‘Mijn leven moet zo routineus mogelijk zijn, opdat mijn werk het niet zou zijn’: een dag in het leven van Rinus Van de Velde

We staan in Borgerhout voor een gevel als alle andere. Terwijl de garagepoort zich traag opent, krijgen we in de verte zicht op een onvermoede wereld van kleur en schoonheid: Van de Veldes atelier. Zijn universum. De muren hangen vol met zijn meest recente werken, die binnenkort naar Rome of Seoul uitvliegen. Op zijn werktafel liggen wankele stapels boeken opgetast, als woekerende papieren planten. Het is smeerolie voor zijn verbeelding. Verspreid over het atelier staan cactussen, er is een pooltafel voor wanneer er vrienden over de vloer komen en een enkele comfortabele stoel van waaruit de kunstenaar graag naar zijn werk zit te kijken, terwijl hij het pastel op zijn handen gedachteloos in het leer wrijft. Hier speelt het gros van zijn dagen zich af.

Van de Velde: “Ik ben nogal gesteld op routine. Ik draag zowat elke dag dezelfde kleren, ik ben de voorbije tien jaar bijna dagelijks in dezelfde zaak gaan eten. Ik hou van repetitiviteit. Ik vind daar een vorm van schoonheid in. Het heeft er mee te maken dat ik op die manier in het dagelijks leven minder energie moet steken in keuzes maken. Ik hou de moeilijke keuzes en spanning voor mijn werk. Mijn leven moet zo routineus mogelijk zijn, opdat mijn werk het niet zou zijn.”

Het is nog vroeg in de ochtend, en zoals de routine voorschrijft horen daar veel koffie en nog meer sigaretten bij.

Van de Velde: “Ik begin de dag meestal met wat te lezen. Een uurtje of zo. Ik doe wat e-mails en dan begin ik te tekenen. Vroeger werkte ik vooral ’s nachts, maar sinds de kinderen er zijn heb ik me naar hun uren geschikt. De eerste jaren probeerde ik mij nog krampachtig vast te houden aan mijn nachtritme, maar toen ik er als een zombie begon bij te lopen, heb ik mij gewonnen moeten geven (lacht). Ik vind het wat onnozel om te zeggen, maar ik begin intussen wel van de ochtend te houden.”

Van de Velde komt zoveel mogelijk naar zijn atelier. Tussen deze vier witte muren leidt hij een voller en spannender leven dan hij dat ooit in de buitenwereld had gekund. “Als kind kwam de wereld best hard bij mij binnen. Voor mij is het maken van tekeningen een manier om met die buitenwereld om te kunnen gaan. Je probeert er grip op te krijgen, er vorm en betekenis aan te geven. Tegelijkertijd wil ik er ook niet té gewichtig over doen. Kunst is iets om je dag mee door te komen, zoals Franz West (Oostenrijks beeldhouwer, red.) altijd zei. Je hebt iets te doen. Dat is zowel heel erg futiel, als heel erg belangrijk. Het geeft je leven namelijk zin.”

Hier, in dit atelier, dagdroomt Van de Velde zijn fictieve autobiografie bij elkaar.

Van de Velde: “Door heel veel kunstenaarsbiografieën te lezen, ben ik tot het besef gekomen dat alle biografieën tot op zekere hoogte fictief zijn. Maar waar die mythologisering bij andere kunstenaars misschien meer verdoken gebeurt, doe ik het expliciet. Ik verbeeld mezelf als tennislegende, als avonturier in de jungle, of als plein air-schilder (schilder die in de vrije natuur werk maakt, red.). Ik voel een diep verlangen naar die ervaringen, maar ik zal nooit écht de natuur in gaan om te schilderen. Dat is niks voor mij. Ik word ook geen toppianist. Dat niveau haal ik niet meer. Mijn werk is een manier om al die verlangens te verkennen op een overzichtelijke en comfortabele manier. Hier moet ik niet bezig zijn met muggen of regen of een slang die op de loer ligt. Ik weet te allen tijde: daar staat mijn koffiezetapparaat en hier liggen mijn sigaretten. Ik kan op een makkelijke stoel gaan zitten en me enkel en alleen op het beeld concentreren.”

