Na tweede ‘bevriezing’ van Senaatsleider McConnell: er dreigt een machtsstrijd tussen Trump-aanhangers en gematigde stemmen

Als maandag het Amerikaanse politieke jaar weer begint wil Mitch McConnell zijn opwachting te maken in het Capitool, zoals hij dat de afgelopen 39 jaar ook deed. Alsof er niets aan de hand is.

Alsof er geen verontrustende video’s circuleren waarop te zien is hoe de Republikeinse nestor voor de tweede keer in een maand tijd verstart tijdens een persconferentie en hij de indruk wekte dat hij tijdelijk niet aanwezig was in zijn eigen lichaam. Alsof er niet in binnen- en buitenland wordt gespeculeerd over de oorzaak van zijn absences: de vooraankondiging van een beroerte, parkinson, misschien dementie?

Mitch McConnell, sinds 1984 senator en sinds 2007 fractieleider, staat wat betreft publieke omgangsvormen bekend als politicus van de oude stempel: uiterst spaarzaam met informatie over zijn privéleven, laat staan over zijn gezondheid.

Hij lijkt dan ook niet van plan een medische verklaring voor zijn wegtrekkers te verschaffen. De Amerikanen moesten het donderdagavond, lokale tijd, doen met een kort bericht van de behandelend arts van het Congres, waarin stond dat het wat hem betreft ‘medisch veilig’ is dat McConnell de draad weer oppakt.

Toch zijn er ook signalen dat McConnells partij er ernstig rekening mee houdt dat de machtigste Republikein die op dit moment een politieke functie bekleedt, op omvallen staat. Volgens de nieuwswebsite Politico overweegt een aantal niet bij naam genoemde senatoren op korte termijn een intern debat af te dwingen over de toekomst van het fractieleiderschap.

Op de drempel van een verkiezingsjaar is zo’n debat spelen met vuur, omdat het vrijwel zeker uitmondt in een openlijke machtsstrijd tussen de aanhangers van Trump, de zogenoemde Maga-Republikeinen, en de meer gematigde stemmen in de gelederen.

“Een gewelddadige opstand”, noemde McConnell de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 en hij hekelde Trumps rol. Sindsdien beschouwen Trumps aanhangers hem als vijand. Dat de leider van de Senaatsfractie uit lijfsbehoud uiteindelijk tegen een impeachmentprocedure stemde, mocht niet baten.

Hoe ziet de Republikeinse toekomst er zonder McConnell uit? De bejaarde Republikein is als senator verkozen tot de tussentijdse verkiezingen van 2026. In geval van eerdere terugtreding is de Democratische gouverneur van Kentucky, Andy Beshear, verantwoordelijk voor het aanwijzen van een plaatsvervanger.

Tot twee jaar geleden had niemand bezwaar kunnen maken als Beshear een Democraat op de lege stoel van McConnell had gezet en daarmee de nipte Democratische meerderheid in de Senaat met één zetel had uitgebouwd.

Maar in 2021 kwamen de Republikeinen in Kentucky met een wetsvoorstel om de procedure zodanig te veranderen dat de partij van een vertrekkende senator drie kandidaten voor diens opvolging mag voordragen uit wie de gouverneur kan kiezen. De stuwende kracht achter het voorstel was McConnell zelf, waarmee hij blijk gaf van een profetische blik, of van een realistische inschatting van de combinatie van zijn leeftijd en gezondheidstoestand.

De Republikeinen hebben in Kentucky een meerderheid, dus de wetswijziging werd aangenomen. Daarmee staat vast dat een eventueel pensioen van McConnell niets zal veranderen aan de verhoudingen binnen de Senaat.

Mocht het tot een vertrek komen, dan is het de vraag welke ervaren Republikein McConnell tenminste tot de federale verkiezingen volgend najaar zou opvolgen als leider van de Senaatsfractie. Amerikaanse media zijn het erover eens dat John Thune (62) uit South Dakota, de huidige rechterhand van McConnell, als grootste kanshebber geldt. Ook twee andere Johns zijn kansrijk: John Cornyn uit Texas (71) en John Barrasso (71) uit Wyoming worden vaak genoemd. Alle drie maken ze deel uit van het huidige fractiebestuur én staan ze te boek als kritisch ten aanzien van Trump, al is de houding van Barrasso jegens de voormalige president wat dubbelzinnig.

Een beetje afhankelijk van het moment waarop McConnell officieel zou aftreden en het verloop van de Republikeinse voorverkiezingen, is de kans aanzienlijk dat het Trump-kamp dit moment aangrijpt om eigen kandidaten naar voren te schuiven. Wellicht dat Rick Scott uit Florida nog een poging waagt. Hij stelde zich na de tussentijdse verkiezingen vorig jaar ook al kandidaat, maar verloor kansloos van McConnell.

Het vertrek van McConnell zou onherroepelijk tot een machtsvacuüm leiden. Zijn netwerk is enorm, niet alleen in het Congres, maar ook in de rechterlijke macht. Hij staat zijn hele carrière al bekend als een politiek overlever die het winnen van verkiezingen belangrijker acht dan het hebben van rotsvaste principes. Toch geldt McConnell in de roerige jaren sinds het ten tonele verschijnen van Trump als baken van stabiliteit binnen de partij, die sinds 2016 sterker van koers is veranderd dan hijzelf.

Onder Obama was McConnell voor politieke tegenstanders het toonbeeld van een ‘hardrechtse’ Republikein, onder andere vanwege zijn felle tegenstand tegen de Obamacare en zijn behendigheid in het blokkeren van de benoemingen van Democratische rechters. Maar nu complottheorieën voor veel van zijn partijgenoten dagelijkse kost zijn, wordt hij door politieke tegenstanders tot de gematigde Republikeinen gerekend. Het definitief wegvallen van McConnell als Senaatsleider en machtsfactor zou de radicalisering van de Republikeinse partij kunnen versnellen.