vroeg is om het sterven van de dolfijnen direct aan één oorzaak te koppelen.

Mijnen

Zeemijnen vormen eveneens nieuwe, dodelijke obstakels. Vervuilende stoffen van explosieven en brandstoflekkages, samen met een assortiment aan oorlogsafval, hebben grote delen van de biosfeer van de Zwarte Zee aangetast, het grootste beschermde gebied in Oekraïne dat geclassificeerd is als een ‘wetland van internationaal belang’.

De milieutol door de enorme gevolgen van de dambreuk wordt nog steeds intensief bestudeerd. Goldin zegt dat het overstromingswater zware metalen, pesticiden en voedingsstoffen, met name stikstof en fosfor, bevatte die zich hadden opgehoopt in het sediment achter de dam. Die voedingsstoffen veroorzaakten een enorme algenbloei, die giftig kan worden.

Volgens sommige milieuactivisten zouden alleen al in het eerste jaar van de oorlog meer dan 50.000 dolfijnen in de Zwarte Zee kunnen zijn gestorven. Maar de wetenschappers die betrokken zijn bij de forensische onderzoeken zijn voorzichtiger. Volgens Goldin is het nog niet mogelijk een correcte inschatting te maken. Oekraïne werkt samen met internationale partners om een beter beeld te krijgen.

Ware tol is onbekend

Oekraïne heeft zelf ook nieuwe methodes moeten ontwikkelen om de schade aan het milieu te documenteren, zegt Strilets nog. De Zwarte Zee is een gevechtszone, grote delen van de Oekraïense kustlijn zijn door Rusland bezet en veel gebieden zijn te gevaarlijk om te bezoeken vanwege de hevige gevechten.

Maar het is één ding om een dode dolfijn die aanspoelt te documenteren. Begrijpen waarom het dier is gestorven, is veel moeilijker. Na elke autopsie stuurt Oekraïne monsters naar experts aan de Universiteit van Padua in Italië en de Universiteit van Hannover in Duitsland voor verdere analyse.

Dat werk kost tijd: pas na de oorlog, wanneer een grootschalig onderzoek naar het zeeleven in de Zwarte Zee kan plaatsvinden, zal de ware tol bekend zijn.

Toch biedt elke dode dolfijn nu al belangrijke aanwijzingen. De bruinvis die deze zomer werd ontleed, was een paar weken eerder gestorven, dagen na de vernietiging van de dam. Met de beperkte middelen in Oekraïne moest het dier worden ingevroren tot een autopsie konden plaatsvinden.

“Dit is een kleine jongen”, zegt Goldin, terwijl zijn team de bruinvis op een tafel legt om te ontdooien. De sterke geur wanneer ze het dier opensnijden, is overweldigend, zelfs in openlucht. Na afloop zegt Goldin verrast te zijn dat de maag van het dier vol zat en dat hij recent minstens vijf soorten vis had gegeten. “Zoveel eten liet zien dat hij klaar was voor het leven”, aldus Goldin. “Dat maakt het mysterie waarom hij stierf alleen maar groter.”

_{© The New York Times}