CHECK - Telt ons land echt het hoogste aantal opvangplekken ooit voor asielzoekers?

Mahdi ging in "De zevende dag" in debat met vier andere Vlaamse partijvoorzitters en kwam er het beleid van partijgenote en staatssecretaris Nicole de Moor verdedigen. Die kreeg vorige week kritiek op haar beslissing om alleenstaande, mannelijke asielzoekers niet langer onderdak te geven en voorrang te verlenen aan vrouwen en kinderen.

"Onwettig" en "discriminerend" vinden sommigen. Maar volgens Mahdi doet De Moor al het mogelijke om de asiel- en opvangcrisis het hoofd te bieden. "De capaciteit ligt vandaag op het hoogste niveau ooit", antwoordt hij op de boodschap van Vluchtelingenwerk Vlaanderen dat er onder voormalig staatssecretaris Theo Francken (N-VA) wel de nodige capaciteit werd opgebouwd.

"Structureel zijn er vandaag enorm veel plaatsen gecreëerd. Het is waar dat er vroeger een jojo-effect was waarbij we het aantal plaatsen op- en afbouwden. Dat is vandaag niet meer zo." 

Wie de cijfers van opvangdienst Fedasil bekijkt, krijgt eerst een andere indruk. Op dit moment zijn er volgens de dienst 34.153 opvangplaatsen voorzien. We doorzoeken oudere jaarverslagen en vinden het rapport uit 2016.

Daarin staat dat er in dat jaar 35.508 opvangplekken beschikbaar waren, 1.355 meer dan nu dus. Dat jaar werd Fedasil voor zijn inspanningen ook verkozen als "federale overheidsorganisatie van het jaar".

Maar die cijfers dekken niet de volledige context, zo vertellen zowel Fedasil zelf als het kabinet van bevoegd staatssecretaris Nicole de Moor. In 2016 ging het om zeer kortstondige noodopvang voor Syriërs.

Omdat hun asielprocedure in het licht van de burgeroorlog snel doorlopen kon worden (zo goed als elke Syriër werd erkend als vluchteling, red.), konden zij tijdelijk terecht in meer rudimentaire opvangplaatsen. Het ging dan bijvoorbeeld om tenten- of containerkampen die het Belgisch leger aanbood en waar mensen niet langer dan een half jaar moesten blijven. 

"Omdat de instroom toen vrij snel weer daalde, werd ons ook snel gevraagd om alle plaatsen die geopend werden tijdens die crisis, te sluiten. Het ging om een afbouw van bijna 10.000 plaatsen op een jaar tijd", zegt Lies Gilis, woordvoerder van Fedasil. Toenmalig directeur-generaal Jean-Pierre Luxen noemde die afbouw in zijn voorwoord ook een maatregel met een bittere nasmaak omdat volgens hem de nodige ervaring en kennis verloren ging. 

De situatie is nu anders, vertelt Sieghild Lacoere, woordvoerder van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor. Asielaanvragen worden voornamelijk ingediend door mensen uit Sub-Saharaans Afrika of Afghanistan en Palestina. Dat kan je ook lezen in dit recente jaarverslag.

"Landen waar geen duidelijke oorlog is waardoor we aanvragers die niet zomaar snel een asielstatus kunnen verlenen", legt Lacoere uit. "Daardoor zijn er meer interviews, onderzoek en tijd nodig om een asielprocedure uit te werken. Die mensen blijven dus langer in het opvangsysteem zitten."

Volgens Lacoere heeft het proceduresysteem ook een achterstand opgelopen tijdens de coronacrisis. Er was minder instroom, maar gesprekken en onderzoeken konden door de beperkingen ook niet doorgaan.

En dan is er uiteraard nog de oorlog in Oekraïne. Volgens hetzelfde recente Fedasilrapport kwamen er in 2022 zo'n 68.000 Oekraïners naar België. Hoewel mensen uit dat land uitzonderlijk buiten het reguliere asiel- en opvangsysteem vallen, zetten ze er onrechtstreeks wel druk op. "Gemeenten en lokale overheden moeten die mensen ook huisvesten bovenop de 36.871 asielzoekers die in 2022 aankwamen", zegt Lacoere.

Daar is het voorbije jaar veel energie in gestoken, waardoor er nog minder enthousiasme was om ook te helpen bij de opvangcrisis van asielzoekers, zegt VRT-migratie-expert Marjan Temmerman.

Door die drukte is de opvang in tegenstelling tot in 2016 zo goed als permanent en dus structureel geworden. Dat zegt Lacoere en dat wordt ook bevestigd door Lies Gilis van Fedasil. "De huidige regering heeft beslist om te voorzien in een permanente bufferstructuur. Dat om meer bestand en flexibel te zijn tegen een (volgende toekomstige) crisis", zegt Gilis.

Bekijken we de trend van Fedasil (zie eerste grafiek), dan zien we dat de opbouw van opvang al sinds 2019 is ingezet. Na een logische daling in het aantal asielaanvragen in coronajaar 2020 (zie tweede grafiek), kent ons land al twee jaar op rij een verhoging van het aantal asielzoekers dat aanklopt bij de dienst Vreemdelingenzaken.

Tellen we de beschikbare cijfers van januari tot juli op, dan waren er 14.876 eerste asielaanvragen. "We gaan het aantal plaatsen zeker niet onmiddellijk afbouwen", klinkt het op het kabinet van De Moor.

"Bovendien," zo voegt Lacoere nog toe,"zijn de 1.500 extra plaatsen die dankzij de conventie van Brussel in de winter worden opgesteld, nog niet bij het totaal aantal opvangplekken geteld."

Het gaat wel om door het Brussels Gewest georganiseerde noodopvang buiten de bevoegdheid van Fedasil. Er is bijvoorbeeld geen juridische of sociale begeleiding.

Asielzoekers kunnen er ook enkel de nacht doorbrengen en moeten er 's ochtends weer uit, zegt Vluchtelingenwerk Vlaanderen. We kunnen volgens de eerdere redenering die plaatsen dus niet bij het totaal aantal structurele opvangplaatsen tellen.