Magazijn van verbeelding

Voor de routineuze man die Van de Velde is, is vandaag een redelijk atypische dag. Om te beginnen wordt er deze ochtend niet getekend. “Ik kan niet tekenen als er iemand bij is”, lacht hij verontschuldigend. Bovendien is hij volop bezig met de opbouw van zijn zevende solotentoonstelling in de Tim Van Laere Gallery. Van de Velde moet nog iets gaan oppikken in het magazijn in Wilrijk waar de decors voor zijn films worden gebouwd en waar een heel arsenaal aan oude installaties ligt opgestapeld.

Van de Velde: “Elke andere dag kom ik even naar hier. Het ritje hierheen doet me goed. Je komt even in een andere wereld terecht. Dat geeft weleens ideeën. En je kan weer met een frisse blik terug naar je tekening.”

Op het troosteloze industrieterrein is de romantiek van het kunstenaarsbestaan ver te zoeken. Maar het is mooi te bedenken dat, tussen de magazijnen waar potgrond of waterboilers staan opgeslagen, er eentje voor Van de Veldes verbeelding gereserveerd is.

Van de Velde: “En dan te bedenken dat ik voor tekenen koos omdat ik een lichte praktijk wilde. Maar sinds mijn werk zich heeft uitgebreid naar films en installaties heb ik veel opslagruimte nodig. Je hebt veel ruimte nodig voor de verbeelding.” (lacht)

Hier staan een gedemonteerde kartonnen trein, ligt er een jungle aan cactussen en exotische planten op een schap te rusten en groeien er exotische rode pepers tegen de magazijnwand. Hier kan alles.

Van de Velde: “Het is heerlijk hoe anders het er hier elke keer weer uitziet. Het ene moment staat hier een jungle en het andere een zwembad. Ik kan hier binnenkomen en zeggen: ‘we hebben een trein nodig’ en een half jaar later staat die hier levensgroot te pronken.”

De kunstenaar zoekt even naar een ophangsysteem voor geluidsversterkers, maar zonder resultaat. Hij belt zijn assistenten en ook zij weten het niet. Ze besluiten het anders op te lossen, zonder ophangsysteem.

Oneindige loop

Op naar de Tim Van Laere Gallery dan maar, waar enkele dagen voor de opening een grote bedrijvigheid heerst. Verschillende assistenten zijn druk in de weer. Er wordt nog geschilderd, er moeten gordijnen gekocht worden om de filmzaal te verduisteren, het levensgrote zwembad in karton moet nog afgewerkt worden. De kunstenaar kruipt mee op ladders, stelt het geluid van de film af, zet de belichting op punt.

Van de Velde: “Ik vind het leuk om hier rond te hangen. Ik heb het afgelopen jaar zoveel over deze tentoonstelling nagedacht. Eindelijk zie je dan alles tot leven komen.”

Centraal in de tentoonstelling staat de film A Life in A Day, een ode aan de schoonheid van opstaan, je werk doen en weer gaan slapen. De kunstenaar als forens, die elke dag met een aktetas vol ideeën de trein neemt om beelden los te weken uit de jungle van de verbeelding, om ’s avonds moe maar tevreden weer te gaan slapen. Elke dag opnieuw.

Van de Velde: “Ik wilde een film als een oneindige loop maken. Dat werkt heel goed in een tentoonstellingscontext omdat je er als toeschouwer kan binnenlopen en buitengaan wanneer je wil. En de meest natuurlijke loop in ons leven is die van de dag. Vandaar de titel.”

Ook in veel van de andere werken op deze tentoonstelling wordt de routine gevierd, zo getuigen onderschriften als “I encountered every day at the same time at the exact same spot” of “The daily routine still proves useful”. Eén prachtig werk neemt de zee als metafoor voor het leven. Het onderschrift heeft het over je leven wijden aan het tekenen van telkens hetzelfde zicht, omdat het er elke dag toch weer net iets anders uitziet.

Van de Velde: “Voor mij is het belangrijk om elke dag te kunnen werken. Als ik dat niet doe, word ik zenuwachtig. Het voelt aan als tijdverlies. Ik denk dat ik daarom ook een hypochonder ben, omdat ik mijn tijd niet ziek in bed wil verdoen. Werken is voor mij een verslaving, zoals roken. Ik doe dit werk nu al twintig jaar lang en ermee stoppen zou gevaarlijk zijn. Mijn lichaam heeft het nodig. Werken maakt mij rustig, van niet werken ga ik de muren oplopen.”

