Cardioloog wijst op alarmsignalen: ‘Bij 1 op de 3 hartinfarcten speelt emotionele stress een sleutelrol’

Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer één zijn bij vrouwen. Ongeveer de helft van alle sterftegevallen bij Europese vrouwen is eraan te wijten. Bij mannen gaat het om 40 procent. Voor de duidelijkheid: de term hart- en vaatziekten dekt alle hartfalen, beroertes en ziekten van de kransslagaders.

Volgens Janneke Wittekoek, cardioloog en auteur van het nieuwe boek De hart-hoofdconnectie, leggen artsen nog te veel de focus op dichtgeslibde bloedvaten als enige oorzaak voor een hartinfarct. “Maar uit onderzoek weten we dat stress leidt tot een verhoogde productie van cortisol en adrenaline. Op de lange termijn heeft dat een ­ongunstig effect: het zorgt voor verkramping of spasmen van de kleine bloedvaten rond het hart. Zelfs zonder dat er sprake is van dichtgeslibde aders kan dat leiden tot een reeks klachten, zoals kortademigheid, hartkloppingen en pijn in je armen of kaken. In het ergste geval gaat het om een stressinfarct. Vrouwen worden trouwens vaker dan mannen getroffen door zulke stressinfarcten.”

Gebrokenhartsyndroom

Stress heeft zelfs het ontstaan van nieuwe hartziekten in de hand gewerkt. Wittekoek verwijst als voorbeeld naar neurovasculaire angina pectoris, oftewel pijn op de borst door stress. “Dit komt vooral voor bij vrouwen, en deze vrouwen hebben vaak geen andere risicofactoren die tot hart- en vaatziekten ­kunnen ­leiden.”

Zulke hartproblemen zijn nog relatief nieuw, zegt ­Wittekoek. Onze huidige manier van leven kan daar voor iets tussen zitten. “Een continue stroom van licht, geluid en informatie maakt het voor ons steeds moeilijker om echt te ontspannen. De invloed van al die prikkels is voor een groot aantal mensen al genoeg om chronische stress te ontwikkelen. Dit heet ook wel ‘technostress’, het altijd maar ‘aan’ staan. En vrouwen lijken daar dus iets minder goed tegen te kunnen.”

Nog een voorbeeld is het gebrokenhartsyndroom of het takotsubo-infarct. Het gaat dan om heftige emoties die een ernstig hartfalen uitlokken. Wittekoek: “Uit een Deens onderzoek met data van meer dan een miljoen mensen blijkt dat mensen met ernstig liefdesverdriet een hoger risico hebben op ritmestoornissen, hartinfarcten en zelfs beroertes. In de eerste twee weken na de stressvolle gebeurtenis kan hun hart het zelfs begeven. Deze studie laat zien dat, in uitzonderlijke gevallen, vormen van stress kunnen leiden tot hartproblemen.

Onbewuste stress

“Meestal gaat het om ernstige vormen van stress. Zoals depressies, angststoornissen, paniekaanvallen of een traumatische ervaring die uiteindelijk uitmondt in een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Ook onbewuste stress kan een boosdoener zijn. Dat zie je bij psychiatrische aandoeningen die niet goed gediagnosticeerd en behandeld worden. Zo is er een hele grote groep vrouwen die pas op latere leeftijd erachter komen dat ze ADHD hebben. En ja, zij ondervinden ook vaak hartklachten.”

En dan heb je nog zoiets als ‘huis-tuin-en-keukenstress’, zoals Wittekoek het noemt. Dan gaat het over de dagelijkse gejaagdheid die we allemaal ervaren. De druk door een veeleisende job, een discussie met je partner of een slecht rapport van je kind.

“Daarbij is het belangrijk om te kijken of je nog in balans bent”, tipt de cardioloog. “Kan je je nog goed ontspannen en de stressoren loslaten? Of lig je ’s nachts wakker omdat je blijft piekeren? Dan begin je in te boeten aan veerkracht en word je wellicht sneller emotioneel dan normaal. Als je plots in huilen uitbarst tijdens een lastige meeting, moet je je afvragen of je nog voldoende rustmomenten hebt.” Zeker als stress gedurende een langere periode aanhoudt, kan het een risicofactor worden voor hartproblemen. Wittekoek: “Ik heb het dan niet over een paar weken, maar minstens over een jaar.”

