Meer dan 40 landen willen bij economische BRICS-club: waarom is de groep (met ook Rusland) zo aantrekkelijk?
In Zuid-Afrika start vandaag een top van de BRICS-landen. Brazilië, India, China, Zuid-Afrika, maar ook de westerse paria Rusland behoren tot deze groep. Ondanks de aanwezigheid van een land in oorlog willen steeds meer wereldleiders toetreden tot de BRICS-club. Waarom is de groep zo populair? En wat betekent het voor de wereldorde als zeker 40 landen erbij zouden komen?
In veertien jaar tijd zijn de BRICS-landen geëvolueerd van een conceptuele groep met beperkte impact naar een populaire club waar tientallen landen in de wereld willen bijhoren.
"Meer dan 40 landen hebben zich aangemeld om lid te worden van deze groep", zei de BRICS-ambassadeur van Zuid-Afrika, Anil Sooklal. "22 landen hebben ons formeel benaderd, een gelijk aantal landen informeel." Volgens de ambassadeur toont het aan hoeveel vertrouwen deze landen hebben in de toekomst van het blok.
Landen die willen aansluiten bij de BRICS-club:
De landen die formeel een aanvraag hebben ingediend om lid te worden, zijn onder meer: Algerije, Argentinië, Bahrein, Egypte, Indonesië, Iran, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Andere landen zoals Syrië, Afghanistan, Soedan, Congo, Turkije, Pakistan, Mexico, Ethiopië en Wit-Rusland tonen interesse.
De groep is aantrekkelijk omdat ze wordt gezien als de plek waar economische groei zal plaatsvinden. Bovendien wil ze af van de afhankelijkheid van de dollar. Ze promoot lokale munten en bekijkt hoe ze een eigen munt kan lanceren.
Het blok vormt een tegenwicht voor het machtige Westen. Daarnaast biedt het aan landen de kans om samen te werken met enkele grote wereldmachten en worden er alternatieve markten gecreëerd om te groeien. Voorts lijkt het al dan niet schenden van mensenrechten geen grote invloed te hebben op de economische relaties.
Voor wat staat BRICS?
BRICS is een acroniem voor de alliantie van 's werelds opkomende economieën: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. De groep wil ontwikkeling en samenwerking bevorderen.
Het acroniem BRIC werd in 2001 bedacht door econoom Jim O'Neill, die voor de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs werkte. Zo omschreef hij deze snelgroeiende economieën.
In 2009 hielden de landen hun eerste top. De groep heeft sindsdien slechts één lid extra toegelaten, Zuid-Afrika in 2010.
Minder afhankelijk van het Westen
Er heerst onvrede bij heel wat landen over de huidige wereldorde en de zeer machtige traditionele westerse mogendheden. Dit ongenoegen nam opnieuw toe tijdens de coronapandemie, wanneer de rijke landen eerst en vooral aan zichzelf dachten bij de verdeling van vaccins.
Voorts onderhouden een aantal landen die zich willen aansluiten bij het BRICS-blok mindere relaties met het Westen. Zo heb je Ethiopië, waarvan de relaties met het Westen zijn verslechterd na de recente burgeroorlog. Landen als Iran, Afghanistan en Wit-Rusland dragen mensenrechten niet zo hoog in het vaandel. Het Westen laat dit doorwegen op de economische relaties en vaardigt ook sancties uit.
Als deze landen zich nu economisch verenigen, kunnen ze zich geostrategisch belangrijker maken. Zo worden ze minder afhankelijk van het Westen.
Ook leeft de kritiek dat het Westen selectief is ten opzichte van mensenrechtenschendingen. Ze rekenen landen economisch af op schendingen. Maar zelf sluit de EU een migratiedeal met landen als Tunesië, terwijl mensenrechtenorganisaties roepen dat vluchtelingen en migranten er mishandeld worden.
Politieke en diplomatieke steun
Waar het Westen anderen sanctioneert als ze hun normen en waarden niet volgen, lijkt het BRICS-blok zich niet te mengen in de interne keuken van de landen.
Na de invasie van Rusland in Oekraïne, heeft China nagelaten om kritiek op de Russische president Vladimir Poetin te uiten. Alleen recent bij het niet verlengen van de graandeal, uitte China voorzichtig kritiek. Ook India en Zuid-Afrika hebben Rusland nooit veroordeeld tijdens de samenkomsten van de VN-Veiligheidsraad over de oorlog in Oekraïne. De BRICS-club weigert ook om sancties tegen Rusland in te voeren, ondanks Westerse druk.