Oude man

Een belangrijk werk op deze tentoonstelling toont de kunstenaar als oude man. In zijn leven van geschilderde dagdromen, heeft Van de Velde ook al gedagdroomd over zijn oude dag. Het is een voorschot dat hij alvast op later neemt. Of noem het een vorm van heimwee naar de toekomst.

Van de Velde: “Ik beeld me in dan in dat ik in de tuin van mijn atelier zit, met mijn ogen dicht, herinneringen ophalend aan al die mooie momenten. Nagenietend van een vol en rijk leven.”

Gelééfd te hebben, dat lijkt de grote obsessie van deze kunstenaar. Hij is nadrukkelijk bezig sporen achter te laten voor wanneer hij er niet meer zal zijn.

Van de Velde: “In mijn atelier heb ik een grote kast met een honderdtal pastelkrijtjes. Telkens als zo’n krijtje opgebruikt is, blijft er slechts een papieren hulsje van over. Dat leg ik op de stapel met andere hulsjes die ik weiger op te ruimen. Ik vind het een mooi idee dat die stapel verwijst naar alle tekeningen die ik al heb gemaakt. Luc Tuymans heeft in zijn atelier ook zo’n heel erg oude, versleten zetel, waarin hij naar zijn werk zit te kijken. In die stoel voel je zijn hele oeuvre. Hij heeft ook nog een heel mooie Eames-stoel, maar je ziet aan de goede staat dat hij daar nooit in zit. (lacht) Die papieren hulsjes, die deuk in de zetel: dat zijn sporen die je achterlaat. De zaken waardoor je kan denken: ik ben bezig geweest. Ik ben wel gevoelig voor dat idee. Het geeft mij voldoening en rust om te weten dat er al iets gebeurd is. Dat idee van nalatenschap is belangrijk, ja. Ik merk dat ik tegenwoordig ook vaak aan mijn kinderen denk, in de zin dat ik hoop hen iets na te kunnen laten. Zodat ze weten: dit was onze vader, dit heeft hij gedaan.”

Aqualibi

Over de kinderen gesproken: het is tijd om ze af te halen van hun tenniskamp. ‘Art & Tennis’ is niet voor niets de leuze van de Tim Van Laere Gallery. Ik vraag Van de Velde of kinderen niet de natuurlijke vijanden zijn voor routine.

Van de Velde: “Kinderen breken alle routines af die je in je leven zorgvuldig hebt opgebouwd. Plots gaat het over hen. Zij eisen het podium op. Zij zijn nu de egocentrische dictators. (lacht) Da’s niet negatief bedoeld. Een kind moet egocentrisch zijn. Ze zorgen ervoor dat je allerlei dingen gaat doen die je anders nooit zou doen. Ik zou nooit naar Aqualibi gaan of op een bank in het park een ijsje eten mocht ik geen kinderen hebben. We bladeren hier ook weleens samen door boeken en doordat je een en ander aan hen probeert uit te leggen, bekijk je het zelf weer anders. Ze openen nieuwe vensters voor je.”

Van de Velde zal nog wat koken en proberen te vermijden dat zijn twee zonen de stinkbommetjes die ze op de kermis wonnen in zijn atelier komen gooien, en rond negen uur ‘s avonds voorlezen uit het werk van Roald Dahl, om daarna stilletjes verder te gaan werken in zijn atelier.

Van de Velde: “Het moment dat de kinderen in bed liggen en slapen, is voor mij het mooiste van de dag. Overdag krijg je veel mails en telefoontjes en die halen je toch uit je concentratie. Maar ’s avonds is de buitenwereld gedempt, de kinderen slapen, alles is rustig. Het is donker, maar hierbinnen brandt nog licht. Dat vind ik heerlijk.”

Van de Velde gaat nog werken aan iets in de stijl van Willem de Kooning.

Van de Velde: “Het zal niet makkelijk zijn, maar ik hoop dat ik voor ik ga slapen mezelf op de goede weg heb gezet, zodat ik morgen verder kan. Het is altijd weer spannend. Elke dag is opnieuw beginnen. Je kan een heel goede tekening gemaakt hebben en denken: nu begrijp ik het helemaal. Maar de volgende dag is alles weer anders en krijg je met andere problemen te maken. Het enige wat je kan doen, is elke dag je uiterste best doen, opdat je ’s avonds je bed in kan kruipen en zeggen: er is weer een dag volbracht.”

A Life in A Day - Rinus Van de Velde, Tim Van Laere Gallery, Antwerpen, tot 7 oktober