Koudetherapie

“Als er sprake is van een echt zware problematiek, dan geldt het advies om toch een psychotherapeut of psycholoog te bezoeken voor therapie”, stelt de cardioloog. “Daarnaast bestaan er verschillende manieren om te ontspannen die direct effect hebben op het risico op hart- en vaatziekten. De eerste techniek is het verbeteren van je parasympathische respons. Je parasympathisch zenuwstelsel houdt je bloeddruk en hartslag in toom in een wereld vol stressfactoren. Een belangrijk mechanisme om je parasympathisch zenuwstelsel te activeren, is je slaap: goed slapen herstelt namelijk al een hoop schade die stress overdag aanricht.”

De tegenhanger is je sympathisch zenuwstelsel, dat in actie komt bij stress. “Stressprikkels zorgen voor een prikkeling van je sympathisch zenuwstelsel, waardoor je hart dan op de duur chronisch gestrest raakt.” Dat kan je trainen, meent Wittekoek. “Een mooi voorbeeld daarvan is koudetherapie. Door je onder te dompelen in koud water en controle te houden over je ademhaling leert je lichaam omgaan met stress, in dit geval koude. Hier word je niet alleen mentaal sterker van, lichamelijk heeft het eveneens voordelen. Je traint je hele hart- en bloedvatenstelsel, je verhoogt je vetverbranding en je immuunsysteem krijgt een enorme boost.”

De buitenlucht ingaan en bewegen is ook een goed idee. “Hardlopen wordt tegenwoordig zelfs als therapie tegen depressie en angst ingezet. Dat noemen we ‘runningtherapie’. Er is een directe invloed op je brein doordat lopen voor een betere suikerstofwisseling zorgt, de ontstekingsreacties in het lichaam remt en de aanmaak van nieuwe bloedvaatjes stimuleert. Indirect verbetert hardlopen je slaapkwaliteit en je stemming. Het vermindert stress en angstgevoelens.”

Hoe vaak en hoelang moet je dan hardlopen voor een gezond en gelukkig brein? “Het gemiddelde van alle onderzoeken wijst uit dat je voor het beste resultaat drie keer per week minimaal een uur stevig moet wandelen. Dit komt overeen met zo’n 120 minuten hardlopen per week.”

Hoewel Wittekoek de voorkeur geeft aan genezen door je levensstijl aan te passen, kunnen medicijnen ook een oplossing bieden. “Stel: een vrouw in de overgang heeft last van hartkloppingen en een hoge bloeddruk. Dan is het niet verstandig om fanatiek te sporten, want dat overbelast het vaatstelsel nog meer. Een eerste stap is de bloeddruk normaliseren met medicijnen, waarna er pas vol wordt ingezet op een gezonde levensstijl. Je kan de medicatie dan na verloop van tijd afbouwen.”

Olifantenpoot

“Er bestaan veel geneesmiddelen tegen een hoge bloeddruk, een slechte cholesterol of hartritmestoornissen. Tegenwoordig kan je genetisch onderzoek laten doen om te bepalen welke medicijnen je best helpen. Plus, behandelen met medicijnen is echt maatwerk. Het lastige is dat protocollen vaak nog gebaseerd zijn op onderzoeken die uitgevoerd zijn bij grote groepen mannen. Vrouwen hebben veel meer last van bijwerkingen, maar krijgen toch dezelfde doseringen als volwassen mannen. Het is dus heel belangrijk om eventuele bijwerkingen te melden bij je arts.”

Goed weten wat de symptomen van hartklachten zijn, kan levensreddend zijn. Het belangrijkste alarmsignaal blijft de olifantenpoot op de borst. “Denk aan pijn of druk op de borst of tussen de schouderbladen”, zegt Wittekoek. “Dat kan gepaard gaan met het gevoel van luchttekort of zweetaanvallen. De pijn kan ook uitstralen naar de armen of kaken, en zelfs een tintelend gevoel in het tandvlees geven.”

Tegelijk kunnen vrouwen soms nog andere klachten ervaren dan mannen. “Vrouwen hebben iets vaker last van atypische klachten zoals een krampend gevoel of pijn in de bovenrug, ­onbegrepen vermoeidheid of slapte, slaapproblemen, zuurbranden, nekpijn en kortademigheid. Bij deze symptomen raad ik een bezoek aan de cardioloog aan.”