Royal de Luxe palmt Antwerpen in met reuzenhond: ‘De reuzen zijn van de hele stad’

Het is geen reuzenstoet, geen toneelvoorstelling en ook geen klassiek straattheater. Maar wie de gigantische bewegende figuren van het Franse gezelschap Royal de Luxe ooit volgde door de straten van Antwerpen, weet hoe betoverend ze kunnen zijn.

Bij hun laatste doortocht in 2015 wisten de oma en haar kleinzoon, de kleine zwarte reus, zelfs meer dan 900.000 kijklustigen te lokken. Dit jaar maakt de Bull Machin zijn opwachting, een kwispelende en kwijlende houten hond van meer dan 4 meter hoog en bijna 900 kilo.

“De reuzen zijn de voorbije decennia in het DNA van Antwerpen geslopen”, vertelt Patrick De Groote, artistiek leider van de Zomer van Antwerpen. Hij haalde Royal de Luxe in 1993 voor het eerst naar de koekenstad toen Antwerpen culturele hoofdstad was van Europa. De toenmalige intendant en latere schepen van Cultuur Eric Antonis had hem gevraagd om een bijzondere straatinterventie te voorzien.

“De stad wilde buiten de reguliere programmatie ook een aantal speciale momenten creëren in de publieke ruimte”, vertelt De Groote. “Royal de Luxe was toen een opkomende internationale straattheaterspeler.” Naar aanleiding van Antwerpen ’93 verrasten ze onder meer met hun performance in de files. Tijdens de ochtend- en de avondspits dook het gezelschap op in het verkeer. Ze reden rond in autootjes waar zich boven op het dak gekke taferelen afspeelden. “De mensen die deel uitmaakten van de file keken hun ogen uit.”

Ook de daaropvolgende jaren wist het vanuit Nantes opererende gezelschap de Antwerpse zomers op te fleuren met vliegende piano’s, paspoppen die tot leven komen of andere gekke, imposante creaties. Al was het vooral dankzij de komst van de eerste grote reus en zijn Afrikaanse vrienden in 1998 dat de Antwerpenaar Royal de Luxe definitief in de armen sloot.

“Die reus was zo’n succes dat het een evidentie leek om hen terug te halen”, weet De Groote. “Vandaag zijn heel wat mensen met de reuzen opgegroeid. Iemand toonde me onlangs nog de kindertekeningen die hij meer dan twintig jaar geleden maakte van de grote olifant.”

Ongebreideld creatief

Royal de Luxe werd eind jaren zeventig van de vorige eeuw in Frankrijk opgericht door een groep creatievelingen die zich lieten opmerken met hun inventieve producties op straat. Dankzij de vele knotsgekke attributen en verhaallijnen over uit de hand gelopen bloederige fotoshoots, gevechten in bidets of herinterpretaties van de Franse geschiedenis lag de nadruk in de beginjaren op het absurde en op een eigensoortige maatschappijkritiek. Al was het ook toen al hun doel om het stedelijke leven laagdrempelig te injecteren met een stevige portie verbeelding.

Ongebreidelde creativiteit en een vleugje megalomanie maakten bovendien altijd hun handelsmerk uit. Met de eerste reus, die het levenslicht zag in 1993, werd er absolute ontroering aan de succesvolle cocktail toegevoegd. Intussen maakte de ploeg furore van in Korea, tot China, Australië, Chili en Kameroen.

De grote bijval waarop het gezelschap kan rekenen valt te verklaren door een combinatie van factoren. Allereerst zijn er natuurlijk de indrukwekkende handgemaakte houten personages die dankzij onder andere knipperende oogleden, een ademhaling of een hartenklop haast levensecht lijken. Dat ze niet alleen begeleid worden door meeslepende livemuziek, maar ook door tientallen ‘lilliputters’ die de figuren bedienen en duidelijk hard moeten werken, draagt bij aan het ontzag vanuit het publiek.

Maar er is ook de geheimzinnigheid waar het gezelschap prat op gaat: elke keer weer ontstaat er een buzz door de stad waar ze landen. De komst van de reuzen wordt weliswaar aangekondigd, maar niemand weet precies waar en wanneer ze zullen opduiken. Dit jaar is er in Antwerpen bijvoorbeeld sprake van een tweede reus naast de grote bulldog, maar er wordt niets gelost over hoe die er zal uitzien.

