Na de doortocht van orkaan Idalia: hoe warmer zeewater brandstof wordt voor tropische stormen 

Zo'n 9,4 miljard dollar, of 8,6 miljard euro. Zo groot is de schade die orkaan Idalia tot nu toe veroorzaakt heeft volgens voorlopige schattingen van de investeringsbank UBS. Het is een enorm bedrag, maar toch wordt er her en der opgelucht adem gehaald. Het lijkt er namelijk op dat Florida aan het ergste ontsnapt is.

Toen de orkaan aan land kwam in Keaton Beach was het er nog een van categorie 4, de op één na hoogste. Daarna zwakte hij af tot een tropische storm van categorie 2. Dat is, voor alle duidelijkheid, nog steeds geen lachertje. Zo'n storm kan windsnelheden halen tot 175 kilometer per uur. Er vielen al minstens twee doden en 450.000 Amerikanen zaten zonder elektriciteit na de doortocht van de orkaan. Maar het had dus erger kunnen zijn.

Op slechts 12 uur tijd was Idalia boven de Golf van Mexico aangegroeid van een "lichte" tropische storm tot een zware orkaan.

Dat het zo snel ging, verraste klimatologen en oceanografen niet. Het oceaanwater verplettert momenteel alle hitterecords, en ook de Golf van Mexico ontkomt niet aan die trend. Het oppervlaktewater is daar rond deze tijd van het jaar sowieso behoorlijk warm, zo'n 31 graden Celsius. Dit jaar werden er hier en daar piektemperaturen gemeten tot 37 graden Celsius. En dat warme zeewater zet een turbo op de ontwikkeling van tropische stormen.

De Golf van Mexico is ook een speciaal geval. Koudere waterlagen dieper in de oceaan kunnen de vorming van een orkaan afremmen. In de Golf van Mexico is het ook op grotere diepten nog steeds behoorlijk warm.

"Hoge oceaantemperaturen hebben een grote invloed op de kracht van een orkaan", zegt Peter Landschützer, die voor het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) onder andere onderzoek doet naar de wisselwerking tussen CO₂ en het zeewater. "Orkaan Katrina, die in 2005 New Orleans onder water zette, is een goed voorbeeld. Die is op dezelfde manier kunnen aangroeien tot een orkaan van categorie 5."

Orkaan Idalia volgde hetzelfde traject als orkaan Katrina, de zogenaamde Current Loop. Die loopt van de Caraïben tot in de Golf. Daar komt een storm amper in contact met kouder dieptewater dat anders als een soort snelheidsbegrenzer zou werken.

Hoe werkt dat dan precies? Hoe leidt warm zeewater tot intensere orkanen?

"Het is een cocktail van zaken die elkaar versterken", legt Wim Thiery uit, klimatoloog aan de VUB. "Hoge oceaantemperaturen leiden tot een instabielere atmosfeer. Bovendien verdampt er ook meer vocht uit het warmere zeewater. Zo werkt warm oceaanwater als brandstof voor stormen."  

"De atmosfeer zelf is vandaag ook al opgewarmd (door de klimaatverandering, red.). En warme lucht kan meer vocht bevatten, zo'n 7 procent meer per extra graad opwarming. Je krijgt dus ook meer extreme regenval, zelfs bij dezelfde intensiteit. Denk aan orkaan Harvey die in 2017 dagenlang regen dumpte boven Texas."

"En dan is er het derde punt. Door de zeespiegelstijging komt water bij stormvloed nu al hoger tegen de kust en trekt het dieper landinwaarts. Daardoor krijg je meer schade en stijgt de kans dat dijken het begeven."

Gaan we deze soort extreme orkanen dan in de toekomst steeds vaker zien? "Absoluut", zegt Thiery. En dat heeft alles te maken met de klimaatverandering die ook op zee voor hittegolven zorgt. De oceaan buffert op dit moment 90 procent van de klimaatopwarming die de mens veroorzaakt. Al die bijkomende energie (de Britse krant The Guardian vergeleek het met één atoombom per seconde die in de oceaan terechtkomt) moet wel ergens heen.

"Het is niet zo dat er vandaag méér tropische stormen voorkomen dan vroeger", vervolgt Thiery, "maar als ze zich voordoen, worden ze sneller intenser. Een storm groeit vandaag gemakkelijker uit tot een orkaan van een zware categorie."

Zo ontdekten Amerikaanse wetenschappers dat de kans op een zware tropische storm tussen 1979 en 2017 elk decennium met 8 procent steeg.

Het goede nieuws is dat we dat proces ook weer kunnen afremmen zodra we erin slagen de uitstoot van broeikasgassen terug te brengen tot (netto) nul. Maar "zolang we de lucht als een vuilnisbelt blijven gebruiken en uitlaatgassen dumpen in de atmosfeer, zal het oceaanwater verder blijven opwarmen", waarschuwt Thiery. "Het probleem zal zich pas stabiliseren wanneer we af raken van onze verslaving aan gas, olie en kolen."

Eén lichtpuntje evenwel: het huidige orkaanseizoen, dat nog maar net begonnen is, wordt wellicht intenser dan die van de volgende twee jaar, denkt Peter Landschützer (VLIZ). Dat komt doordat het weerfenomeen El Niño momenteel zorgt voor extra temperatuurstijgingen op zee. Maar dat geldt dus enkel voor de kortere termijn.