Klimaattop in Kenia afgelopen: Afrikaanse landen willen tegen 2030 zes keer meer hernieuwbare energie opwekken

"Groene groei zou niet alleen een noodzaak moeten zijn voor het klimaat. Het zou ook een fontein kunnen zijn van economische kansen, goed voor vele miljarden dollars. Afrika en de wereld moeten die te gelde maken." Dat zei de Keniaanse president William Ruto op de Afrikaanse klimaattop die vandaag afliep in de hoofdstad Nairobi. 

Die driedaagse top werd bijgewoond door regeringsleiders, zakenlieden en activisten. Bovenaan de agenda: Afrika een klimaat-make-over geven. Het continent wil niet langer als een slachtoffer van de klimaatcrisis worden gezien, maar als een mogelijke oplossing ervan.

Hoe dat moet, blijkt uit de slottekst waar de Afrikaanse landen zich vandaag eensgezind achter schaarden. In die verklaring van Nairobi pleiten ze onder andere voor een hertekening van het internationale financiële systeem waardoor het continent meer zou kunnen investeren in de energietransitie. "Geen land zou ooit moeten kiezen tussen zijn ontwikkelingsdoelen en klimaatactie", staat erin te lezen.

Afrika heeft een klimaatprobleem. Hoewel het zelf amper verantwoordelijk is voor de klimaatverandering, met minder dan 4 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, is het er wel het grootste slachtoffer van.

Tegelijk heeft het continent een enorm potentieel voor hernieuwbare energie. Maar liefst 60 procent van alle zonne-energie ter wereld zou er bijvoorbeeld kunnen worden opgewekt. Toch zijn er slechts evenveel zonnepanelen geïnstalleerd als in België. Nochtans tonen landen als India en Nigeria dat het best kàn.

Daar zijn bijvoorbeeld in samenwerking met een Amerikaanse ontwikkelaar zogenaamde minigrids geïnstalleerd. Dat zijn kleinschalige lokale elektriciteitsnetwerken op groene energie die vervuilende dieselgeneratoren vervangen.

Op de top maakten de Afrikaanse landen zich sterk dat ze tegen 2030 de totale capaciteit aan hernieuwbare energie kunnen verzesvoudigen tot 300 gigawatt.

Om al dat potentieel eindelijk aan te boren, is er geld nodig. Veel geld, zo'n 300 miljard dollar per jaar volgens het persbureau Reuters. Veel Afrikaanse landen zijn aan handen en voeten gebonden aan loodzware leningen bij ontwikkelingsbanken en investeerders.

Afrika betaalt volgens de Verenigde Naties tot acht keer meer dan de rijkste Europese landen voor zijn leningen. Daardoor kosten grote hernieuwbare-energieprojecten twee tot drie keer zoveel, zegt het Internationaal Energieagentschap. 

Vandaar dus de verklaring van Nairobi. Afrika hoopt meer klimaatgeld naar zich toe te halen: enerzijds door schuldverlichting en anderzijds door meer rechtstreekse klimaatfinanciering.

Eerst die schuldverlichting. "We eisen eerlijke voorwaarden voor onze landen om toegang te krijgen tot investeringen die we nodig hebben om dat potentieel (voor groene energie, red.) te ontsluiten en om te zetten in kansen", zei de Keniaanse president Ruto vandaag.

"We eisen verder ook een rechtvaardige multilaterale financiële architectuur." Dat vereist een grondige hertekening van de internationale geldstromen. Dat kan bijvoorbeeld door de looptijd van staatsleningen te verlengen, schulden te pauzeren wanneer een klimaatramp gebeurt of het aflossen van rentebetalingen op te schorten voor tien jaar.

Afrika hoopt ook op meer rechtstreeks klimaatgeld. Dat zou er bijvoorbeeld kunnen komen door een internationale koolstoftaks in te voeren die geldt voor de scheepvaart, de luchtvaart en fossiele brandstoffen. Zo'n internationale koolstoftaks is wel nog niet voor morgen.

Zelfs in de EU, met zijn grote klimaatambities, deed de taks op fossiele brandstoffen voor verwarming op transport (die in 2027 ingaat) veel stof opwaaien. Laat staan dat je oliestaten als Saudi-Arabië zou kunnen overtuigen om zich erachter te scharen. 

Verder herinnerde Afrika het Westen nog eens fijntjes aan zijn veertien jaar oude belofte. Op de klimaatconferentie in Kopenhagen in 2009 beloofden de rijke landen dat ze tegen 2020 jaarlijks 100 miljard dollar zouden doorstorten in een klimaatfonds waar de armere landen uit zouden kunnen putten. Tot vandaag is dat bedrag nog steeds niet gehaald.

In Nairobi is er wel ander geld toegezegd, alles samen zo'n 23 miljard dollar (21,4 miljard euro) aan klimaatinvesteringen. Maar liefst 4,5 miljard dollar daarvan (4,2 miljard euro) komt uit de Verenigde Arabische Emiraten, de gas- en oliestaat die in december de 28e VN-klimaattop voorzit.

België zegde dan weer 24 miljoen euro toe, laat de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken weten. Dat geld gaat naar projecten in Burundi, Guinee, Mali, Senegal en Tanzania. De projecten, die dit jaar of volgend jaar van start gaan, moeten "bijdragen tot de aanpassing aan de klimaatverandering op het vlak van landbouw, duurzame steden en biodiversiteit".

Ook zal het ontwikkelingsagentschap Enabel (samen met het Tony Blair Institution for Global Change) meehelpen aan de energietransitie in Mozambique.

Een oorlogsverklaring is de verklaring van Nairobi misschien nog niet, maar het is wel een heel duidelijk mission statement. De Afrikaanse landen maken er een vuist mee en maken duidelijk wat hun eisen aan de rest van de wereld zullen zijn op de 28e VN-klimaatconferentie in december.

Vorig jaar was loss and damage daar een heikel thema. Dat zijn, zeg maar, herstelbetalingen vanuit het Westen voor klimaatschade die de landen van het globale zuiden nu al ondervinden. Die landen slaagden er vorig jaar in loss and damage op de agenda te zetten én in de slotverklaring te loodsen, tegen de zin van een groot deel van het Westen.

Dat was toen een symbolische mijlpaal, maar op de klimaatconferentie van dit jaar zal er worden gearmworsteld over hoe die toezegging er nu in de praktijk uit moet zien. Deze verklaring van Nairobi geeft een idee.

Als het aan VN-secretaris-generaal Guterres ligt, is de tijd rijp. "We moeten allemaal samenwerken om van Afrika een supermacht van hernieuwbare energie te maken", verklaarde hij op de Afrikaanse klimaattop. Volgens hem kan groene energie zelfs the African miracle worden, het Afrikaanse wonder. Benieuwd of de rest van de wereld zich daarbij aansluit, binnen drie maanden.