“Royal de Luxe wil de mensen vooral alles zelf laten ontdekken”, zegt De Groote. “Het ideaal is dat je toevallig in de stad bent en dat je zomaar op de reuzen botst, maar dat is intussen natuurlijk niet meer mogelijk. Mensen gaan echt naar hen op zoek. De makers ontwikkelen per stad een eigen verhaal dat je kan volgen. De toeschouwer kan zo vaak en zo lang aanhaken als hij zelf wil.”

“Het mooie is dat er telkens bijzondere momenten ontstaan die we niet voorzien hadden. ’s Nachts liggen de reuzen bijvoorbeeld te slapen en dan merk je dat mensen hen komen bezoeken of gezelschap houden. Ze slapen ook echt, met een diepe ademhaling en snurkjes.”

Daarnaast onderstreept De Groote het verbindende effect. “Ze brengen altijd menselijke, herkenbare verhalen. Bij de oma in 2015 ging het bijvoorbeeld over ouder worden. Plots zag je opvallend veel mensen die met hun oma of opa op stap waren. Royal de Luxe wakkert gevoelens aan die we soms een beetje vergeten zijn. Dan besef je plots dat je je oma al te lang niet meer bezocht hebt. Ze gebruiken grote personages om eenvoudige dingen uit te vergroten.”

Dat bevestigt ook Tania Polak (58). Zij is fan van het eerste uur en helpt elke keer mee als vrijwilliger als de reuzen op bezoek zijn. “Mijn man en ik plannen onze vakanties errond,” vertelt ze. “We zijn zelfs al naar Calais en Leeuwarden gegaan om de reuzen daar te zien. Voor ons is het ook een familiegebeuren: vroeger gingen we met de kinderen kijken en nu gaan we altijd samen met de schoonzussen.”

Polaks man ondersteunt het technische team en zij zit dit jaar in de begeleidingsploeg die de hond door de straten escorteert, zorgt dat er altijd voldoende doorgangsruimte is en mee instaat voor de veiligheid. “Daardoor maak ik het mee vanaf de eerste rij en heb ik het privilege om de uitdrukking te zien op de gezichten van de omstaanders. Dat is minstens even mooi als de reuzen zelf.”

Vriendenprijs

Volgens Patrick De Groote zijn de vele vrijwilligers een bewijs van hoe breedgedragen het project is in Antwerpen. “Je voelt aan alles hoeveel goodwill er is. Iedereen wil een bijdrage leveren. Als we een oproep lanceren omdat we hulp nodig hebben, krijgen we meteen tweehonderd mails. De reuzen zijn duidelijk niet van mij of van de Zomer van Antwerpen, maar wel van de hele stad.”

“Dankzij de grote sympathie die hier heerst voor het project zijn de reuzen zelfs goedkoper dan in andere steden. We hebben bijvoorbeeld heel wat kraanwerk nodig om de personages op te tillen. Dat is normaal gezien peperduur, maar het kraanbedrijf doet het voor een vriendenprijs. En zo hebben we een heleboel fijne partnerships: iedereen draagt zijn steentje bij.”

Al kan hij niet ontkennen dat de stad heel wat euro’s neertelt voor het project. “Het budget komt in de buurt van dat van een grote opera. Maar als je de kosten per toeschouwer uitrekent, is het eigenlijk het goedkoopste project dat we doen met de Zomer van Antwerpen. Het is minder duur dan een theatervoorstelling waarop je maar honderd mensen kan uitnodigen. De impactstudie die we telkens laten doen toont bovendien zwart-op-wit aan dat elke geïnvesteerde euro in een veelvoud ervan terugkomt via consumptie van hotels, taxi’s restaurants, shopping enzovoort.”

Soortgelijke geluiden klinken ook bij de stad zelf. Schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud: “We hebben 1 miljoen euro begroot voor dit project, maar daar krijg je heel veel voor terug. Je mag ook niet onderschatten hoeveel er bij zo’n groot project komt kijken.”

“De reuzen hebben bovendien een innige band met onze koekenstad die andere steden ons benijden”, vertelt ze. “We zijn heel trots dat we opnieuw zo’n reuzenjaar mogen inschrijven in onze stadsgeschiedenis. We gaan drie dagen tegemoet van vertedering en verwondering. Royal de Luxe voelt feilloos aan wat mensen raakt. Ik heb zelf alle vorige edities meegemaakt en ik had telkens een krop in de keel.”