Het kan meespelen dat deze landen willen toetreden tot een blok waarbij zaken zoals oorlog, nucleaire wapens, mensenrechtenschendingen,... niet bepalend zijn in het verkrijgen van leningen of het drijven van handel.
Weg met koning dollar
De club wil af van de bepalende positie van de dollar. "Er is onvrede met het monetaire beleid van de Verenigde Staten. De dollar is een wereldmunt, alles wat de VS doet, heeft gevolgen voor deze landen", zegt professor Internationale Economie aan KU Leuven, Hylke Vandenbussche.
"De alternatieve munt die ze willen creëren, zal waarschijnlijk alleen digitaal bestaan en zal hun afhankelijkheid van de dollar doen dalen", zegt Vandenbussche. "Op korte termijn zal deze munt niet even sterk zijn als de dollar, maar dan hebben ze tenminste een alternatief", aldus de KU Leuven professor.
Landen als Argentinië en Egypte hebben grote leningen lopen bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) om uit de financiële problemen te komen. Het IMF, dat in Washington is gevestigd, wordt vooral bestuurd door een groep Westerse landen en stelt bovendien hoge eisen aan landen die ze leningen toekent.
Begin deze maand was de Braziliaanse president Lula da Silva nog erg kritisch voor het IMF dat met zijn strenge regels landen deed "tenondergaan". Lula heeft vaker kritiek op internationale structuren en instellingen zoals het IMF. Hij is een grote voorstander van de toetreding van meerdere landen tot de BRICS-club.
Groei en verwezenlijkingen BRICS-club
Sinds het ontstaan van het blok in 2009 is hun wereldwijde BBP sterk gegroeid, ze vertegenwoordigen intussen ongeveer een derde. Als het BBP in koopkracht wordt gemeten (koopkrachtpariteit) heeft de BRICS-club de G7 zelfs voorbijgestoken. De G7 zijn de zeven rijkste en democratische industrielanden (Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten) en de Europese Unie samen.
De BRICS-landen vertegenwoordigen in koopkracht 31,5 procent van het BBP, de G7 zo'n 30,7 procent. Het is vooral grote reus China, die een zware stempel drukt met ruim 18 procent. Bovendien vertegenwoordigen de BRICS-landen ruim 40,5 procent van de wereldbevolking.
Toch bleven grote verwezenlijkingen van de club uit. Hun grootste verdienste is het oprichten van The New Development Bank. De bank heeft veel leningen geleverd en de handel tussen de landen doen toenemen.
Keerzijde van de medaille
Heel wat van deze landen hebben belangrijke economische relaties met het Westen of ontvangen humanitaire hulp. Toetreden tot dit alternatief blok, zou er ook toe kunnen leiden dat het Westen de humanitaire kraan dicht zal draaien of minder investeringen wil doen. Bovendien: hoe groter het BRICS-blok, hoe meer kans op interne verdeeldheid.
Het oprichten van een eigen munt door de BRICS-landen is belachelijk
Econoom Jim O'Neill en bedenker van de term BRICS vindt de plannen voor het oprichten van eigen munt "belachelijk".
Aan de krant Financial Times zei hij dat het "onhaalbaar" is om zo'n munt te creëren voor vijf zeer sterk uiteenlopende economieën. Voorts vindt hij dat ze nog niets hebben bereikt.
Hoe gaat dit de wereldorde veranderen?
Het is duidelijk dat de landen die willen toetreden, ervan uitgaan dat er veel potentieel zit in deze BRICS-club. Het geloof leeft dat we zullen evolueren naar een wereld waar de dominantie van de VS en het Westen afneemt.
"Er is een meer multipolaire wereld op komst waar ook landen als China een belangrijke rol gaan spelen", zegt professor Vandenbussche daarover. "Bovendien zie je ook dat Afrika meer brood lijkt te zien in Rusland en China, dan in hun oude koloniale heersers. Deze hebben hun kans gehad, nu lijken ze iets anders te willen proberen."
"Maar het zal niet plotsklaps gebeuren, want als men groeit, moeten er goede afspraken worden gemaakt", aldus de professor.
Op agenda tijdens huidige top?
Op deze top gaat het onder meer over de verschillende toetredingsaanvragen van landen en welke criteria men daarvoor kan opstellen. Volgens Zuid-Afrika, huidig voorzitter van de BRICS-landen, staat het overleg over de lancering van een eigen munt nog niet op de agenda.
De Russische president zal niet aanwezig zijn, tegen hem is een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd. Poetin zal deelnemen aan de conferenties via video-overleg. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov is in zijn plaats aanwezig.
Zuid-Afrika is van 22 tot 24 augustus gastheer van de vijftiende BRICS-top in Johannesburg.