Hondstrouw, zwaarbewapend en 300.000 man sterk: stuurt Poetin straks zijn privéleger naar Oekraïne?

Het passeerde vrij geruisloos, als een van de vele berichten in de onuitputtelijke nieuwsstroom die ons dagelijks bereikt vanuit Rusland. Eind juli, een maand na de opstand van de inmiddels overleden Wagner-leider Jevgeni Prigozjin, besliste Poetin om de Rosgvardia – de Nationale Garde – aanzienlijk te versterken. Volgens Aleksandr Chinsjtejn, een parlementariër van de partij van Poetin, beval de president om 7.000 manschappen van de elite-eenheid Grom, die onder het bevel stond van de minister van Binnenlandse Zaken, over te hevelen naar de Nationale Garde. En dat was niet het enige: het Russische parlement stemde ook een wet die bepaalt dat de Nationale Garde voortaan er een lading zware wapens, zoals tanks, gevechtsvliegtuigen en artillerie bij krijgt.

Niemand weet zeker wat hier de bedoeling van is. Het lijkt deel uit te maken van een resem maatregelen die Poetin sinds muiterij van Prigozjin neemt om zijn controle te vergroten: tegenover dissidenten, de bevolking, maar ook de verschillende krijgsmachten en milities die Rusland rijk is.

Dienstplichtigen

De Nationale Garde werd in 2016 opgericht en doet dienst als een ‘privéleger’ voor Poetin. In Rusland bestonden al sinds decennia verschillende binnenlandse krijgsmachten. Een overblijfsel uit de tijden van de Sovjet-Unie, toen leiders weinig vertrouwen hadden in het reguliere leger, dat uit dienstplichtigen bestond. Poetin besliste in 2016 verschillende van die organisaties – speciale eenheden van de veiligheidsdiensten, politie en het leger – samen te brengen in de Nationale Garde. Die kreeg als voornaamste doel de grenzen te bewaken, terroristische groeperingen en protesten neer te slaan, en het staatshoofd te beschermen.

Alles samen zou de Nationale Garde tussen de 200.000 en 400.000 manschappen tellen – niet te onderschatten, dus. “Ze hebben ook heel wat zware wapens tot hun beschikking”, zegt militair historicus Kris Quanten (Koninklijke Militaire School). “Ze hebben pantservoertuigen, een luchtmacht en zelfs een eigen marine.”

Romeinse keizer

Anders dan andere Russische krijgsmachten onder de bevoegdheid van de minister van Defensie of Binnenlandse Zaken, rapporteert de Garde rechtstreeks aan Vladimir Poetin. Daarom wordt ze ook weleens de ‘Pretoriaanse Garde’ genoemd, verwijzend naar de soldaten die de Romeinse keizer verdedigden. Aan het hoofd staat een oude vertrouweling van de president. Viktor Zolotov werkte jaren als lijfwacht van Poetin en ook privé klikt het: ze zijn elkaars sparringpartner in judo en boksen.

Beide heren hebben ook dezelfde vijanden. Toen de Russische oppositieleider Aleksej Navalny de Nationale Garde er in 2018 van beschuldigde overheidsgeld te verduisteren, reageerde Zolotov in een weinig subtiele videoboodschap: “Ik daag je uit tot een duel. In de ring, op een tatami, het maakt me niet uit. Maar ik beloof je dat ik goed en sappig gehakt van je maak!” Toen Navalny later opgesloten werd in de gevangenis en in Moskou opstanden uitbraken, was het de Nationale Garde die die protesten – vaak hardhandig – de kop indrukte.

Blitzkrieg

Binnenlandse controle houden was altijd de taak van de garde. Maar sinds de invasie in Oekraïne begon, zijn de elitetroepen van Poetin ook daar actief. Het Kremlin had eerst het plan in Oekraïne met een blitzkrieg verschillende sleutelsteden te veroveren, waarna de Rosgvardia er op gekende wijze de controle moest houden door protesten de kop in te drukken en verzetshelden te arresteren. In de praktijk liep het anders. In veel Oekraïense steden waren er langdurige, bloederige gevechten en kwam de Nationale Garde in de frontlinie terecht. De Rosgvardia leed grote verliezen en zou ook zelf grote zuiveringsacties uitgevoerd hebben, bijvoorbeeld bij Boetsja.

Nu de Nationale Garde extra manschappen en zwaar militair geschut krijgt, is het de vraag of deze ingezet worden in Oekraïne. “Het lijkt er inderdaad op dat de Garde omgeschoold wordt tot een echte militaire eenheid”, zegt Michael Kemper, hoogleraar Oost-Europese Studies aan de Universiteit van Amsterdam. “Dat kan erop wijzen dat Rusland moeite heeft om de troepen aan te vullen met reguliere soldaten.”

Toch moet de versterking van de Garde volgens experts vooral gezien worden een poging om in eigen land de controle te behouden. “Poetin is altijd op zoek naar een soort balans tussen de verschillende krijgsmachten”, zegt Kemper. “Zo was Wagner lange tijd belangrijk als tegengewicht voor het reguliere leger.” We weten inmiddels hoe dat afliep: Prigozjin werd zelf zo machtig dat hij een raid naar Moskou aandurfde. “Door die opstand besefte Poetin dat hij zelf geen eenheden had die over voldoende bewapening beschikten om tegen Wagner weerstand te bieden”, zegt Quanten. “De versterking van de Garde lijkt daarop in te spelen.”

Als Oekraïne zijn doel nadert om de Russische landbrug bij de Krim door te knippen, kan de mogelijke inzet van de honderdduizenden elitesoldaten nog voor hoofdbrekens zorgen. “Het is goed mogelijk dat je die soldaten dan aan het front wilt inzetten om een doorbraak tegen te gaan”, zegt Quanten. “Maar als het aan het front de verkeerde kant opgaat, dan zal ook de onrust in Rusland zelf toenemen. Dan wil Poetin waarschijnlijk ook die elitesoldaten in zijn buurt hebben.”