Af en toe klinkt er kritiek op het feit dat dergelijke sommen naar een Frans gezelschap gaan in plaats van dat er een lokaal initiatief op de kaart wordt gezet, maar Ait Daoud pareert dat. “Ik ben de eerste om te zeggen dat we moeten kijken naar wat we zelf in huis hebben, maar dergelijke grote, imposante reuzen hebben we nu eenmaal niet bij ons.”

Kleine straatjes

De doorgang van de reuzen betekent niet enkel op financieel vlak een stevige investering. Logistiek is het pas echt een krachttoer. “Het is een huzarenklus om alles in goede banen te leiden en de regels rond openbare orde en veiligheid te verzoenen met de wensen van de theatermakers”, zegt Ait Daoud. “Ik ben heel dankbaar voor de vlotte manier waarop onze stadsmedewerkers, de hulpdiensten en de Zomer van Antwerpen hebben samengewerkt.”

“Antwerpen is natuurlijk niet gebouwd met het oog op een passage van gigantische houten figuren”, lacht Patrick De Groote. “Vaak staan er paaltjes of bankjes in de weg. Of denk maar aan de kabels van de tramlijnen: al die obstakels moeten we op voorhand bekijken en oplossen samen met de bevoegde instanties.”

De voorbereiding voor de huidige passage begon al in 2018. “Al komt dat ook door covid, we hebben daardoor veel vertraging opgelopen. Vorig jaar in oktober hebben we alles definitief afgeklopt en vervolgens begint de praktische voorbereiding. Je wil niet enkel over de leien heen en weer lopen, maar smalle straatjes zijn ook niet evident dus alleen al het parcours vergt veel planningswerk. Daarnaast proberen we zo min mogelijk andere activiteiten te doorkruisen zoals de pride of het bollekesfeest, maar ook kleinschalige straatfeesten. Je weet dat je onvermijdelijk dingen verstoort, maar we willen dat wel minimaliseren.”

De technische fiche waarop staat wat er allemaal nodig is, telt op zichzelf al 68 pagina’s. “Royal de Luxe komt naar hier met een ploeg van 85 mensen die moeten eten, ergens slapen, fietsjes nodig hebben om zich door de stad te bewegen enzovoort”, zegt De Groote. “En dan moeten we alles ook nog eens doorspreken met diensten als de brandweer, politie en stadsreiniging. Want zij zijn natuurlijk niet voorzien op evenementen die drie dagen duren en de klok rond doorlopen (lacht). Ach ja, het is veel werk, maar het is echt de moeite waard.”

Samenhorigheid

Dat vindt ook Chloë De Nil (26). Zij werkt dit jaar mee als een van de 29 ‘lilliputters’, de mensen die de reus laten voortbewegen via touwen en allerlei ingenieuze machinerie: fysiek zwaar werk waar ook een toegangsproef bij hoort. “Ik was zelf diep onder de indruk toen ik die reusachtige olifant van Royal de Luxe als kind zag passeren dus ik ben heel blij dat ik anderen nu kan laten meegenieten”, zegt ze. “Het is hartverwarmend dat zoveel mensen geëmotioneerd raken door een machine die tot leven komt.”

De Nil moest zich tijdens de repetitiedagen op een geheime locatie af en toe over haar faalangst heen zetten, maar ze kijkt intussen uit naar haar vuurdoop voor het publiek. “Je wil er natuurlijk niet de oorzaak van zijn dat er iets misloopt en je moet heel geconcentreerd en alert zijn om ervoor te zorgen dat de personages levensecht bewegen. Maar het is heel fijn om te voelen hoe sterk de groep is. Je beleeft echte samenhorigheid los van afkomst, religie of wat dan ook.”

“Eigenlijk functioneren we zoals een ideale samenleving zou kunnen zijn”, lacht ze. “Je moet als individu je verantwoordelijkheid nemen in functie van het collectief. Nederig zijn en leren van de ander om het te doen werken vanuit de overtuiging dat je elkaar daarvoor nodig hebt.”

Tania Polak bevestigt dat. Zij overtuigde al veel mensen om te gaan kijken en engageerde dit jaar zelfs een aantal van haar cursisten om de reus mee met haar te begeleiden, net als voor de kookploeg. “Ik geef les aan anderstalige nieuwkomers en ik weet hoeveel baat zij kunnen hebben bij een verbindend project als dit. Ik ben allergisch aan verzuring en aan de negativiteit die soms heerst, vooral op sociale media. De reuzen zijn daar een verzachtend tegengif voor.”

Op 25, 26 en 27 augustus in de Antwerpse straten. Dereuzen.be